
تعداد نشریات | 25 |
تعداد شمارهها | 960 |
تعداد مقالات | 7,934 |
تعداد مشاهده مقاله | 13,423,464 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 9,541,585 |
بررسی ساختاری حکایاتِ یقظۀ (انتباهِ) مشایخ تصوف در منظومههای صوفیانۀ فارسی | ||
ادبیات عرفانی | ||
مقاله 1، دوره 16، شماره 39، دی 1403، صفحه 9-37 اصل مقاله (392.87 K) | ||
نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22051/jml.2025.49241.2646 | ||
نویسندگان | ||
سالومه صیاد راجبی1؛ محمد ابراهیمپور نمین* 2؛ خسرو جلیلی کهنهشهری3 | ||
1دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران | ||
2استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران. | ||
3استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد آستارا. ایران | ||
چکیده | ||
مشایخ صوفیه در مرتبهای فروتر از پیامبر(ص)، اسوههای ایمان و عمل صالح برای اهل طریقتاند، ازهمینرو حکایات مشایخِ صوفیه بخشی مهم از متون صوفیانه است، حاکی از اقوال و افعال و احوال آنان در معامله با نفس، خلق و حق که عموماً در قالب حکایاتی کوتاه نقل شده است. در عموم این حکایات، قول، فعل و حال شیخِ قهرمانِ داستان است که دیگران را متنبه میکند، اما گاه، این خود شیخ است که در مقام ایقاظ و تنبه قرار میگیرد. این پژوهش کوششی است برای بررسی حکایات یقظه و انتباه مشایخ صوفیه در مهمترین متون منظوم صوفیانۀ فارسی، شامل مثنویهای سنایی، منظومههای عطار، مثنوی معنوی و هفتاورنگ جامی و ریشهیابی مضامین آنها در نظام معرفتی صوفیه. این پژوهش به روش تحلیل محتوا انجام شده و نتایج بهدستآمده نشان میدهد که از مجموع ۳۱۴ حکایتِ مشایخ صوفیه در آثار یادشده، ۴۶ حکایت از نوعِ حکایاتِ یقظۀ مشایخ است که عوامل آن عبارتاند از شخصی عامی که عموماً شیخ را به مفهوم «توحید ذاتی و افعالی» تنبه میدهد، هاتفی غیبی که حضورش متکیبر مفهوم «وحی» و استمرار آن از نظر صوفیه است، شیخی دیگر که معمولاً در مرتبهای فروتر است و رویدادهای طبیعی و حیوانات بهمثابۀ «آیات خداوند» و نشانگانِ عبرت. از حیث عناصر روایی، عنصر «گفتوگو» با محوریتِ «شخصیتِ» شیخ، در ایجاد «کنش» این حکایات بهمنظور انتقال آموزههای اخلاقی و دینی، نقشی محوری دارند. درونمایۀ غالب حکایات نیز، تأکید بر آموزههای «توحید افعالی» و در پیامد آن، آموزههای «توکل» و «رضا»، همسو با رویکرد کلامی و معرفتشناسی دینی صوفیه است. | ||
کلیدواژهها | ||
ادبیات صوفیانه؛ مشایخ صوفیه؛ معرفتشناسی صوفیه؛ عناصر حکایت؛ انتباه؛ یقظه | ||
عنوان مقاله [English] | ||
A Structural Study of the Tales of the Moment of Attention of Sufi Sheikhs in Persian Sufi Poems | ||
نویسندگان [English] | ||
Saloomeh Sayyad Rajebi1؛ Mohammad Ebrahimpour Namin2؛ Khosro Jalili Kohneshahri3 | ||
1PhD Student, Department of Persian Language and Literature, Astara Branch, Islamic Azad University, Astara, Iran | ||
2Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Astara Branch, Islamic Azad University, Astara, Iran | ||
3Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Astara Branch, Astara Azad University. Iran | ||
چکیده [English] | ||
Sufi masters, considered role models of faith and righteous actions second only to the Prophet Muhammad, are central figures in Sufi literature. Tales about Sufi masters often recount their words, actions, and states in dealing with the self, others, and the Divine, constituting a significant portion of Sufi texts. In these narratives, the master typically serves as the protagonist who enlightens others through their words and deeds. However, there are instances where the master