دانشگاه الزهرا

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات25
تعداد شماره‌ها939
تعداد مقالات7,734
تعداد مشاهده مقاله12,751,584
تعداد دریافت فایل اصل مقاله9,074,132
کافی موسوی, اباذر. (1402). نقش ارتکاز در نادیده انگاری معنای اصلی واژگان. جلوه هنر, 20(3), 115-140. doi: 10.22051/tqh.2023.41893.3710
اباذر کافی موسوی. "نقش ارتکاز در نادیده انگاری معنای اصلی واژگان". جلوه هنر, 20, 3, 1402, 115-140. doi: 10.22051/tqh.2023.41893.3710
کافی موسوی, اباذر. (1402). 'نقش ارتکاز در نادیده انگاری معنای اصلی واژگان', جلوه هنر, 20(3), pp. 115-140. doi: 10.22051/tqh.2023.41893.3710
کافی موسوی, اباذر. نقش ارتکاز در نادیده انگاری معنای اصلی واژگان. جلوه هنر, 1402; 20(3): 115-140. doi: 10.22051/tqh.2023.41893.3710

نقش ارتکاز در نادیده انگاری معنای اصلی واژگان

تحقیقات علوم قرآن و حدیث
مقاله 5، دوره 20، شماره 3 - شماره پیاپی 59، آذر 1402، صفحه 115-140    اصل مقاله (573.81 K)
نوع مقاله: پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22051/tqh.2023.41893.3710
نویسنده
اباذر کافی موسوی*
استادیار، گروه آموزش معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.
چکیده
کشف معنای صحیح واژگان قرآنی بر پایه اصول و قواعد لفظی و غیرلفظی استوار است. به‌کارگیری هر یک از این اصول و قواعد، جایگاه و شرایط مشخصی دارد. «توجه به قرینه ارتکاز ذهنی»، یکی از این قواعد است که در علم اصول از آن صحبت شده، لیکن گستره و کیفیت کاربست آن در فهم معنای واژگان قرآنی به‌طور شایسته در مباحث علوم قرآنی تبیین نشده است. این امر، باعث شده تا مفسر و مترجم قرآنی بر اساس ارتکاز ذهنی، معنایی را برای آیه در نظر بگیرد که گاه با سیاق و مقصود آیه ناسازگاری دارد. برای اثبات این مسئله، نوشتار حاضر به روش انتقادی- تحلیلی، به دنبال یافتن پاسخ این پرسش است که نتیجه عدم توجه به جایگاه و لغزشگاه‌های ارتکاز ذهنی در فهم معنای صحیح برخی واژگان قرآنی چیست؟ به این منظور، با تأمل و واکاوی برخی استعمال‌ها و مشتقات (جمل، زنم، زوج و عصر) در تعدادی از آیات انتخابی قرآن، چگونگی اثرگذاری ارتکازات ذهنی، مورد نقد قرار گرفت و این نتیجه حاصل شد که اگرچه ارتکاز به‌عنوان قرینه لُبّی کلام در تفسیر و فهم آیات قرآنی بسیار پرکاربرد است؛ ولی گاه، مانعی است برای فهم صحیح واژگان قرآن. بر این اساس لازم است با معیار قرار دادن تناسب بافتی و محتوای آیات، معنای اولیه غیر مشهور این واژگان، بر معنای ارتکازیشان ترجیح داده شود.
 
 

تازه های تحقیق

ارتکاز ذهنی، قرینه‌ای لبّی است که به‌واسطه کثرت استماع و یا مراجعه به منابع لغوی در عمق ذهن و فکر جای گرفته و پس از مواجهه با لفظ، به ذهن خطور می‌کند؛ لیکن در برخی موارد به‌جای نقش‌آفرینی در کشف معنی، مانعی است برای یافتن معنای مناسب و مقصود؛ به این صورت که معنای ثانوی یا مجازی به خاطر شیوع استعمال و شهرت، جای خود را به معنای اولیه‌ای می‌دهد که به‌واسطه گذر زمان، مغفول مانده است. تغییر و تطور معنای الفاظ در گذر زمان، از بین رفتن شواهد و قراین زمان نزول و شیوع استعمال لفظ در معنای ثانوی یا مجازی از جمله عواملی است که بسیاری از ارتکازات را بی‌اعتبار نموده و چاره‌ای نیست جز آنکه مفسران و مترجمان قرآن برای فهم دقیق مراد یک واژه به منابع لغوی قدیمی نزدیک به عصر نزول رجوع کرده و با مطالعه فرهنگ و زبان مردمان آن عصر به دامنه معنایی آن واژه پی ببرند.

