پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 25 |
| تعداد شماره‌ها | 933 |
| تعداد مقالات | 7,666 |
| تعداد مشاهده مقاله | 12,513,082 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 8,895,644 |
سه‌گانۀ اسلام، ایمان و احسان از نظر خواجه یوسف همدانی (با تکیه بر دست‌نویس نویافتۀ الکشف) | ||
| ادبیات عرفانی | ||
| مقاله 3، دوره 14، شماره 28، فروردین 1401، صفحه 67-95 اصل مقاله (636.35 K) | ||
| نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22051/jml.2022.39828.2323 | ||
| نویسندگان | ||
| مدینه پورمحمود1؛ منصور معتمدی* 2؛ زهرا اختیاری3 | ||
| 1دانشجوی دکتری ادبیّات عرفانی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران | ||
| 2دانشیار گروه ادیان و عرفان، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران | ||
| 3دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران | ||
| چکیده | ||
| اسلام، ایمان و احسان، سه‌گانۀ اصلی ابعاد زندگی دنیوی و اخروی است. مستند این سه‌گانه حدیثی است معروف به حدیث جبرئیل که نشان می‌دهد اسلام بر اعمال ظاهری، ایمان بر اعمال باطنی و احسان بر مشاهده و رؤیت دلالت دارد. بنابراین مؤمنان مسلمان‌اند، و اهل احسان مسلمان و مؤمن‌اند. اگرچه برخی از صوفیه اسلام و ایمان و گاه احسان را تفسیر و تأویل کرده‌اند، خواجه یوسف همدانی (440- 535 ق) نگاه ویژه‌ای به این مقولات دارد و نخستین کسی است که به‌طور گسترده این سه‌گانه را در دو اثر خود آورده‌است؛ نخست در کتاب رتبةالحیات و سپس در کتاب الکشف عن منازل السائرین الی الله. الکشف (به شمارۀ 438، کتابخانۀ نافذپاشا) مفصّل‌ترین اثر خواجه یوسف است که تاکنون منتشر نشده است. براساس دست‌نویسی نویافته از این اثر کوشیده شد تا دیدگاه‌های وی استخراج و بررسی گردد. در این جستار نشان داده می‌شود که خواجه یوسف به این سه‌گانه چه نگاه ویژه‌ای داشته و مراتب سیر صعودی انسان را در این مراحل به‌گونه‌ای تبیین کرده که پیش از وی مطرح نبوده است. از این منظر انسان از مرتبۀ اسلام به ایمان و سپس به احسان سیر می‌کند و درنهایت، به رؤیت می‌رسد که خواجه آن را حریّت و آزادی می‌خواند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| خواجه یوسف همدانی؛ الکشف عن منازل السائرین؛ رتبةالحیات؛ حدیث جبرئیل؛ سه‌گانۀ اسلام؛ ایمان و احسان | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Trilogy of “Islam”, “Faith”, and “Ihsan” from the Viewpoint of Khwaja Yusuf Hamadani: Based on his Newly-found manuscript, Alkashf | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Madina Poormahmood1؛ Mansour Motamedi2؛ Zahra Ekhtiari3 | ||
| 1PhD Candidate of Mystic Literature, Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran | ||
| 2Associate Professor of Religions and Mysticism, Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran | ||
| 3Associate Professor of Persian Language and Literature, Faculty of Literature, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| “Islam” (Submission to be a Muslim), “Faith”, and “Ihsan” (goodness) are the three main dimensions of worldly and other-worldly life. The evidence for this trinity is a hadith known as the hadith of Gabriel, which indicates that Islam implies outward deeds; faith denotes inward deeds, and Ihsan means observation. Accordingly, the faithful are Muslims and the people of Ihsan are Muslims and faithful. Although some Sufis have interpreted Islam and faith and sometimes Ihsan, Khwaja Yusuf Hamadani (1048-1140 AD) has a special view on these categories and is the first person who extensively included this trilogy in his two works; First, in Rotbat al-Hayat and then, in Al-kashf an Manazil al-Saerin elallah. Al-kashf (No. 438 Nafiz Pasha lib.) is the most detailed work of Khwaja Yusuf that has not been published yet. We tried to extract and examine his views based on a newly-found manuscript of this book. In this article, we have shown what a special view Khwaja Yusuf had on this trinity, and how he unprecedentedly explicated the trend of spiritual transcendence by man in these stages. From this perspective, man moves from the level of Islam to faith and then to Ihsan, and eventually, he reaches the stage of observation which Khwaja calls spiritual freedom and liberty. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Khwaja Yusuf Hamadani, Alkashf an Manazil al-Saerin, Rotbat al-Hayat, Hadith of Gabriel, Trilogy of “Islam”, “Faith”, and “Ihsan” | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم.
