دانشگاه الزهرا

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات25
تعداد شماره‌ها939
تعداد مقالات7,734
تعداد مشاهده مقاله12,750,783
تعداد دریافت فایل اصل مقاله9,073,871
فلاح زاده ابرقوئی, سید حسین. (1403). بررسی جایگاه متفردات حدیثی دعائم الاسلام در حدیث امامیه. جلوه هنر, 21(2), 109-136. doi: 10.22051/tqh.2023.43743.3886
سید حسین فلاح زاده ابرقوئی. "بررسی جایگاه متفردات حدیثی دعائم الاسلام در حدیث امامیه". جلوه هنر, 21, 2, 1403, 109-136. doi: 10.22051/tqh.2023.43743.3886
فلاح زاده ابرقوئی, سید حسین. (1403). 'بررسی جایگاه متفردات حدیثی دعائم الاسلام در حدیث امامیه', جلوه هنر, 21(2), pp. 109-136. doi: 10.22051/tqh.2023.43743.3886
فلاح زاده ابرقوئی, سید حسین. بررسی جایگاه متفردات حدیثی دعائم الاسلام در حدیث امامیه. جلوه هنر, 1403; 21(2): 109-136. doi: 10.22051/tqh.2023.43743.3886

بررسی جایگاه متفردات حدیثی دعائم الاسلام در حدیث امامیه

تحقیقات علوم قرآن و حدیث
مقاله 5، دوره 21، شماره 2 - شماره پیاپی 62، شهریور 1403، صفحه 109-136    اصل مقاله (785.27 K)
نوع مقاله: پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22051/tqh.2023.43743.3886
نویسنده
سید حسین فلاح زاده ابرقوئی*
دانش آموختۀ دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.
چکیده
مهمترین میراث روایی و فقهی اسماعیلیان، کتاب دعائم الاسلام نوشتۀ ابوحنیفه قاضی نعمان مغربی (د 363ق) است . وی داعی بزرگ اسماعیلیه و قاضی القضاة حکومت اسماعیلی فاطمیون بود. این کتاب حاوی حجم گسترده­ای از روایات اهل بیت علیهم السلام در موضوعات متنوع فقهی است. بیش از چهارده درصد از روایات دعائم الاسلام، نسبت به حدیث امامیه متفرد بوده و در هیچ یک از منابع روایی موجود امامیه اثری از آنها دیده نمی­شود. ارسال روایات و غیرامامی بودن مؤلف کتاب، از مهمترین عوامل بی­توجهی به این میراث بازمانده از قرن چهارم به شمار می­آید. جستار حاضر، با چشم­پوشی از نقد سندی، قضاوت پیرامون میراث حدیثی شیعیان اسماعیلی را با سنجۀ نقد محتوایی و تعیین میزان تناسب آن با حدیث امامیه بررسی می‌کند. برای این منظور، ضمن جستجوی علل و زمینۀ تفرّد روایات دعائم الاسلام، به واکاوی تأثیر متفردات حدیثی آن در معارف امامیه پرداخته است. بر اساس نوشتار حاضر، متفردات حدیثی دعائم الاسلام، همسو با معارف حدیثی امامیه بوده و مهمترین عامل تفرد آنها اهتمام ویژۀ مؤلف به گردآوری روایات "باب قضا" است. از مهمترین کارکردهای این روایات در فقه امامیه می­توان به ارائۀ مستند روایی برای فتاوی مشهور، کمک به کامل شدن فهم برخی روایات و بیان برخی فروعات جدید فقهی اشاره نمود.

تازه های تحقیق

* نتیجه‌گیری

در مجموعۀ کتاب دعائم الاسلام، 3455روایت نقل شده است. شمار محدودی از روایات کتاب (کمتر از 50روایت)، مخالف با معارف پذیرفته شده نزد امامیه هستند. به جز این موارد، 2904روایت در این مجموعه موجود است که آنها را به عنوان نقاط اتحاد حدیث دعائم الاسلام و حدیث امامیه می‌شناسیم؛ زیرا شماری از این روایات با الفاظ واحد یا متفاوت در منابع روایی امامیه گزارش شده‌اند و شمار دیگر نیز، از نظر مضمون نظائری در حدیث امامیه دارند. در مجموع 84درصد از روایات این کتاب همسو و متحد با روایات امامیه است. این آمار بیانگر نزدیکی محتوای این کتاب به حدیث امامیه است. بیش از 500 روایت (14درصد)، متفردات حدیث قاضی نعمان نسبت به حدیث امامیه هستند که اثری از آنها در منابع روایی امامیه به چشم نمی‌خورد. بر اساس پژوهش حاضر، نتایج زیر دربارۀ متفردات دعائم الاسلام به دست می­آید:  