انطباق معنای مرتکز ذهنی با بافت و محتوای سوره را می‌توان میزانی برای صحت اتخاذ آن معنی دانست و در صورت عدم هم‌خوانی سیاق با معنای ارتکازی، باید معنای غیر مشهور را ترجیح داد. بر همین اساس و معیار (انطباق معنای ارتکازی با سیاق و محتوی)، معنای ارتکازی برخی مشتقات واژگان (جمل، زَنِیم، زوج، ازواج و عصر) را نمی‌توان متناسب با بافت سوره دانست و به‌جای حمل این الفاظ بر معنای ثانوی مشهور، بهتر است معنای اولیه آنان در ترجمه و تفسیر آن آیه لحاظ گردد. اگرچه اعتماد و تکیه بر ارتکاز ذهنی ناصحیح، غالباً در ترجمه‌ها و تفاسیر فارسی مشاهده می‌شود، ولی بسیاری از متون اصیل عربی نیز مبرای از این لغزش نبوده و مفسر عرب‌زبان نیز صرفاً با لحاظ معنای مرتکز ذهنی، به شرح و تفسیر برخی آیات پرداخته‌ است. رهایی از این مشکل، مستلزم شناخت لغزشگاه‌ها و همچنین گستره و کیفیت عملکرد قاعده ارتکاز برای تفسیر و ترجمه واژگان قرآن است.

کلیدواژه‌ها
ارتکاز؛ جمل؛ زنم؛ زوج؛ عصر؛ قرینه لبّی
عنوان مقاله [English]
The role of concentration in ignoring the original meaning of words Abazar Kafi Mousavi
نویسندگان [English]
abazar kafimosavi
Assistant Professor, Department of Islamic Education, Farhangian University, Tehran, Iran.
چکیده [English]
Commentators and translators of the Quran have always sought to discover God's meaning from the use of Quranic words. In order to achieve this purpose, they have defined the verbal and non-verbal principles and rules and explained the conditions and the place of its use in detail. Paying attention to the concept of mental concentration is one of these rules that has not been properly addressed in the discussions of Quranic sciences and its position and conditions have not been well explained. Emphasis is very widely used in the interpretation and understanding of Qur'anic verses; But sometimes, it is an obstacle to the correct understanding of the words of the Qur'an, and in some cases, it has caused an incorrect or incomplete understanding of the meaning of the verse. In this article, in a critical-analytical way, it seeks to find the answer to this question, what is the result of not paying attention to the place and slippages of mental concentration in understanding the correct meaning of some Quranic words? For this purpose, by reflecting and analyzing a number of Qur'anic words, the effect of mental concentration was criticized, and it was concluded that the concentration meaning of some derivatives (Jamal, Zanim, Zoj and Asr) is incompatible with the context of the Surah and it is necessary to The unpopular initial should be preferred over the concentrated meaning.
کلیدواژه‌ها [English]
concentration, Lip analogy, sentence, Couple, Evening
مراجع
  1. آلوسى، سید محمود(1415ق). روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دار الکتب العلمیه.
  2. ابن‌اثیر جزری، مبارک‌بن‌محمد(1367). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. قم: ‏موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان‏.
  3. ابن‌جزى، محمدبن‌احمد(1416 ق)‏. التسهیل لعلوم التنزیل‏. بیروت: دار الارقم‌بن‌ابی‌الارقم‏.
  4. ابن‌عاشور، محمد‌‌بن‌‌‌طاهر(1420ق). التحریر و التنویر. بیروت: موسسه التاریخ‏.
  5. ابن‌منظور، محمد ‌بن‌‌‌مکرم(1414ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
  6. ابن‌فارس، احمد(1404ق)، معجم مقاییس اللغة. به کوشش عبدالسلام محمد. قم: دفتر تبلیغات.
  7. ابوالفتوح رازى، حسین بن علی(1408ق). روض الجنان و روح الجنان فى تفسیر القرآن. مشهد: بنیاد پژوهش‌‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى.
  8. اسفندیاری(اسلامی)، رضا(1400)، قرینۀ ارتکاز و کارایی آن در حلّ مسائل جدید فقهی. جستارهای فقهی و اصولی. 7(25). صص7- 34.
. DOI: 10.22034/jrj.2020.57181.2024

  1. بجنوردی، سید حسن(1419ق). القواعد الفقهیة. تصحیح مهدی مهریزی. قم: نشر الهادی.
  2. بهارزاده، پروین(1392ش)، بازخوانی مفاهیم «زوج» و «زوجیت» در قرآن کریم. تحقیقات علوم قرآن و حدیث. 10(20). صص29- 50.
 . DOI: 10.22051/tqh.2014.909