آتش، احمد (1335). «نشریات ترکیه: چند کتاب خطی مهم فارسی و عربی در کتابخانۀ عمومی قسطمونی»، ترجمۀ عبدالرسول خیام‌پور: نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی تبریز، دورۀ ، شمارۀ 38. صص 198- 191.
ابن اثیر، عزّالدین علی محمد. (1385ق.). الکامل فی التّاریخ. بیروت: دارالصادر.
ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن (1423 ق). صفة‌الصفوة. تحقیق ابراهیم محمد رمضان و سعید محمد لحام، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن (1412 ق). المنتظم فی تاریخ الأمم والملوک، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا و محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن خلّکان، احمد بن محمد (1364). وفیات الأعیان وأنباء أبناء الزمان. تحقیق احسان عباس، قم: منشورات الشریف الرضی.
ابن فضل الله عمری، شهاب‌الدین احمد (1424 ق). مسالک الأبصار فی ممالک الأمصار، تحقیق ابراهیم صالح وآخرون. ابوظبی: المجمع الثقافی.
ابن منظور، محمّد بن مکرم (1405 ق). لسان‌العرب، قم: ادب الحوزه.
ابی الخیر، ابوسعید. خواجه یوسف همدانی و عارفی ناشناخته (1394). مجالس عارفان (بیست و دو مجلس نویافته از ابوسعید ابی الخیر، ابوسعید و خواجه یوسف همدانی و عارفی ناشناخته)، به تصحیح اکبر راشدی‌نیا، تهران: فرهنگ معاصر.
احمد بن حنبل (1421 ق). المسند أحمد. تحقیق شعیب الأرنؤوط وآخرون. قاهره: مؤسسة الرسالة.
اسنوی، عبدالرحیم (1422 ق). طبقات الشافعیة. تحقیق کمال یوسف الحوت. بیروت: دارالکتب العلمیة.
اوحدی بلیانی، تقی‌الدّین محمد (1389). عرفات العاشقین وعرصات العارفین، به اهتمام ذبیح‌الله صاحبکاری و آمنه فخر احمد، تهران: میراث مکتوب، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
پاکتچی، احمد (1392). جریان‌های تصوّف در آسیای میانه، تهران: مؤسسه فرهنگی هنری و انتشارات بین‌المللی الهدی.
پورجوادی، نصرالله (1371). «آداب المتصوّفه و حقائقها و اشاراتها»، نشریۀ معارف، دورۀ 9، شمارۀ 27، صص 15-34.
جامی، ملا عبدالرحمن (1375). نفحات الأنس من حضرات القدس، به تصحیح محمود عابدی، تهران: اطلاعات.
خفیف شیرازی، ابوالحسن علی (1400). سیرت شیخ کبیر ابوعبدالله محمد بن خفیف شیرازی، ترجمۀ تاج‌الدین کربالی، به تصحیح مجتبی مجرّد، تهران: مجموعۀ انتشارات دکتر محمود افشار با همکاری سخن.
ذهبی، شمس‌الدین محمّد (1409 ق). تاریخ الاسلام وَوفیات المشاهیر والأعلام. چاپ دوم، بیروت: دارالکتب العربی.
راشدی‌نیا. اکبر (1397). «سلسلۀ طریقتی خواجه یوسف همدانی و طریق نقشبندیه»، پژوهشهای ادب عرفانی (گوهر گویا)، سال 12، شمارۀ 1، پیاپی 36، صص 88- 73.
رجبی فر، الهه (1398). «دو خواجه و منازل‌السائرین»، نقد کتاب ادبیات و هنر، سال 2، شمارۀ 6، صص 50- 31.
رازی، امین احمد (بی‌تا). هفت اقلیم، تصحیح جواد فاضل، تهران: کتابفروشی علی‌اکبر علمی.
