دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه گیلان، گیلان، ایران.
چکیده
: یکی از فرضیه‌های مهم در حوزه‌های انسان شناسی، گیتی‌شناسی و حتی هستی‌شناسی، ادعای برتری انسان بر موجودات دیگر است و به طور عمده برای تأیید این ادعا، به برخی آیات قرآنی و روایات همسو رجوع شده است. از جمله: آیه 64 سوره غافر و آیه3 سوره تغابن است که در آنها با تعبیر «وَ صَوَّرَکُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَکُمْ» به حسن صورت انسان اشاره شده است. ازاین‌رو مفسران با رویکردهای گوناگون علمی در آثار خود چنین استنباط کرده‌اند که چون «أحسن» افعل تفضیل و دال بر انحصار صورتگری أحسن الهی درباره انسان است، پس نوع انسان أشرف مخلوقات خواهد بود. هدف این مقاله بررسی رابطه مبنایی این دو آیه با ادعای «أشرفیت انسان بر موجودات دیگر» و کشف حقیقت است. همچنین در این آثار با استناد به روایت «الصورة الانسانیة اکبر حجج الله ...»، تلاش شده تا آن مدعای أشرفیت انسان تقویت شود. اما روایت مذکور مورد تأیید علم الدرایة نیست و از حیث سند، دلالت و حکایت‌گری مورد نقد می‌باشد. یافته‌های این تحقیق حکایت از آن دارد که «أحسن»، افعل تفضیل نیست و فعل ماضی است، به نظر می‌رسد آن دو آیه و نیز روایت مذکور، نمی‌تواند ادعای مورد نظر را اثبات کند و لذا این فرضیه عرفانی، کلامی و فلسفی، از حیث استناد به این ادله درون دینی، نارسا و بی‌دلیل خواهد بود
The Role of Verses Concerning "Divine Best Form" in the Concept of "Human Superiority"
نویسندگان [English]
Ali Karimiyan Seyghalani
Associate Professor, Department of Islamic Studies, University of Gilan, Gilan, Iran.
چکیده [English]
One of the significant hypotheses in the fields of anthropology, cosmology, and even ontology is the claim of human superiority over other beings. This assertion is primarily supported by certain Quranic verses and alignments in traditions. Among these verses, there are Surah Ghafir (40:64) and Surah Taghabun (64:3), where the phrase "وَ صَوَّرَکُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَکُمْ" (veَ seَvveَrakhomْ feَaَheْsَnea ṣūvarakhomْ) refers to the beauty of the human form. Consequently, interpreters with various scholarly approaches have inferred in their works that since "أحسن" (Ahsan) is a comparative form suggesting the exclusivity of the divine best form concerning humans, humanity is thus deemed the noblest of creatures. The aim of this article is to investigate the foundational relationship between these two verses based the claim of "human superiority over other beings" and to uncover the underlying truth. Moreover, in these works, by referring to the narration of " الصورة الانسانیة اکبر حجج الله ..." (al suwrat al-iansanyh akbar hujaj allah) an effort has been made to strengthen the claim of human human superiority. However, this narration is not substantiated by the principles of Ilm al-Diraayah (science of understanding) and faces criticisms regarding its chain of document, implication and narrative integrity. The findings of this research indicate that "Ahsan" is not a comparative form, but rather a past tense verb. It appears that these two verses and the aforementioned narration cannot substantiate the intended claim. Therefore, this mystical, theological, and philosophical hypothesis, in terms of its reliance on these internal religious evidences, is inadequate and unfounded.
کلیدواژه‌ها [English]
face, good face, portraiture, nobility of man, domain of portraiture
مراجع
قرآن کریم.
آلوسى، سیدمحمود(1415ق). روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم. تحقیق على عبدالبارى عطیه. چاپ اول. بیروت: دارالکتب العلمیة.
آملی، سیدحیدر(1352ش). المقدمات من کتاب نص النصوص. چاپ اول. تهران: قسمت ایرانشناسی انستیتو ایران و فرانسه پژوهشهای علمی در ایران.
