روایات نهی از معاشرت با قومیت های خاص؛ در ترازوی نقد سندی و دلالی

مطابق رهاورد نوشتار حاضر آنچه از بررسی سندی روایات قومیتی حاصل گردید این نکته است که غالب روایات مورد بحث در زمره اخبار آحاد محسوب شده و مطابق موازین رجالی از ضعف سندی برخودار بوده و در نتیجه نمی­توان بدان­ها تکیه نمود. تحلیل دلالی و مضمونی روایات مزبور نیز حکایت از این دارد که تأمل در آیات کتاب خدا، بر نفی قومیت و نژاد دلالت داشته و آیات بسیاری، معیار برتری انسان‌ها بر یکدیگر را صرفاً در میزان تقوا معرفی می­نماید. عرضه روایات مورد بحث به سنت نیز حکایت از آن داشت که از درنگ در سخنان رسول اکرم^(ص)و اهل بیت^(ع) این حقیقت آشکار می­شود که شریعت اسلام به اختلاف­های نژادی و خونی توجهی مبذول نداشته و از نظر قوانین دینی همگی انسان­ها در اصل آفرینش از جایگاهی برابر و یکسان برخوردارند. مطابق دستاورد نوشتار حاضر روایات ناظر به مسئله در ترازوی عقل نیز جایگاهی ندارند؛ چه اینکه برخی از آنان متضمن مفاهیمی هستند که به‌ نظر می­رسد در ترازوی عقل و علم وجاهت چندانی ندارند. از باب نمونه مطابق آنچه در یکی از این روایات آمده است اصل و اساس یکی از قومیت­ها به اجنه بازگشت داشته و ایشان طایفه­ای از جن قلمداد شده­­اند. ناگفته پیداست که چنین سخنانی نمی­تواند محمل عقلایی صحیحی داشته و از نظر علمی دارای ارزش و جایگاه باشند. عرضه روایات به شهودهای اخلاقی از قبیل قاعده زرین نیز حکایت از نااستواری آنها می­نمود؛ زیرا  اگر هر فردی خود را به جای دیگران قرار داده و از خود پرسش نماید که آیا راضی خواهد بود که دیگران صرفاً به سبب نژاد و رنگ، برخوردی متفاوت با او داشته باشند، قطعاً پاسخ وی منفی خواهد بود. لذا با توجه به مناقشات مزبور، پژوهش حاضر دو نحوه برخورد با روایات فوق­الذکر پیشنهاد می­دهد. راهکار نخست این است که مفاد برخی از این روایات منحصر در موقعیت زمانی و مکانی خاص شده و ناظر به وجود برخی از جنبه­های غیراخلاقی و رفتارهای غیرمتعارف موجود در میان قومیت­ها در فضای صدور روایات شود. البته چنین توجیهی اگرچه نسبت به برخی از روایات می­تواند محملی صحیح داشته باشد؛ اما در عین­حال در مورد برخی دیگر از روایات که متضمن برخی از اموری از قبیل نکوهش خصوصیات ظاهری افراد هستند که با مسلمات شریعت در تنافی آشکار قرار می­گیرند نمی­تواند رهگشا باشد. لذا در مورد چنین روایاتی راه حل دومی به ناچار مطرح می­شود و آن اینکه باید این اخبار مطرود و کنار گذاشته شده و از مدلول آنها رفع ید نمود.