themselves undergoes a transformative experience or awakening. This study aims to examine tales of Sufi masters' awakenings in major Persian Sufi poems, including the works of Sana'i, Attar, Rumi, and Jami, and to trace the roots of these themes within the Sufi epistemological system. The findings reveal that out of 314 tales of Sufi masters in these works, 46 are narratives of awakening experiences. The factors that trigger these awakenings include encounters with ordinary people who enlighten the master about the concept of essential and functional unity, divine revelation, encounters with other, less experienced masters, and natural phenomena and animals as signs of divine guidance and lessons. In terms of narrative elements, dialogue, centered around the character of the master, plays a pivotal role in driving the action of these tales and conveying moral and religious teachings. The predominant theme of these narratives is the emphasis on the doctrine of functional unity, leading to the concepts of trust in God and acceptance of divine will, aligning with the Sufi theological and epistemological approach | ||
کلیدواژهها [English] | ||
Sufi literature, Sufi masters, Awakening, Epiphany, Narrative elements | ||
مراجع | ||
ابنعربی، محییالدین. (۱۹۹۴). الفتوحات المکیه. تصحیحِ عثمان یحیی. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
براتی خوانساری، محمود. (1399). «بررسی کارکردهای نظریۀ پراپ در حکایات اسرارالتوحید». متنپژوهی ادبی. 42(38). صص 2۵7-29۵.
پراپ. ولادیمیر یاکوولویچ. (1۴01). ریختشناسی قصههای پریان. ترجمۀ فریدون بدرهای. تهران: توس.
ترمذی، حکیم محمدبنعلی. (1379). مفهوم ولایت در دوران آغازین عرفان اسلامی (دو اثر از حکیم ترمذی). بهکوشش برند رودلف راتکه و جان اوکین. ترجمۀ دکتر مجدالدین کیوانی. تهران: نشر مرکز.
جامی، عبدالرحمن. (138۶). هفت اورنگ. تصحیحِ مرتضی مدرس گیلانی. تهران: مهتاب. اهورا.
داد، سیما. (138۵). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
راغب اصفهانی، حسینبنمحمد. (۱۳۷۴). ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن. ترجمۀ غلامرضا خسروی حسینی. جلد ۱. تهران: مرتضوی.
رضوانیان، قدسیه. (1389). ساختار داستانی حکایتهای عرفانی. تهران: سخن.
روضاتیان، مریم؛ یبلویی خمسلویی، جواد. (139۴). «بررسی عوامل یقظه و انتباه از نظر خواجه عبداالله انصاری و جایگاه آن در شرح حال عارفان در تذکرةالاولیا». پژوهشهای ادب عرفانی (گوهر گویا). 8(28). صص 1۴2-129.
سنایی غزنوی، مجدودبنآدم. (139۴). حدیقهالحقیقه. بهکوشش محمدتقی مدرس رضوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سنایی غزنوی، مجدودبنآدم. (13۴8). مثنویهای حکیم سنایی. بهکوشش محمدتقی مدرس رضوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شجاری، مرتضی. (13۸۷). «توحید افعالی در عرفان مولوی و کلام اشعری». اندیشۀ نوین دینی. 4(۱۵). صص ۹۴-67.
شمیسا، سیروس. (13۸۷). انواع ادبی. تهران: میترا.
صیاد راجبی، سالومه و دیگران. (۱۴۰۲). «حکایات مشایخ در منظومههای صوفیانۀ فارسی». نشریۀ زبان و ادب فارسی . دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تبریز. ۷۶(۲۴۸). صص ۶۸-48.
طاهری، قدرتالله. (۱۳۹۳). «رابطۀ داستان دقوقی با تجارب زیستی مولانا». تاریخ ادبیات. (۷۵). صص ۱۷۲-151.
عطار نیشابوری، فریدالدین. (1399). اسرارنامه. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فریدالدین. (1399). الهینامه. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فریدالدین. (۱۳۸۶). تذکرةالاولیا. تصحیح محمد استعلامی. تهران: زوار.