آملی، سیدحیدر(1422ق).تفسیر المحیط الأعظم و البحر الخظم فی تأویل کتاب الله العزیز المحکم. تحقیق سید محسن موسوى تبریزى. چاپ سوم. تهران: سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
آملی، سیدحیدر(1368ش). جامع الأسرار و منبع الأنوار. تحقیق با تصحیحات و دو مقدمه هانرى کربن و عثمان اسماعیل یحیى. چاپ دوم. تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالى و انجمن ایرانشناسى فرانسه.
ابن‌أبی‌الزمنین، محمدبن‌عبدالله(1423ق/2002م). تفسیر ابن زمنین، تحقیق أبوعبدالله حسین‌بن‌عکاشه و محمدبن‌مصطفى الکنز. چاپ اول. مصر: الفاروق الحدیثة.
ابن‌جوزى، أبوالفرج عبدالرحمن‌بن‌على(1422ق). زاد المسیر فى علم التفسیر. تحقیق عبدالرزاق المهدی. چاپ اول. بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن‌حجر عسقلانی ، أحمدبن‌علی(بیتا). فتح الباری؛شرح صحیح البخاری. چاپ دوم. بیروت: دار المعرفة للطباعة و النشر.
ابن‌درید، أبوبکر محمدبن‌الحسن أزدی(1987م). جمهرة اللغة. تحقیق رمزی منیر بعلبکی. چاپ اول. بیروت: دار العلم للملایین.
ابن‌سیدة المرسی ، علی‌بن‌إسماعیل(بیتا). المحکم و المحیط الأعظم. تحقیق عبدالحمید هنداوی. بیروت: دار الکتب العلمیّة.
ابن‌عجبیه، احمدبن‌محمد حسنى(1419ق). البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید. تحقیق و تصحیح احمد عبدالله قرشى رسلان. قاهرة: دکتر حسن عباس زکى.
ابن‌فارس، أحمدبن‌فارس رازی(1399ق/1979م). معجم مقاییس اللغة، تحقیق عبدالسلام محمد هارون. بیروت: دار الفکر.
ابن‌فهد حلى، احمدبن‌محمد اسدى حلى(1407ق). عدة الداعی و نجاح الساعی. چاپ اول. قم: دار الکتاب اسلامى.
ابن‌کثیر دمشقى، اسماعیل‌بن‌عمرو(1419ق). تفسیر القرآن العظیم. تحقیق محمد حسین شمس‌الدین. چاپ اول. بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلى بیضون.
ابن‌میثم بحرانی، کمال‌الدین میثم‌بن‌علی(1362ش). شرح نهج البلاغة. چاپ اول. قم: مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی.
أبواللیث سمرقندی، نصربن‌محمد(بیتا). تفسیر السمرقندی، تحقیق دکتر محمود مطرجی. بیروت: دار الفکر.
بغوى، حسین‌بن‌مسعود(1420ق). معالم التنزیل فى تفسیر القرآن. تحقیق عبدالرزاق المهدى. چاپ اول. بیروت: داراحیاء التراث العربى.
بقلى شیرازى، روزبهان (1360ش). شرح شطحیات. تصحیح و مقدمه هانری کربن. تهران: انجمن ایرانشناسی فرانسه در تهران.
بقلى شیرازى، روزبهان (1366ش)، عبهر العاشقین. تصحیح هانری کربن و محمد معین. جاپ دوم. تهران: منوچهری.
بقلى شیرازى، روزبهان(1428ق). تقسیم الخواطر. تحقیق و تصحیح احمد فرید المزیدى. چاپ اول. قاهرة: دار الآفاق العربیة.
بقلى شیرازى، روزبهان(2008م). تفسیر عرائس البیان فى حقائق القرآن. تحقیق و تصحیح احمد فرید المزیدى. چاپ اول. بیروت: دار الکتب العلمیة.
بیضاوی، عبدالله‌بن‌محمد(1418ق/1998م).أنوار التنزیل وأسرار التأویل. تحقیق محمد عبدالرحمن مرعشلی. چاپ اول. بیروت: دار إحیاء التراث العربی للطباعة و النشر و التوزیع.