  1. بلاغى، سید عبدالحجت(1386ق). حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر. قم: انتشارات حکمت.
  2. بیضاوى، عبدالله‌بن‌عمر(1418ق). أنوار التنزیل و أسرار التأویل‏. بیروت: دار احیاء التراث العربى.
  3. پاینده، ابوالقاسم‏(بی‌تا). ترجمه قرآن. تهران: جاویدان‏.
  4. ثعالبى، عبدالرحمن‌بن‌محمد(1418ق). جواهر الحسان فى تفسیر القرآن. بیروت: داراحیاء التراث العربى‏.
  5. جفری، آرتور(قبل از 1960م). واژه‌های دخیل در قرآن مجید، ترجمه فریدون بدره‌ای(1386). تهران: توس.
  6. جواهری، سید محمدحسن(1395). روش‌شناسی ترجمه قرآن کریم. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  7. حکیم، سید محمدتقی(1429ق). الأصول العامة للفقه المقارن. قم: مجمع جهانی اهل‌بیت.
  8. دنیز ماسون(1379). قرآن و کتاب مقدس درون‌مایه‌های مشترک. ترجمه فاطمه سادات، تهران: نشر سهروردی.
  9. راغب اصفهانی، حسین‌ بن ‌محمد، (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار العلم.
  10. رضایی اصفهانی، محمدعلی(1382). منطق تفسیر قرآن. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
  11. زبیدی، محمد مرتضى‏(1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دار الفکر.
  12. زمخشرى، محمود‌‌بن‌‌‌عمر(1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت: دار الکتاب العربی.
  13. سیستانی، سید علی(بی‌تا). قاعده لاضرر و لا ضرار. قم: دفتر حضرت آیت‌الله سیستانی.
  14. سیوطى، جلال‌الدین(1404ق). الدر المنثور فى تفسیر المأثور. قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
  15. شوکانی، محمدبن‌على(1414ق). فتح القدیر. دار ابن‌کثیر، بیروت: دار الکلم الطیب.
  16. شیبانى، محمدبن‌حسن(1974م). کتاب الجیم. القاهرة: الهیئة العامة لشئون المطابع الامیریة.
  17. صدر، سید محمدباقر(1418ق). دروس فی علم الاصول. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  18. طباطبائی، سید محمدحسین(1417ق)،.المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  19. طبرسى، فضل بن حسن(1372). مجمع‌البیان فى تفسیر القرآن. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
  20. طبرى، ابوجعفر محمدبن‌جریر(1412ق). جامع البیان فى تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفه.
  21. طوسى، محمد‌‌بن‌حسن‏(1367ش). التبیان فى تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربى.
  22. طیب حسینی، سید محمود(1393ش). درآمدی بر مفردات قرآن. تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  23. علیشاهی قلعه جوقی، ابوالفضل(1393ش)، پژوهشی در مفهوم و حجیت ارتکاز متشرّعه در بیان فقیهان شیعه. فقه و اصول. 46(97). صص121 تا 140. DOI:22067/fiqh.v46i17.12791
  24. عندلیب، حسین؛ حیدری، محمدعلی؛ توکلی، احمدرضا(1397)، جایگاه (ارتکاز) در تفسیر متون دینی، حقوق معاملات و مسائل اصولی، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، 15(54).صص109-128.
DOI: 20.1001.1.26455013.1397.15.54.6.5

  1. فخررازى، محمد‌‌‌بن‌‌‌عمر(1420ق). التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب). بیروت: دار الاحیاء التراث العربى.
  2. فضل‌الله، سید محمدحسین، (1419ق). تفسیر من وحى القرآن. ‏بیروت: ‏دار الملاک للطباعة و النشر.‏
  3. فیض کاشانى، ملا محسن، (1415ق). تفسیر الصافى. تهران: انتشارات الصدر.
  4. قرطبی، محمد بن احمد(1364ش). الجامع لأحکام القرآن. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
  5. کتاب مقدس. ترجمه ویلیام گلن، هنری مرتن، فاضل‌خان همدانی(1383)، تهران: اساطیر.
  6. مصطفوى، حسن(1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  7. مکارم شیرازى، ناصر و همکاران(1374). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
  8. میبدی، احمدبن‌ابی‌محمد(1371). کشف الأسرار و عدة الأبرار. تهران: انتشارات امیرکبیر.
  9. هاشمی شاهرودی، سید محمد(1417ق). بحوث فی علم الاصول. قم: مؤسسۀ دائرة‌المعارف فقه اسلامی.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 685
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 143


سامانه مدیریت نشریات علمی. طراحی و پیاده سازی از سیناوب