عطار نیشابوری، فریدالدین. (1399). تذکرةالاولیا. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فریدالدین. (1399). مصیبتنامه. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فریدالدین. (1399). منطقالطیر. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
قرشی، علیاکبر. (۱۳۷۱). قاموس قرآن. جلد ۱. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
کلینی، محمدبنیعقوب. (۱۳۸۷). اصول کافی. جلد 1. ترجمۀ محمدباقر کمرهای. تهران: اسوه.
کیانیفر، مریم. (1399). «ریختشناسی چند تمثیل حیوانی در حدیقهالحقیقه سنایی براساس الگوی ولادیمیر پراپ». تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی. (۴۵). صص 103- 91.
مانی، مهنوش و دیگران. (۱۳۹۸). «بررسی اولین مقام عرفانی و تجزیهوتحلیل آن در روانشناسی». عرفان اسلامی. (۶۱). صص ۴۶-13.
معین، محمد. (۱۳۷۱). فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر
مولوی، جلالالدین محمد بلخی. (۱۳۷۵). مثنوی. بهتصحیح رینولد نیکلسون. تهران: توس.
میرباقریفرد، سید علیاصغر؛ مانی، مهنوش. (۱۳۹۸). «بررسی یقظه و انتباه در متون منثور عرفانی (تا قرن هفتم) و کاربردهای آن در روانشناسی». پژوهشنامۀ عرفان. 10(20). صص ۲۱۰-189.
میرصادقی، جمال. (۱۳۹۴ الف). ادبیات داستانی. تهران: سخن.
میرصادقی، جمال. (۱۳۹۴ ب). عناصر داستانی. تهران: سخن.
نویا، پُل. (۱۳۷۳). تفسیر قرآنی و زبان عرفانی. ترجمۀ اسماعیل سعادت. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
Attar Neyshaburi, Farid al-Din Mohammad ibn Ibrahim, (2010), Asrarnameh, edited by Mohammad Reza Shafi’i Kadkani, Tehran: Sokhan.)in Persian) Attar Neyshaburi, Farid al-Din Mohammad ibn Ibrahim, (2010), Ilahinamah, edited by Mohammad Reza Shafi’i Kadkani, Tehran: Sokhan.)in Persian) Attar Neyshaburi, Farid al-Din Mohammad ibn Ibrahim, (2010), Tazkirat al-Awliya, edited by Mohammad Istalami, Tehran: Zovar.)in Persian) Attar Neyshaburi, Farid al-Din Mohammad ibn Ibrahim, (2010), Tazkirat al-Awliya, edited by Mohammad Reza Shafi’i Kadkani, 2 vols., 6th edition, Tehran: Sokhan.)in Persian) Attar Neyshaburi, Farid al-Din Muhammad ibn Ibrahim, (2020), Mantiq al-Tayr, edited by Mohammad Reza Shafi'i Kadkani, Tehran: Sokhan.)in Persian) Attar Neyshaburi, Farid al-Din Muhammad ibn Ibrahim, (2020), Masab-e-Namah, edited by Mohammad Reza Shafi'i Kadkani, Tehran: Sokhan.)in Persian) Barati Khansari, M. (2010), “A Study of the Functions of Propp’s Theory in the Tales of the Secrets of Monotheism”, Hossein Ibn Ali Charmhini, Literary Research Text, Year 42, No. 38, pp. 257-295.)in Persian) Dad, S. (2006), Dictionary of Literary Terms, Vol. 3, Tehran: Morvarid.)in Persian) Ibn Arabi, M. (1994), Al-Futuhat al-Makyah, edited by Uthman Yahya, 14 volumes, Beirut: Dar Ihya al-Turaht al-Arabi.)in Arabic) Jami, Abdolrahman, (2007), Haft-e-Arang, edited by Morteza Modarres Gilani, Tehran: Mahtab, Ahura.)in Persian) Kianifar, M. (2019), “Morphology of Several Animal Allegories in Hadiqa-ul-Haqiqah Sana’i Based on Vladimir Propp’s Model”, Reza Ashrafzadeh, Mohammad Fazeli, Quarterly of Allegorical Research in Persian Language and Literature, Islamic Azad University - Bushehr Branch, No. 45, Fall 2019, pp. 91-103.)in Persian) Kulayni, Muhammad ibn Ya'qub, (2008), Usul al-Kafi, vol. 1, translated by Mohammad Baqir Kamara'i, 10th edition, Tehran: Aswah.)in Arabic) Mani, M; Mirbagherifard, Seyyed