سمرقندی، دولتشاه (1382). تذکرةالشعرا، تصحیح ادوارد براون، تهران: اساطیر.
سمعانی، عبدالکریم (1382 ق). الأنساب، تحقیق عبدالرّحمن معلمی، حیدرآباد: دایرةالمعارف العثمانیة.
سمنانی، علاءالدوله (1383). مصنّفات فارسی سمنانی، تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: علمی و فرهنگی.
سنایی غزنوی، مجدود بن آدم (1385). دیوان سنایی، تصحیح مدرس رضوی، چاپ ششم. تهران: سنایی.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابوبکر (بی‌تا). جامع الصغیر، بیروت: دارالفکر.
شعرانی، عبدالوهاب (1426 ق). الطبقات الکبری، تحقیق احمد عبدالرحیم السایح، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة.
قونوی، صدرالدین (1381). آفاق معرفت، تصحیح نجفقلی حبیبی، قم: بخشایش.
صفی، فخرالدین (1393). لطائف الطوائف، ترجمۀ حسن نصیری جامی، تهران: مولی.
طبری، محمد بن جریر (1415 ق). جامع البیان عن تأویل القرآن، تحقیق صدقی جمیل العطار، بیروت: دارالفکر.
طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، احمد حبیب قصر العاملی، بیروت: احیاء التراث العربی.
عابدی، احمد (1382). «درجۀ احسان یا مقام شهود ربّ»، فرهنگ کوثر، شمارۀ 55، صص 17- 14.
عبادی، قطب‌الدین (1368). التصفیه فی احوال المتصوفة (صوفی‌نامه)، تصحیح غلامحسین یوسفی، چاپ دوم، تهران: نشر علمی.
علیایی مقدم، مهدی (1385). «بخشی از مجالس عربی خواجه یوسف همدانی»، مجلۀ معارف، دورۀ ۲۲، شمارۀ 66، صص 83- 66.
فروزانفر، بدیع‌الزمان (1390). احادیث و قصص مثنوی، ترجمه و تنظیم حسین داوودی، تهران: امیرکبیر.
فرهود، محمد السعدی (1419ق). «حدیث الإسلام والإیمان والإحسان»، منبر الإسلام، السنة 55، عدد 2، صص 36 - 34 .
فرهود، محمد السعدی (1418ق). «حدیث الإسلام والإیمان والإحسان»، منبر الإسلام. السنة 57، عدد 2، صص 44 - 41.
القرنی، عبدالحفیظ فرغلی (1399ق). «التصوّف و مقام الإحسان»، الأزهر، السنة الحادیة والخمسون، الجزء 10 ، صص 2426 -2419.
قشیری، عبدالکریم بن هوازن (1374). رسالۀ قشریه، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: علمی و فرهنگی.
کلابادی. ابوبکر محمد (1371). تعرّف. متن، ترجمه و تصحیح محمدجواد شریعت، تهران: اساطیر.
گلستانه، محمود بن محمود (1391). انیس الوحدة و جلیس الخلوة، تصحیح مجتبی مطهری (الهامی)، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
مسگرنژاد،. عبدالجلیل (1380). «صفاوة التوحید لتصفیة المرید در بیان الصوفی غیر مخلوق»، مجلۀ معارف، شمارۀ 53، صص 168- 153.
مسگرنژاد،. عبدالجلیل (1379). «خواجه ابویعقوب همدانی و رساله در بیان توحید»، مجلۀ معارف، شمارۀ 50، صص 96- 90.
مستملی بخاری، ابوابراهیم اسماعیل (1390). شرح التّعرف لمذهب التّصوف، تصحیح محمد روشن، تهران: اساطیر.
مسلم بن الحجاج (بی‌تا). صحیح مسلم، محقق محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
میرافضلی، سیدعلی (1394). جُنگ رباعی، تهران: سخن.
نبهانی، یوسف بن اسماعیل (1411 ق.). جامع‌الکرامات الاولیا، تحقیق ابراهیم عطوه عوض، بیروت: المکتبة الثقافیة
النسائی، الحافظ أبی‌عبدالرحمن (1406ق). سنن نسائی، تحقیق عبد الفتاح أبوغدة، حلب: مکتب المطبوعات الإسلامیة.
هجویری، علی بن عثمان (1383). کشف‌المحجوب، به تصحیح محمود عابدی، تهران: سروش.