ثعالبى، عبدالرحمن‌بن‌محمد(1418ق). جواهر الحسان فى تفسیر القرآن. تحقیق شیخ محمدعلى معوض و شیخ عادل احمد عبدالموجود. چاپ اول. بیروت: داراحیاء التراث العربى.
جام، احمدبن‌ابوالحسن نامقى جامى(1387ش). کنوز الحکمة. تحقیق و تصحیح على فاضل. چاپ اول. تهران: پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى.
جصاص، احمدبن‌علی(1422ق). شرح بدء الأمالی. تحقیق ابو عمرو حسینى. چاپ اول. بیروت: دار الکتب العلمیة.
جعفری، محمدتقی(1375ش). ترجمه و تفسیر نهج البلاغة. چاپ سوم. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى.
حسن زاده آملی، حسن(1381ش). هزار و یک کلمه. چاپ دوم. قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
حقی بروسوى، اسماعیل(بیتا). تفسیر روح البیان. چاپ اول. بیروت: دار الفکر.
خمینی، روح الله(1388ش). شرح دعاء السحر. ترجمه سید احمد فهری. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
خمینی، روح الله(1417ق). التعلیقة على الفوائد الرضویة. چاپ اول. تهران: موسسه نشر آثار امام خمینى(ره).
خوارزمی، کمال‌الدین حسین(1384ش). ینبوع الأسرار. تحقیق و تصحیح مهدى درخشان. چاپ اول. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى.
درویش، محیى الدین (1415ق)، اعراب القرآن و بیانه، سوریه: دارالارشاد، چهارم.
دعاس، حمیدان‌قاسم(1425ق). إعراب القرآن الکریم. چاپ اول. دمشق: دارالمنیر و دارالفارابى.
راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد(1412ق). المفردات فی غریب القرآن. تحقیق صفوان عدنان داودى. چاپ اول. دمشق ـ بیروت: دارالعلم الدار الشامیة.
زبیدی، سید محمدمرتضی حنفی(1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. چاپ اول. بیروت: دار الفکر.
سبزواری، ملاهادی‌بن‌مهدی(1374ش). شرح مثنوى، تحقیق دکتر مصطفى بروجردى. چاپ اول. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
سمعانی، احمد(1384ش). روح الأرواح فى شرح أسماء الملک الفتاح. تحقیق و تصحیح نجیب مایل هروى. چاپ دوم. تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
سهروردی، شهاب الدّین یحیی(1375ش).مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه هانرى کربن؛ سید حسین نصر و نجفقلى حبیبى. چاپ دوم. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
شبستری، محمود(1382ش). حق الیقین فى معرفة ربّ العالمین. تحقیق و تصحیح جواد نوربخش. تهران: انتشارات یلدا قلم.
طباطبایی، سید محمدحسین(1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طَبرسی، حسن‌بن‌فضل(1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تحقیق و مقدمه از محمد جواد بلاغی. چاپ سوم. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طوسی، احمدبن‌محمد(1382ش). قصه یوسف (الستین الجامع للطائف البساطین). تحقیق و تصحیح محمد روشن. چاپ چهارم. تهران: شرکت انتشارات علمى فرهنگى.
طوسی، محمدبن‌حسن(بیتا). التبیان فی تفسیر القرآن. با مقدمه شیخ آغابزرگ تهرانى و تحقیق احمد قصیرعاملى. بیروت: دار احیاء التراث العربى.
عین‌القضات همدانى، ابوالمعالی عبدالله‌بن‌محمد(1341ش). تمهیدات. تحقیق و تصحیح عفیف عسیران. چاپ اول. تهران: دانشگاه تهران.
فخر رازى، ابوعبداللّه محمّدبن‌عمر(1406ق).لوامع البینات شرح أسماء الله تعالى و الصفات. قاهرة: مکتبة الکلیات الأزهریة.
فخر رازى، ابوعبداللّه محمّدبن‌عمر(1420ق). تفسیر مفاتیح الغیب. چاپ سوم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
فراهى هروى، معین‌الدین(1384ش). تفسیر حدائق الحقائق. تحقیق و تصحیح سید جعفر سجادى. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد(1409ق). کتاب العین. تحقیق دکتر مهدى المخزومی و دکتر ابراهیم السامرئی. چاپ دوم. تهران: مؤسسه دار الهجرة.
