استادیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه حضرت معصومه(س)، قم، ایران.
چکیده
اختلاف دیدگاههای تفسیری معلول عوامل متعددی است که بررسی فرآیند تفسیر می‌تواند نحوه اثرگذاری این عوامل را آشکار کند. هدف تحقیق حاضر، بازخوانی فرآیند تفسیر آیه «وَ ثِیابَکَ فَطَهِّر» در همخوانی با یکی از این عوامل مهم یعنی گرایش‌های تفسیری است. روش پژوهش، تحلیلی و مبتنی بر توصیف و تبیین است: توصیف اقوال اولیه و فرآورده‌های تفسیری، سپس تبیین تنوع دیدگاه‌ها از طریق تحلیل نحوه تعامل مفسر با اقوال اولیه در پرتو گرایش‌ها. یافته‌های تحقیق نشان داد فرآورده‌های تفسیری در آیه ۴ مدثر شامل دو گونه تفسیر ظاهری است: تطهیر حقیقی؛ تطهیر مجازی. تفاسیر در پرتو گرایش فقهی با پنهان کردن یا اولویت ندادن به طرح اقوال مخالف، تطهیر حقیقی را پذیرفته و بر تطهیر لباس با آب و حتی قید برای آمادگی نماز تأکید کرده‌‌اند در حالی که گرایش کلامی تنها در یک تفسیر بر فرآیند این آیه اثرگذار بوده است. گرایش‌های دیگر (متنی و تاریخی) محصولات متفاوتی را در فرآیند خود پدید آورده‌اند. برخی تطهیر را مجازی (کوتاه کردن، بالاگرفتن) و بعضی نیز هم تطهیر و هم ثیاب را مجازی و مراد آیه را دوری از آلودگی‌های باطنی دانسته‌اند. عده‌ای دیگر در دیدگاهی افزایشی قائل به تفسیر باطنی (تطهیر زنان) شده‌اند. نتیجه نهایی تحلیل فرآیند تفسیر نشان داد تا چه حدّ این فرآیند برای هر متن تفسیری منحصر به فرد است و چقدر ضرورت دارد بررسی‌های خردنگرتر و جزئی‌تر در فرآیند تفسیر صورت پذیرد.
Rereading the interpretation of the verse “Wa Thiyābaka Faṭahhir” in accordance with the interpretative approaches
نویسندگان [English]
Ensiyeh Asgari
Assistant Professor, Department of Qu'ran and Hadith Studies, Hazrat Masoumeh
University, Qom, Iran.
چکیده [English]
The difference in interpretative views is the result of several factors, which the examination of the process of interpretation can reveal the effect of these factors. The purpose of the present research is to reread the process of exegesis of the verse “WaThiyābaka Faṭahhir” in accordance with one of these important factors, i.e., exegetical approaches. The research method is analytical and based on description and explanation: description of primary sayings and interpretation products, then explaining the variety of views through analyzing the way the commentator interacts with primary sayings in the light of trends. The findings of the research showed that the interpretive products include two types of apparent interpretations: real purification; Virtual purification. Commentaries in the light of the jurisprudential approachs have accepted the true purification by hiding or not giving priority to the opposing sayings and emphasizing the purification of clothes with water and even the requirement to prepare for prayer. The theological approach influences the process of this verse in only one exegesis. Other approaches have created different products in their process. Some have considered purification figurative, and some have considered both purification and clothing figurative and the meaning of the verse is to avoid inner pollution. Some others, in an incremental view, have given the esoteric interpretation. The result of the analysis of the interpretation process showed to what extent this process is unique for each exegetic text and how much it is necessary to conduct more detailed investigations in the interpretation process.
کلیدواژه‌ها [English]
process of interpretation, exegetic approaches, exegetical differences, verse 4 of muddath-thir, exegetical traditions
مراجع
قرآن کریم
ابن اثیر، مبارک‌بن‌محمد(۱۳۶۷ش). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم: اسماعیلیان.
ابن بابویه، محمدبنعلی(۱۳۶۲ش). الخصال، تصحیح علی اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین.
ابن تیمیه، احمدبنعبدالحلیم(بیتا). مقدمة فی أصول التفسیر، بیروت: دارمکتبه الحیاه.
ابن جوزى، عبدالرحمنبنعلى(۱۴۲۲ق). زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت: دارالکتاب العربی.
ابن سعد، محمد(بیتا). طبقات الکبری، بیروت: دارصادر.
ابن شهرآشوب، محمدبنعلى(۱۳۶۹ق). متشابه القرآن و مختلفه، قم: بیدار.
ابن عبدالبر، یوسفبنعبدالله(۱۴۱۲ق). الاستیعاب، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت: دارالجیل.
بقاعى، ابراهیمبنعمر(۱۴۲۷ق). نظم الدرر فى تناسب الآیات و السور، بیروت: دارالکتب العلمیه.
پاکتچی، احمد(۱۳۸۶ش). «احقاف: نمونهای از افزایش وضوح در روند تاریخی تفسیر»، صحیفه مبین، ش۲۸.
پویازاده، اعظم و قهرمانی، احمد(۱۳۹۸ش). «تحلیل انتقادی مقاله «تفسیر از طبری تا ابن کثیر: معضلات توصیف گونه ادبی با استناد به داستان ابراهیم»، مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، دوره3، شماره ۳.
قمی، على بن ابراهیم(۱۳۶۳ش). تفسیر القمی، قم: دارالکتاب.
کالدر، نورمن(۱۳۸۹ش). «تفسیر از طبری تا ابنکثیر: معضلات توصیف گونهای ادبی با استناد به داستان ابراهیم»، ترجمه مهرداد عباسی، رهیافتهایی به قرآن، ۱۶۳- ۲۱۷، تهران، حکمت.
کلینی، محمدبنیعقوب(۱۴۰۷ق). الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ماتریدى، محمدبنمحمد(۱۴۲۶ق). تأویلات أهل السنة (تفسیر الماتریدى)، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ماوردى، علىبنمحمد(بیتا). النکت و العیون (تفسیر الماوردى)، بیروت: دارالکتب العلمیه.
مجلسی، محمدباقر(۱۴۰۳ق). بحار الأنوار، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
محمدزاده ارشد، خالید؛ نظری، علیرضا و میرحسینی، سیدمحمد(۱۴۰۱ق). «تحلیل دیدگاههای متن محورانه و انسجامی ابن‌عاشور تونسی در تفسیر «التحریر والتنویر»»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، 19(2).
مقاتلبنسلیمان(۱۴۲۳ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
مؤدب، سید رضا(۱۳۸۸ش). مبانی تفسیر قرآن، قم: دانشگاه قم.
نیشابوری، نظام‌الاعرج حسنبنمحم(۱۴۱۶ق). تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت: دارالکتب العلمیه.
یزیدى، عبداللهبنیحیى(۱۴۰۵ق). غریب القرآن و تفسیره، بیروت: عالم الکتب.
Gilliot Claude, 2002, “Exegesis of the quran: clasical and dedevial”, McAuliffe, Jane Dammen, ed., Encyclopaedia of the Qur’an, vol 2, (p99- 124), Leiden-Boston: Bill.