همدانی، خواجه یوسف (1362). رتبةالحیات، به تصحیح محمد امین‌ریاحی، تهران: توس.
همدانی، خواجه یوسف (کتابت: 657 ق.). الکشف عن منازل السائرین، کتابخانه نافذپاشای ترکیه، مولوی‌خانه باب جدید، کتابت محمد بن اسماعیل شریف حسنی کجاتی.
یاقوت حموی، شهاب‌الدین (1397ق.). معجم البلدان، بیروت: دارالصادر.
The Holy Quran. Abedi A. (2003). “The Degree of Ihsan or the Status of God's perceiveness”, Farhang Kausar, No 55, 14-17 Abi al-Khair, A. Khwaja Yusuf Hamdani & an unknown mystic. (2015). Majlis-e Arifan, Edited by A. Rashidi nia, Tehran: Farhang-e Moaser. Al-Sam'ani, A. (1962). Al-Ansab, Edited by A. Moalemi, Hyderabad: Ottomani Encyclopedia. Al-Nesa'i, A. (1986). Sonan-e Nasa'I, Edited by A. F. Abughda's, Aleppo: Maktab al-Maktab al-Eslami. Al-Qarani, A. H. (1979). “Sufism and position of Ihsan”, Al-Azhar, Year 51. part 10, 2419 - 2426. Al-Suyuti, A. B. (n.d.). Al-Jami al-Saghir, Beirut: Dar al-Fekr. Atash, A. (1946). “Turkish publications: Some Important Persian & Arabic Manuscripts in Qastomuni Public Library”, Translated by A. Khayampour, Journal of Tabriz School of Literature & Human Sciences, No 38. Farhoud. M. A. (1997). “Hadith of Islam, Iman & Ihsan”, Manbar al-Islam, 55, No. 2, 41-44. Farhoud. M. A. (1998). “Hadith of Islam, Iman & Ihsan”, Manbar al-Islam, 55. No. 2, 34-36. Foruzanfar, B. (2011). Ahadith Masnavi & stories, Translated & arranged by H. Davoudi, Tehran: Amir Kabir. Golestane, M. (2011). Anis Al-Wahda & Jalis Al-Khalwa, Edited by M. Motahari (Ilhami), Tehran: Centeral Library & Museum & Documentation of the Islamic Council. Hujwiyri, A. (2004). Kashf al-Mahjub, Edited by M. Abedi. Tehran: Soroush. Ibn Athir, I. (1966). Al-Kamil fi al-Tarikh, Beirut: Dar al-Sadr. Ibadi, Q. (1989). Al-Tasfiyah Fi Ahwal Al-Mutasavafa (Sufi name). With the efforts of Gh. Yousefi, 2th edition, Tehran: Scientific Publication. Ibn Hanbal, A. (2001). Al-Musnad Ahmad, Edited by Sh. Arnaut & A. Morshed & others, Cairo: Moasesa Risala Ibn Fazlullah Omari, Sh. (2003). Masalek al-Absar fi mamalik al-Amsar, E. Saleh &… al.'s research, Abu Dhabi: Al-Majma al-Thaqafi. Ibn Juzi, A. (2002). Sifat al-ṣafwa, Edited by E. M. Ramazan & S. M. Laham, Beirut: Dar al-Kitab al-Elmiya. Ibn Juzi, A. (1992). Al-Montazam Fi Tarikh Al-Omam va Al-Moluk, Edited by A. Ata & M. Ata, Beirut: Dar al-Kitab al-Elmiya. Ibn Khallikan, A. (1985). -wafayat-al-ayan-wa-anba-abna-al-zaman, edited by A. Abbas, Qom: Manshorat-e Al-Sharif al-Razi. Ibn Manzur, Muhammad Ibn Makram. (1985). Lisan al-Arab, Qom: Adab al-Hawza. Mir Afazli, S. A. (2015). Jong-e Rubai, Tehran: Sokhan. Isnawi, A. (2002). Tabaqat al-Shafi'iyah, Edited by K.Y. Al-Hout, Beirut: Dar al-Kitab al-Alamiya. Jami, A. (1996). Nafahat al-Uns, Edited by M. Abedi, Tehran: Itetela'at. Kalabadi. A. (1992). Al-Ta'arrof, Text & translation by M. J. Shariat, Tehran: Asatir. Khafif Shirazi, A. (2021). Zendeginame-ye Sheikh-e Kabir