Ali A; Khoshal, T; Amiri, Sh, (Fall 2019), “Investigation of the First Mystical Position and Its Analysis in Psychology”, Islamic Mysticism Journal, No. 61, pp. 13-46.)in Persian) Mirbagherifard, Seyyed A; Mani, M. (Spring and Summer 2019), “A Study of Attention and Attention in Mystical Prose Texts (Until the Seventh Century) and Its Applications in Psychology,” Bi-Quarterly Journal of Mysticism, Year 10, Issue 20, pp. 189-210.)in Persian) Mirsadeghi, J. (2015) A, Fiction Literature, Vol. 7, Tehran: Sokhan.)in Persian) Mirsadeghi, J. (2015) B, Fictional Elements, Vol. 9, Tehran: Sokhan.)in Persian) Moein, M. (1992), Persian Dictionary, Vol. 1: Amir Kabir.)in Persian) Noya, P. (2015), Quranic Interpretation and Mystical Language, Translated by Esmaeil Saadat, First Edition, Tehran: University Press Center.)in Persian) Propp, V. (2022), Morphology of Fairy Tales, translated by Fereydoun Badraei, Vol. 7, Tehran: Tous.)in Persian) Qorashi, A. (1992), Qamus al-Quran, vol. 1, Tehran: Dar al-Kutb al-Islamiyah.)in Persian) Raghib Isfahani, Hossein bin Mohammad, (1995), Translation and Research of the Words of the Quran, translated by Gholamreza Khosravi Hosseini, Vol. 1, Tehran: Mortazavi.)in Persian) Rezvanian, Q. (2009), The Story Structure of Mystical Stories, Tehran: Sokhan.)in Persian) Rozatian, M; Yabloui Khamsaloui, J. (2015), “Investigating the Factors of Attention and Attention from the Perspective of Khwaja Abdollah Ansari and Its Place in the Biography of Mystics in Tazkirat al-Awliya”, Scientific Research Journal of Mystical Literature Studies (Gohar Goya), First Consecutive, Number 9, Year 28, pp. 129-142.)in Persian) Rumi, Jalaluddin Mohammad Balkhi, (1996), Masnavi, edited by Reynold Nicholson, Tehran: Toos.)in Persian) Sana'i Ghaznavi, Abu'l-Majd Majdood debn Adam, (1969), Masnavis of Hakim Sana'i, with the help of Mohammad Taghi Modarres Razavi, Tehran: Tehran University Press.)in Persian) Sana'i Ghaznavi, Majdood debn Adam, (2015), Hadiqa al-Haqiqah and Sharia'at al-Tariqah, with the help of Mohammad Taghi Modarres Razavi, Tehran: Tehran University Press.)in Persian) Sayyad Rajbi, S; Ebrahimpour Namin, M and Jalili Kohneshahri, Kh. (2024), “Stories of the Sheykhs in Persian Sufi Poems”, Persian Language and Literature Journal (Faculty of Literature, University of Tabriz), 76(248), pp. 47-68.)in Persian) Shajari, M. (1999), "The Monotheism of Actions in Rumi's Mysticism and Ash'ari Theology", Scientific-Research Quarterly of New Religious Thought, Year 4, Issue 15, Winter, pp. 67-94. Shamisa, S. (1999), Literary Types, Fourth Edition, Tehran: Mitra.)in Persian) Taheri, Gh. (2014), "The relationship between the story of "Daquqi" and Rumi's lived experiences", Journal of Literary History, Number 75, pp. 151-172.)in Persian) Tirmidhi, Hakim Muhammad ibn Ali. (2000), The Concept of Wilayat in the Early Period of Islamic Mysticism (Two Works by Hakim Tirmidhi), edited by Rudolf Ratke and John Okin, translated by Dr. Majd al-Din Kiwani, Tehran: Markaz Publishing House.)in Persian) | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 255 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 22 |