فیض کاشانی، محمدبن‌شاه مرتضی(1415ق). تفسیر الصافى. تحقیق حسین اعلمى. چاپ دوم. تهران: انتشارات الصدر.
فیض کاشانی، محمدبن‌شاه‌مرتضی(1387ش-الف). مجموعه رسائل فیض (الکلمات المخزونة). تحقیق و تصحیح محمد امامى کاشانى و بهراد جعفرى. چاپ اول. تهران: مدرسه عالى شهید مطهرى.
فیض کاشانی، محمدبن‌شاه‌مرتضی(1418ق). الأصفى فى تفسیر القرآن. تحقیق محمدحسین درایتى و محمدرضا نعمتى. چاپ اول. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
فیض کاشانی، محمدبن‌شاه‌مرتضی(1423ق). الحقائق فى محاسن الاخلاق. تحقیق محسن عقیلى. قم: دار الکتاب الاسلامى.
قرطبى، محمدبن‌احمد(1364ش). الجامع لأحکام القرآن. چاپ اول. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
قشیری، عبدالکریم‌بن‌هوازن(1422ق). شرح أسماء الله الحسنى. تحقیق و تصحیح عبدالروف سعید و سعدحسن محمدعلى. چاپ اول. قاهرة: دار الحرم للتراث.
قشیری، عبدالکریم‌بن‌هوازن(بیتا). لطایف الاشارات. تحقیق ابراهیم بسیونى. چاپ سوم. مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
قمی، علی‌بن‌ابراهیم(1404ق).تفسیر علی‌بن‌ابراهیم القمی (تفسیر القمی). چاپ سوم. قم: مؤسّسة دار الکتاب للطباعه و النشر.
کاشانی، ملا فتح الله(1333ش). تفسیر کبیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین. قم: چاپخانه محمد حسن علمى.
کاشانی، ملا فتح الله(1423ق). زبدة التفاسیر. چاپ اول. قم: مؤسسه معارف اسلامی.
کریمیان صیقلانی، علی(1392ش). تجسم اعمال از منظر قرآن کریم. چاپ دوم.گیلان: دانشگاه گیلان.
کاشفى سبزوارى، حسین‌بن‌على(1369ش). مواهب علیّه (تفسیر حسینی). تحقیق سید محمد رضا جلالى نائینى. تهران: سازمان چاپ وانتشارات اقبال.
گنابادی، سلطان‌محمد(1408ق). بیان السعادة فى مقامات العبادة. چاپ دوم. بیروت: مؤسسة الأعلمى للمطبوعات.
مستملی بخاری، اسماعیل‌بن‌محمد(1363ش). شرح التعرف لمذهب التصوف. تحقیق و تصحیح محمد روشن. تهران: انتشارات اساطیر.
مصباح یزدی، محمدتقی(1372ش). آموزش فلسفه. چاپ پنجم. تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
ملاصدرای شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1360ش). اسرار الآیات. مقدمه و تصحیح از محمد خواجوى. تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
ملاصدرای شیرازی، محمدبن‌ابراهیم(1366ش). تفسیر القرآن الکریم. تحقیق محمد خواجوى. چاپ دوم. قم: بیدار.
ملاصدرای شیرازی، محمدبن‌ابراهیم(1981م). الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة العقلیّة. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
میبدی، احمدبن‌ابى‌سعد(1371ش). کشف الأسرار و عدة الأبرار. تحقیق على‌اصغر حکمت. چاپ پنجم. تهران: امیر کبیر.
نخجوانی، نعمت الله‌بن‌محمود(1999م). الفواتح الإلهیة و المفاتح الغیبیة، چاپ اول. مصر: دار رکابى للنشر.
نراقی، محمدمهدى(بیتا). جامع السعادات. چاپ سوم. نجف: منشورات جامعة النجف الدینیّة.
واحدی نیشابوری، علی‌بن احمد(1415ق).الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز (تفسیر الواحدی). تحقیق صفوان عدنان داوودی. چاپ اول. دمشق: دار القلم الدار الشامیة.