  1. کتاب دعائم الاسلام در طول تاریخ، از منظر فقهای امامیه دور نبوده است؛ ولی به دلیل انتساب به فرقۀ اسماعیلیه، تا پیش از پیدایش جریان اخباری‌گری جایگاهی در فقه امامیه نداشته است. پس از آن، به خاطر رویکرد دانشمندان امامیه نسبت به حفظ میراث اهل بیتعلیهم السلام، با فراز و فرودهایی در کنار سایر منابع فقه امامیه مورد توجه قرار گرفته است.
  2. در متفردات دعائم الاسلام نشانه‌های فساد مذهب وجود ندارد و وجود روایات متفرد در احادیث او، معلول عواملی است که مهمترین آنها، اهتمام ویژۀ مؤلف به گردآوری روایات باب قضا است. اهتمام ویژۀ مؤلف به گردآوری روایات یک موضوع خاص، در کنار بهره­گیری او از مصادر روایی زیدیه و برخی مصادر ناشناخته نزد امامیه، عامل فراوانی شمار متفردات این کتاب نسبت به حدیث امامیه گردیده است.
  3. در نظر داشتن عملکرد فقهای متأخر از یکسو، و مقایسۀ روایات دعائم الاسلام با حدیث امامیه از دیگر سو، بیانگر آن است که کارکرد روایات آن در فقه و حدیث امامیه محدود به «تأیید و تأکید معارف» نیست؛ بلکه می­توان از آنها به عنوان «مکمل معارف امامیه» بهره گرفت.
  4. آنچه با عنوان میراث حدیث اسماعیلیه در کتاب دعائم الاسلام بر جای مانده، به حدیث امامیه نزدیک است و جز در موارد اندک و قابل شناسایی تقابلی با آن ندارد.

 

