واکاوی کیفی بسترها و الگوی زیسته کودک‌همسری از دیدگاه زنان جوان

پژوهش با هدف کشف تجربه و تفسیر دختران جوان از ازدواج زودهنگام انجام شد. داده­ها با استفاده از مصاحبه نیمه ساختاریافته گردآوری و سپس با استفاده از روش تحلیل تماتیک مورد تحلیل قرار گرفت. ۸ تم اصلی از مصاحبه­ها کشف شد که عبارتند از: پدرسالاری فرهنگی، تنگنای روستایی، هنجار ازدواج زودهنگام، بزرگ­سالی نمایشی، نارضایتی انباشته، محدودیت اجتماعی و عدم اولویت تحصیل.

کودک­همسری پدیده‌ای است که تحت­تأثیر چندین عامل شکل­گرفته­است. ازدواج زودهنگام در بستر اجتماعی و فرهنگی مبتنی بر پدرسالاری شکل می­گیرد. در جامعه کوچک  که پدرسالاری و مردسالاری وجود دارد، دختران در جهت ایفای نقش زنانه که ب اساس نقش­های همسرداری، خانه داری و مادری تعریف شده­اند آموزش دیده و آموخته­اند که ایفای نقش زنانه خود را در امر ازدواج که نمایانگر زنانگی است نشان دهند. یکی از مهم­ترین دلایل ازدواج در سنین پایین، پدرسالاری و خواست و اراده پدر در ازدواج زود هنگام دختران است. پدرسالاری فرهنگی به عنوان یکی از دلایل کودک همسری در مطالعات  مورد توجه بوده است (حاجیلو و همکاران، ۱۴۰۰؛ مینا و کریمی خنجری، ۱۳۹۹).

زندگی در محیطی کوچک با بافت سنتی دختران را محدود به عرصه خصوصی می­کند. دختران نوجوان خود را در محیطی بسته و سنت­هایی قوام یافته می­بینند. نتایج با مطالعات   حاجیلو و همکاران، ۱۴۰۰؛ فاطیما، ۲۰۲۳؛ سابرامانی و همکاران، ۲۰۲۲؛ هادیاتی و همکاران، ۲۰۲۲؛ در رابطه با اهمیت عامل زیستن در روستا هم­سو است. مطابق با نظریه ویلیام گود، در مناطق شهری و توسعه­یافته به­دلیل مدرنیزاسیون ازدواج با تأخیر انجام می­گیرد؛ چرا که مدرن شدن سبب تغییر نگرش، فرصت تحصیلی و شغلی را برای خانواده­ها و خصوصاً زنان می­شود و با تغییر شیوه های زندگی و کاهش کنترل اجتماعی، ازدواج را با تأخیر انجام می­دهند.

تشکیل خانواده به­عنوان یک ارزش اجتماعی و تعریف ازدواج و تشکیل خانواده به­عنوان یک امر مهم اجتماعی، موجب­شده تا والدین و فرزندان، ازدواج را در اولویت قرار دهند. مهم ­رین دغدغه اغلب دختران نوجوان، ازدواج و مقدمات آن است. ازدواج سبب یافتن منزلت و کسب توجه و تأیید اطرافیان  می­شود. اگر دختری در سن مورد نظر ازدواج نکند مورد سرزنش قرا گرفته و در برخی موارد طرد می­شود. درنتیجه یکی از عامل های کلیدی ازدواج در سنین پایین، تقدم بخشی  اجتماعی و فرهنگی به ازدواج و  غلبه هنجار ازدواج زودهنگام است. چنانی و همکاران، ۱۴۰۱؛ و حاجیلو و همکاران، ۱۴۰۰؛ در مطالعات   خود نشان داده­اند که یکی از دلایل کودک­همسری تعصبات قومی و سنت­های قوی است. این یافته با مطالعات   فتائی و همکاران، ۱۴۰۱؛ نقی زاده و میرغفوروند، ۱۴۰۱؛ سابرامانی و همکاران، ۲۰۲۲؛ میترا و همکاران، ۲۰۲۰؛ راج و همکاران، ۲۰۱۹؛ همسو است.

ازدواج مانند هر پدیده و کنش اجتماعی، در بستر فرهنگی معین شکل­گرفته و تحول می­یابد. سن ازدواج و نحوه تصمیم­گیری آن، نیز از این زمینه جدا نیست. شرایط فرهنگی، اجتماعی روستا به گونه است که ازدواج ارزشی برتر داشته و دختران در همین زمینه فرهنگی وارد زندگی مشترک می­شوند. امروزه بر اثر رسوخ ارزش­های مردن، گسترش تحصیلات، امکان اشتغال زنان و دسترسی به اطلاعات فرامحلی و جهانی، عوامل فرازمینه­ای نیز بر کنش­ها مؤثر است. در اثر همین شرایط تغییراتی درحال رخ دادن است. به­نظر می­رسد خانواده ها از زمینه خاص زندگی خود در روستا فاصله می­گیرند، نوع نگاهشان به زمان مناسب برای ازدواج نیز تغییر خواهد کرد. البته ماندگاری شرایط فعلی بعید به­نظر می­رسد و هر یک از این شرایط پیامدهایی دارد.

پیشنهادهای کاربردی: ازدواج در سن مناسب، مقدمه موفقیت زندگی مشترک است. کلیشه‌های جنسیتی و انتظارات اجتماعی از جمله مواردی است که موجب می­شود پدیده کودک­همسری تداوم یابد. آموزش و سیاست­گذاری در زمینه سن مناسب ازدواج، مخاطرات ازدواج سنین پایین را کاهش می­دهد. شناسایی و آگاهی­بخشی با تأکید بر مناطقی که ازدواج در سنین پایین رواج دارد.

پیشنهادهای پژوهشی: پژوهش در مورد تفسیر والدین، بویژه پدران افراد دارای تجربه کودک همسری و همچنین مردانی که تمایل به ازدواج با دختران سنین پایین دارند، می­تواند ابعاد مهمی از پدیده را بگشاید.

محدودیت ­های پژوهش : به ­دلیل کوچک بودن روستا و نگرانی مشارکت­کنندگان از برچسب زنی، زمان زیادی صرف جلب رضایت دختران برای شرکت در مصاحبه شد. اغلب مشارکت­کنندگان دانش­آموز بودند و نبودن مکان مناسب در مدرسه برای مصاحبه موجب ناقص­ماندن مصاحبه و گاهی به ناچار تکرار مصاحبه شد.