1استادیار گروه تفسیر و علوم قرآن جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران
2سطح چهار تفسیر تطبیقی جامعه الزهرا سلام الله علیها، قم، ایران.
چکیده
مفسران فریقین، در آیهی 17 سورهی هود، در خصوص مصداق «صاحب بیّنه» و «شاهد»، دیدگاه‌های متفاوتی بیان کرده‌اند که دلیل اصلی این اختلاف، رویکرد متفاوت شیعه و عامه نسبت به روایات تفسیری اهل بیت (ع) و صحابه و تابعین است؛ چنانکه از نگاه شیعه، تنها سخن معصومان حجّت است و با توجه به معصوم نبودن صحابه و تابعین، دیدگاه تفسیری آنان حجیّت شرعی ندارد؛ در حالی که اهل تسنّن قول صحابه را حجّت و اثر گذار می‌داند. از آنجایی که این اختلاف تأثیر چشمگیری در فهم صحیح آیه دارد؛ لذا تحقیق پیشرو با هدف دستیابی به تفسیر صحیح این مصادیق، به روش توصیفی-تحلیلی، پس از ذکر دیدگاه مفسران دربارهی مصداقِ «صاحب بیّنه» و «شاهد»، روایات تفسیری شیعه‌ی امامیه و عامه را مورد اشاره قرار داده و پس از بررسی آنها، نظر صحیح را بیان کردهاست. یافتههای پژوهش حاضر حاکی از آن است که مصداق انحصاری «صاحب بینه»، پیامبر اعظم (ص) است؛ زیرا روایاتی که مصداقِ صاحبْ بینه را پیامبر(ص) معرفی می‌کند؛ افزون بر شهرت و کثرت، قول معصوم(ع) است و روایاتی که مصداقِ صاحب بیّنه را مؤمن معرفی می‌نماید؛ قول یک مفسر تابعی است و چنین قولی نمی‌تواند هم‌ردیف تفسیر معصوم (ع) باشد. همچنین در خصوص مصداق «شاهد» اقوالی همچون: قرآن، رسول خدا (ص)، لسان رسول‌‌الله(ص)، جبرئیل (ع) یا ملک تأیید کننده‌ی پیامبر (ص) به دلایلی مانند: ضعف سند، مغایرت با ظاهر و سیاق آیه و ناسازگاری با مفهوم آیه، مورد پذیرش قرار نمی‌گیرند؛ بلکه بر اساس روایات معتبر، مصداق صحیح شاهد حجّت الهی است. درحقیقت آیهی مذکور، در مقام بیان عصمت، خلافت و امامت ائمه هدی (ع) میباشد.
The example of the owner of evidence and witness in verse 17 of Surah Hood with emphasis on the narrations of the two parties
نویسندگان [English]
Mohammad reza Sazmand1؛ Fatemeh Moradi2
1Assistant Professor, Department of Quranic Interpretation and Sciences, Al-Mustafa International Society, Qom, Iran
2Trend of Comparative Interpretation, Alzahra Society, Qom, Iran
چکیده [English]
In the 17th verse of Surah Hood, the Shiite and Sunni commentators have expressed different views regarding the example of "Sāhib Bayyina" and "Shāhid". The main reason for this difference is their different approach to exegetical traditions of Ahl al-Bayt (AS), Companions, and Followers; Shi'as accept only words of the Infallibles (AS), and due to the lack of innocence in Companions and Followers, they do not rely on their words. in contrast, Sunnis consider the words of the Companions to be authoritative and effective. Since this difference has a significant effect on the correct understanding of a verse, this research aims to achieve the correct interpretation of these examples, based on a descriptive-analytical method. Accordingly, after mentioning the commentators’ point of view on the examples of "Sāhib Bayyina” and "Shāhid”, both the Shiite and Sunni exegetical narratives are mentioned and examined to reach the best opinion. Findings show that the exclusive example of "Sāhib Bayyina” is the great Prophet (PBUH); the narrations introducing the example of Sāhib Bayyina as the Prophet, are reported from the Infallibles (AS), in addition to their fame and abundance. But traditions introducing the example of Sāhib Bayyina as a believer, are attributed to a Follower exegete, which cannot be the same as an Infallible interpretation. Also, regarding the example of “Shāhid,” examples such as the Qur’an, the Messenger of God, the tongue of the Messenger of God, Gabriel, or Malek confirming the Prophet, are not accepted, because of their weak sanads, a contradiction to the appearance and context of the verse, and incompatibility with the meaning of the verse. Rather, according to authentic narrations, the correct example of the “Shāhid” is the divine hujja. This verse expresses the infallibility, successorship, and imamate of the Imams.