کلیدواژه‌ها
دعائم الاسلام؛ قاضی نعمان؛ متفردات حدیثی؛ حدیث اسماعیلیه؛ حدیث امامیه
عنوان مقاله [English]
The Position of Mutafarrid Hadiths of Da'ᾱ'im al-Islam in Imᾱmῑ Hadith
نویسندگان [English]
seyyed hossein fallahzadeh
PhD graduate in Quran and Hadith. Kashan University, Kashan, Iran
چکیده [English]
The most important narrative and jurisprudential heritage of the Ismailis is the book Da'ᾱ'im al-Islam by Abu Hanifa Qᾱdῑ Nu'mᾱn al-Maghribῑ (d. 363 AH). He was the great Ismaili Dᾱ'ῑ and the judge of the Fatimid Ismaili government. This book contains a large volume of hadiths of Ahl al-Bayt (as) on various jurisprudential issues, of which more than 14 percent are Mutafarrid from the Imᾱmῑ hadith and have no trace in any of the existing Imᾱmῑ narrative sources. The Irsᾱl of traditions and its non-Imᾱmῑ nature are among the most important factors of neglecting this legacy from the 4th century. Ignoring the evaluation of hadith sanad, this research aims to give a fair judgment of the Ismaili hadith, based on the content analysis and its compatibility with the Imᾱmῑ hadith. Searching for the cause of mutafarrid hadiths in the book, it analyzes the influence of these narratives in the teachings of the Imᾱmῑyyah. In conclusion, the mutaffarrid hadiths of Da'ᾱ'im al-Islam are compatible with the Imᾱmῑ hadiths, and the most important factor of their tafarrud is the special effort of the author to collect the judging hadiths (bᾱb al-qadᾱ). One of the most important functions of these hadiths in Imᾱmῑ jurisprudence is to provide a narrative document for famous fatwas, to complete the understanding of some hadiths, and to bring some new branches of jurisprudence.
کلیدواژه‌ها [English]
D', a', im al-Islam", Qadi Nu', man", Ismaili hadith", ", Imami hadith"
مراجع
  1. ابن‌ادریس الحلی، محمدبن‌منصور(۱۴۱۱ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  2. ابن‌البراج، القاضی عبدالعزیز(۱۴۰۶ق). المهذ‌ب، تحقیق: مؤسسة سید الشهداء العلمیة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  3. ابن‌بابویه، محمدبن‌علی‌بن‌الحسین(شیخ صدوق)(۱۴۰۴ق). عیون أخبار الرضاعلیه السلام ، بیروت: مؤسسة الاعلمی.
  4. ابن‌شهرآشوب، محمدبن‌علی(۱۳۸۰ق). مَعالمُ العُلَماء فی فهرست کُتُب الشیعَة و أسماء المُصنّفین‌ قَدیما و حَدیثا، تحقیق: محمدصادق بحرالعلوم، نجف اشرف: المطبعة الحیدریة.
  5. احمدبن‌عیسی‌بن‌زید(بی‌تا). الأمالی (رأب الصدع)، تحقیق: علی بن اسماعیل بن عبد الله، بیروت: دار النفائس.
  6. اراکی، محمدعلی(۱۴۲۱ق). کتاب الصلاة، قم: مکتب المؤلف.
  7. الافندی، میرزا عبدالله (۱۴۰۱ق). ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق: السید احمد الحسینی، قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی العامة.
  8. بحر‌العلوم، محمدمهدی(۱۳۶۳ش). الفوائد الرجالیة، تحقیق: محمد صادق بحر العلوم، قم: مکتبة الصادق.
  9. بحرانی، یوسف‌بن‌احمد(۱۴۰۵ق). الحدائق الناضرة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  10. حاجی‌خلیفة، مصطفی‌بن‌عبدالله(بی‌تا). کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  11. الحر العاملی، محمدبن‌الحسن(۱۴۱۴ق). تفصیل وسائل الشیعة فی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل البیتعلیهم السلام.
  12. خویی، ابوالقاسم(بی‌تا). مصباح الفقاهة فی المعاملات، قم: مکتبة الداوری.
  13. خویی، ابوالقاسم(۱۴۱۳ق). معجم رجال الحدیث، تهران: مرکز نشر الثقافة الاسلامیة.
  14. روحانی، السید محمدصادق(۱۴۱۲ق). فقه الصادقعلیه السلام ، قم: مؤسسة دار الکتاب.
  15. شیخ انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین(۱۴۲۸ق). کتاب الطهارة، تحقیق: لجنة تحقیق تراث الشیخ الاعظم، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  16. شیخ انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین(۱۴۱۵ق). کتاب المکاسب، تحقیق: لجنة تحقیق تراث الشیخ الاعظم، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  17. طباطبایی، سید عبدالعزیز(۱۴۱۶ق). مکتبة العلامة الکراجکی، مجلۀ تراثنا، شمارۀ 3 و 4، صص 362-404 .
  18. طوسی، محمدبن‌الحسن (شیخ طوسی)(۱۳۶۴ش). تهذیب الاحکام، تحقیق: السید حسن الموسوی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
  19. عاملی جبعی، زین‌الدین‌بن‌علی( شهید ثانی)(۱۴۱۰ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم: داوری.
  20. فاضل الهندی، محمدبن‌الحسن(۱۴۱۶ق). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، تحقیق: مؤسسة النشر الإسلامی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  21. مجلسی، محمدباقربن‌محمد تقی(۱۴۰۳ق). بحار الانوار الجامعة لدُرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
  22. ‏‫المغربی، نعمان‌بن‌محمدبن‌منصور(قاضی نعمان)(۱۹۹۶م). المجالس و المسایرات، تحقیق: الحبیب الفقی، ابراهیم شبوح و محمد الیغلاوی، بیروت: دار المنتظر.
  23. المغربی، نعمان‌بن‌محمدبن‌منصور(قاضی نعمان)(۱۴۲۸ق). الایضاح، بیروت: مؤسسة الاعلمی.
  24. المغربی، نعمان‌بن‌محمدبن‌منصور(قاضی نعمان)(1383ق). دعائم الاسلام، تحقیق: آصف فیضی، قاهره: دار المعارف.
  25. منتظری، حسینعلی(۱۴۱۵ق). دراسات فی المکاسب المحرمة، قم: نشر تفکر.
  26. مکی عاملی، محمدبن‌جمال‌الدین( شهید اول)(۱۴۱۱ق). اللمعة الدمشقیة، قم: دار الفکر.
  27. موسوی خمینی، سید روح‌الله(۱۴۱۰ق). المکاسب المحرمة، قم: مؤسسة اسماعیلیان.
  28. نجفی، محمدحسن(۱۳۶۷ش). جواهر الکلام، تحقیق: عباس قوچانی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
  29. نوری، حسین‌بن‌محمدتقی(۱۴۱۶ق). خاتمة مستدرک الوسائل، تحقیق: مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم: مؤسسة آل البیتعلیهم السلام.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 569
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 127


سامانه مدیریت نشریات علمی. طراحی و پیاده سازی از سیناوب