دانشیار دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر ایران، شهر تهران، ایران.
چکیده
آینهکاری از هنرهای وابسته به معماری در ابنیه مذهبی ایران، نقش پررنگی داشته و توانسته فضایی آکنده از نور و پاکی را برای زائران به ارمغان آورد. حرم مطهر امام رضا علیه‌السلام به استناد مدارک از عصر صفوی تاکنون همواره موردتوجه حامیان و بانیان بوده است. هنرمندان شیوه‌های متنوعی از آینهکاری را در این مکان به تصویر کشیده که نشان از ارادت ایشان بدین آستان دارد. هدف نوشتار، بررسی شیوه‌های آینهکاری در این مکان و طرح و نقشی است که آینه سینه جداره‌ها را مزین کرده است. ازاین‌رو شیوه‌های آینهکاری در حرم مطهر امام رضا (ع) چیست و نقوش مورداستفاده کدام است؟ روش تحقیق تاریخی، توصیفی و تحلیلی است. نوع تحقیق، کیفی و هدف بنیادین بوده؛ جمع‌آوری اطلاعات اسنادی و کتابخانه‌ای و به‌ویژه بر عکاسی میدانی استوارشده است. یافته‌ها نشان می‌دهد شیوه‌های آینهکاری به ده نمونه می‌رسد که نیم برجسته و آینه و گچ پرکاربردترین آن‌هاست. نقوش عمدتاً گره هندسی و در کنار آن گیاهی و کتیبه است. تأکید بر عدد هشت و سپس ده و شش و دوازده بوده و کتیبه‌ها به حقانیت شیعه اشاره دارند. آینهکاری آبشاری یا شمشیری از دستاوردهای هنرمندان آینه‌کار مشهدی است که دوره معاصر بروز نموده و جلوه‌ای متفاوت از دو زاویه به زائر ارزانی می‌دارد.
الشیبی، کامل‌المصطفی(1387). تشیع و تصوف (از آغاز تا سده 12 هجری)، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: امیرکبیر.
امامی، صابر(1381). نماد و تمثیل، تفاوت‌ها و شباهت‌ها، کتاب ماه هنر، شماره47و48، 60-68.
ایازی، سیدعلی‌نقی(1400). بایسته‌های ادب حضور در زیارت با رویکرد مبتنی بر نظریه زمینه‌ای(مطالعه موردی حرم رضوی)، پژوهشنامه حج و زیارت، سال ششم، شماره دوم(پیاپی13)، 159-190.
بلخاری، حسن(1389). نیلوفر ایرانی، نیلوفر بودایی (بررسی موردی: نقش نگاره تاج گذاری اردشیر دوم در طاق بستان)، فصلنامه نگره، شماره 16، 98-111
بلوک‌باشی، علی(1380). انار در دایره المعارف بزرگ اسلامی، جلد10، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
پورزرین، رضا(1392). مطالعه تطبیقی نشانههای بصری در آینهکاری ایرانی با نقاشی آپ آرت، مجله نگره، شماره 27، 75-86.
تحقیقات تاریخی خراسان(گنبد مطهر)(1343). مترجم حاج سید غلامرضا سعیدی، نامه آستان قدس(18) : 65-70.
جلالی، میثم(1398). بررسی هنر آینهکاری در رواق دارالسیاده حرم امام رضا (ع). مجله نگارینه هنر اسلامی، دوره 6 شماره 18، 144-154.
خزایی، محمد(1388). شاخص اکمال در اعداد در پای ولایت در عدد ابجد، قم: عطر یاس.
دلفی، علی اکبر(بی‌تا). تصویر عدد در آینه‌ی عرفان، بی‌جا: کاویان.
دهنوی، نسیم(1394). مطالعه و شناسایی مشکات در هنر اسلامی و بررسی کارکردهای مفهومی آن در دوره معاصر،پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: سعید زاویه، تهران: دانشگاه هنر.
سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. اسناد شماره 1/12885، 10/12893، 5/12920، 2/12923 تا 13/12923، 5/12924، 1/12925 تا 9/12925، 1/12927 تا 5/12927، 15/62373، 1/34902، 1/34881، 275/45155 و 295/45155.
ساعدی، فرشته(1396). بررسی تکنیک ساخت آینهکاری در تزئینات ارسی سازی با توجه به باز انگاری فضای معماری اسلامی، مجله شباک، شماره 3 .45-55.
ستاری، جلال(1376). رمز و اندیشه و هنر قدسی، تهران: مرکز.
سجادی، سید جعفر(1370). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری.
سدیدالسلطنه مینایی بندرعباسی، محمدعلی‌خان(1362). سفرنامه سدیدالسلطنه(التدقیق فی سیرالطریق)، تصحیح و تحشیه احمد اقتداری، مشهد: به نشر.
سعدی، مصلح بن عبدالله(1390). بوستان سعدی، قم: نسیم کوثر.
شایگان، داریوش(1373). هانری کربن: آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، ترجمه باقر پرهان، تهران: فرزان.
شپرد، راونا و راپرت(1393). 1000 نماد در هنر واسطوره شکل به چه معناست، ترجمه آزاده بیداربخت، نسترن لواسانی، تهران: نی.
شیمل، آنه ماری(1388).راز اعداد، ترجمه فاطمه توفیقی، تهران: دانشگاه ادیان و مذاهب.
شیخی، علیرضا(1398). مطالعه تطبیقی مضامین کتیبه‌ها در آثار چوبی وابسته به معماری در حرم مطهر امام رضا(ع)، مجله علمی مرمت و معماری ایران، سال نهم، شماره بیستم، 91-113.
صدرحاج‌سیدجوادی، احمد؛ فانی، کامران و خرمشاهی، بهاءالدین(1366). دایرهالمعارف تشیع، جلد 1، تهران: بنیاد اسلامی طاهر.
صراف، مرتضی(1352).رسایل جوانمردان مشتمل بر هفت فتوت‌نامه، تهران: قسمت ایران‌شناسی انستیتو فرانسوی پژوهشهای علمی در ایران.