Abu Abd al-lah Muhammad Ibn Khafif Shirazi (Biography of Sheikh Kabir Abudullah Muhammad Ibn Khafif Shirazi), Translated by T. Karbali, Edited by M. Mojarrad, Tehran: Dr. Mahmoud Afshar Publications Collection in collaboration with Sokhan. Hamdani, K. Y. (written:1259). Al-kashf an Manazil Al-Saerin, Nafez Pasha Library, Turkey, Maulvikhaneh of the new chapter, the book of M. Hasani Kojati. Hamdani, K. Y. (1983). Rotbat al-Hayat, Edited by M. Amin Riahi, Tehran: Tos. Mesgranejad, A. (2001). “Safawat al-Tawhid le-Tasfiyat al-Morid dar bayn-e al-Sufi ghayr-e Makhloogh”, Ma'arif, No. 53, 153-168. Mesgranejad, A. (2000). “Khwaja Abu Yaqub Hamdani & Risale dar Bayan-e towhid”. Ma'arif, No. 50, 90-96. Mostamli Bokhari, A. (2011). Sharh-e Taarrof, Edited by M. Roshan, Tehran: Asatir. Muslim I. (n.d.). Sahih-e Muslim, Edited M. F. Abdulbaghi, Beirut: Dar Ihya al-Turath al-Arabi. Nabhani, Y. (1981). Jami al-Karamat al-Awliya, Edited by I. A. Awaz, Beirut. Ohadi Belyani, T. M. (2010). Arafat al-Ashqin and Arsat al-Arifin. Edited by Z. Sahibkari & A. Fakhr Ahmad, Tehran: Miras-e Maktoob, Muze & kitabkhane Markaz Asnad. Uliai Moghadam, M. (1385). “A part of the Arabic Majalis of Khwaja Yusuf Hamdani’, Ma'arif, Vol. 22, No. 66, 66-83. Pakatchi, Ahmad. (2013). Currents of Sufism in Central Asia, Tehran: Alhoda International Cultural Artistic & Publishing Institutin. Pourjavady, Nasrollah. (1992). “Adaab al-Motasavafa & Haqaeqoha & Isharateha”, Ma'arif, N. 27, 15-34. Qunavi S. (2002). Afaq-e Marifat, Edited by N. Habibi, Qom: Bakhshayesh. Qushayri, A. (1995). Al- Risala al-Qushayriyya, Edited B. Foruzanfar., Tehran: Elmi & Farhangi. Rajabi Far, Elahe. (2019). “two Khwaja & Manazil Al-Saerin”, Criticism of the book of literature and art, Second year, No. 6, 31-50. Rashedi Nia. A. (2018). “Selsele-ye Tariqati Khwaja Yusuf Hamdani's & Tariq-e Naqshbandi”, Mystical literature researches (Gohar-E Goya), Year 12, No. 1, series 36, 73-88. Razi, A. ((n.d.). Haft Iqlim, Edited by J. Fazel, Tehran: Ali Akbar Elmi bookstore. Safi, F. (2014). Lataif al-Tawaif, Translated by H. Nasiri Jami, Tehran: Mowla. Samarqandi, D. (2002). Tathkirat al-shu'ara, Edited by E. Brown, Tehran: Asatir. Sanai Ghaznavi, M. (2006). Diwan-e Sanai, Edited by M. Razavi, 6th edition, Tehran: Sanai. Simnani A. (2004). Mosanefat-e farsi Simnani, Edited by N. M. Hiravi, Tehran: Elmi & Farhangi. Sharani, A. (2005). Tabaqat al-Kubra, Edited by A. A. Al-Sayeh, Cairo: Makataba al-seghafa al-diniya. Tabari, M. (1995). Al-Jami al-Bayan fi tafsir al-Qur'an, Edited by S. J. Al-Attar, Beirut: Dar al-Fekr. Tusi, M. (n.d.). Al-Tibyan fi Tafsir al-Qur'an, Edited by A. H. Q. al-Amili, Beirut: Ihya al-torath al-arabi. Yaqut Hamawi, Sh. (1977). Al-Buldan, Beirut: Dar al-Sader. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,053 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 278 |
||