کلیدواژه‌ها [English]
Verse 17 of Surah Hood, the Example of Sāhib Bayyina, the Example of Shāhid, Exegetical Narrations, Shiite and Sunni Narrations, Divine Hujja
مراجع
قرآن کریم. (1380)، ترجمه‌ی ناصر مکارم شیرازی، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد. ( 1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، چاپ سوم، عربستان صعودی: مکتبه نزار مصطفی الباز.
ابن اثیر، علی بن محمد. (1385ش)، الکامل فی التاریخ، چاپ اول، بیروت: دار صادر.
ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی. (بی‌تا)، تهذیب التهذیب، بیروت: دارصادر.
ابن عاشور، محمد بن طاهر. (1420ق)، التحریر و التنویر، چاپ اول، بیروت: موسسه التاریخ العربی.
ابن عساکر، علی بن حسن. (1415ق)، تاریخ دمشق، بیروت: دارالفکر.
ابن فارس، احمد (1404ق)، معجم مقاییس اللغه. چاپ اول، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن کثیر دمشقی؛ اسماعیل بن عمرو. (1419)، تفسیر القرآن العظیم، چاپ اول، بیروت: دارالکتتب العلمیه.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دارصادر.
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی. (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ج10، چاپ اول، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
اربلی، علی بن عیسی. (1427ق)، کشف الغمة فی معرفة الائمة، بیجا: مکتبه الحیدریه.
شریف لاهیجی. (1373ش)، تفسیر شریف لاهیجی، چاپ اول، تهران: نشر داد، 1373ش.
صادقی تهرانی، محمد. (1419ق)، البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن، چاپ اول، قم: مؤلف.
صادقی چهارده، زهرا؛ سیاه منصوری(حسینی‌نیا)، سیدمحمد. (1394ش)، «وجوه مختلف ادبی در عبارت آغازین آیه 17 سوره هود و بازتاب آن در تفسیر عبارت «شاهدً منه» »، فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره 26، ص101-126.
صادقی، حسن. (1399ش)، بررسی تطبیقی جریانهای کلامی تفسیری، چاپ اول، تهران: انتشارات گنجینه مهر ماندگار.
طباطبایی، سید محمدحسین. (1374ش)، ترجمه تفسیر المیزان، مترجم محمدباقر موسوی همدانی چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرانی، سلیمان بن احمد. (بی‌تا)، المعجم الکبیر، قاهره: مکتبه ابن تیمیه.
طبرسی، احمدبن علی. (1386ش)، الاحتجاج علی اهل اللجاج، نجف: دارالنعمان.
طبرسی، فضل بن حسن. (1360ش)، ترجمه مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، مترجمان ، چاپ اول، تهران: انتشارات فراهانی.
طبری، ابوجعفر محمدبن جریر. (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: دارالمعرفه.
طوسی، محمد بن حسن.(1348ش)، اختیار معرفه الرجال، مشهد: حسن مصطفوی.
طوسی، محمد بن حسن.(بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه. (1415ق)، تفسیر نورالثقلین، چاپ اول، قم انتشارات اسماعیلیان.
عیاشی، محمد بن مسعود.(1380ش)، تفسیر عیاشی، مصحح هاشم رسولی، چاپ اول، تهران: مکتبه العلمیه الاسلامیه.
فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر. (1420ق)، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (1402ق)، کتابالعین، چاپ دوم، قم: نشر هجرت.
فیض کاشانی؛ محمد بن شاه مرتضی. (1415ق)، تفسیر الصافی، چاپ دوم، تهران: انتشارات الصدر.
