1دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد
2دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد
3استاد گروه آموزشی علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد
4دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
معناشناسی قرآن، تفسیر موضوعی روشمندی است که اگر منطبق بر مبانی قرآنی صورت بگیرد، قادر است معنای الفاظ را در جهانبینی خالق هستی به بشر عرضه دارد و فرهنگ الهی را تبیین نماید. اما پیش از هر اقدامی باید مراد از «معنی» در معناشناسی قرآن معلوم گردد. در این پژوهش، به منظور دست یافتن به تعریفی پدیدارشناسی از «معنی» در معناشناسی قرآن، به بررسی تعریف معنی، مفهوم، مصداق، معناشناسی و کاربردشناسی پرداخته شده است. همچنین با توجه به تأثیر کاربردشناسی در تعریف «معنی» مدنظر، ویژگیهای مؤثر متکلم و مخاطب قرآن در تعریف «معنی»، مشخص گردیده است. علاوه بر این، تحلیلی از پارهای نظریات اندیشمندان مسلمان در باب معنایی که لفظ بر آن تعلق میگیرد، و در تعیین معنای «معنی» و در نهایت گزینش روش مناسب، اثرگذار است، ارائه گشته و با بهرهگیری از «اصل بدنمندی» در نقد نظریه «روح معنا»، مجازی بودن تعلق لفظ بر معانی عوالم علوی، اثبات و قابلیت مکاتب معناشناسی در بررسی معانی قرآنی نشان داده شده است. در پایان، با ارائه خصوصیاتی که «معنی» در معناشناسی قرآن باید دارا باشد، برتری مکتب شناختی در تحلیل مفردات قرآنی به اثبات رسیده و با توجه به تعریف «معنی» در این مکتب، برخی ویژگیهای دیگر معنی قرآنی، بیان گردیده است.
تازه های تحقیق
نتایج تحقیق:
لازمه معناشناسی صحیح مفردات قرآن حکیم، یافتن معنای «معنی» و ویژگیهای برجسته آن، در معناشناسی قرآن است؛ که محقق را به صورت هدفمند به سوی مقاصد نهایی الهی سوق میدهد.
به این منظور، با بیان بدنمندی درک انسان و بکارگیری متعلَق معانی مطابق با درک بشر از سوی خدای سبحان، ضمن رد نظریه روح معنا، قابلیت مکاتب معناشناسی در بررسی معانی کلام الهی ثابت شد و از آنجا که برخی از ویژگیهای معنای قرآنی، تنها در مکتب شناختی مدنظر قرار میگیرد ـکه از آن جمله بررسی مفهوم استـ این مکتب بر سایر مکاتب معناشناسی برتری داده شد؛ بدین معنی که میتواند معناشناسی دقیقتری از واژگان قرآنی ارائه دهد و از این رو، به دلیل سابقه و روشمند بودن، میتواند در تفسیر موضوعی قرآن نقش مؤثرتری داشته باشد.
تحلیلهای صورت گرفته در پژوهش حاضر نشان میدهد مراد از «معنی» در معناشناسی قرآن، همان مفهوم است که: اولاً، از تلقی قرآن و عترت، به عنوان یک متن حاصل میشود؛ و ثانیاً، ویژگیهای ذیل را دارا میباشد:
به دنبال آشکار ساختن نظام مفهومی و نمایشی بیواسطه از جهان درون گوینده است و به شناخت متکلم میانجامد.
شامل هر دو نوع دلالت مصداقی و مفهومی است.
در معنی، تمایز میان معنای قاموسی و کاربردی (معناشناسی و کاربردشناسی) مطرح نیست، بلکه این نوع مرزبندی مخلّ مطالعه جامع معنی است. پس باید معنی بر اساس تجربه استفاده واقعی از زبان به دست آید، نه دیدن واژهها در لغتنامه یا خواندن قواعد دستوری در کتابهای دستور.
معنیِ قراردادی، انتزاعی از بافتهایی است که واژه در آنها بکار میرود.
معنیِ قراردادیی که با واژه تداعی میشود، وسیلهای است برای دستیابی به دانشی که به قلمروی مفهومی خاصی مرتبط میشود.
معنی بنیان همه مباحث زبانی است؛ لذا عناصر دستوری نیز دارای بنیادی مفهومیاند و هیچ دو ساختی هممعنا و هممفهوم نیستند، بلکه چشماندازهای متفاوت از یک رخدادند. پس عناصر دستوری نیز نقش عمدهای در مفهومسازی و تعبیرگری دارند.
معنی به راهبردهای تعبیرگری متکلم وابسته است.
بستگی به دانش تجربی فرد (اعم از حصولی و حضوری) دارد و با تجربیات جدیدِ صحیح مخاطب منطبق میشود.
باعث نزدیک کردن نظام فکری و ادراکی مخاطب به متکلم و سنخیت بیشتر میان آن دو است.
Analysis of Meaning of "Meaning" in Semantics of the Qur'an
نویسندگان [English]
Samaneh Abrishami1؛ Mohammad Hasan Rostami2؛ Hasan Naghizadeh3؛ Sahebali Akbari4
1PhD student , Department of Qur’an and Hadith Sciences University Of Mashhad
2Associate Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Ferdowsi University Of Mashhad
3Professor Department of Quran and Hadith Sciences Ferdowsi University Of Mashhad
4Associate Professor Department of Quran and Hadith Sciences Ferdowsi University Of Mashhad
چکیده [English]
The semantics of the Qur’an is a methodical thematic interpretation that is able to present the meaning of words in the worldview of the Creator of the Universe to human beings and explain the Divine culture, provided that it is performed in accordance with Qur’anic principles. First of all, “the meaning” should be determined in the semantics of the Qur’an. This research studies the definition of meaning, concept, applicability, semantics and pragmatics to show a phenomenological definition of “meaning” in the Qur’anic semantics. Also, according to the effect of pragmatics in defining the proper “meaning”, the effective characteristics of the Speaker and the addressee of the Qur’an in defining “meaning” have been specified. In addition, some of the theories of Muslim scholars regarding the meaning on which the word is assigned, and affect in determining the “meaning” and finally selecting the appropriate method, is analyzed. Accordingly, based on the “principle of embodying” in the critique of the theory of “the spirit of meaning”, it is approved that the word using for meanings of the transcendent worlds is metaphorical. Additionally, the capability of semantics schools for studying the Qur’anic concepts is shown. Finally, through illustrating the characteristics that “meaning” should have in the Qur’anic semantics, the superiority of the cognitive school in analyzing Qur’anic vocabulary is proven. Based on the definition of “meaning” in such a school, some other features of the Qur’anic meaning are expressed as well.
کلیدواژهها [English]
: Semantics, Qur’an, Cognitive School, Embodied, Spirit of Meaning.
مراجع
قرآن کریم.
امین، سیده نصرت، (1361ش)، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران: نهضت زنان مسلمان.
ایازی، سید محمدعلی؛ پورافخم، مریم، (1393ش)، «ایزوتسو و نقد و بررسی دو اثر قرآنی وی»، فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال11، ش3، صص5-32.
ایازی، سید محمدعلی؛ عزتی بخشایش، محمد، (1392ش)، «معناگرایی در تفسیر صفات خبریه»، فصلنامه مطالعات تفسیری، سال4، ش15، صص61-76.
باطنی، محمدرضا، (1393ش)، پیرامون زبان و زبان شناسی (مجموعه مقالات)، تهران: نشر آگه.
پالمر، فرانک. ر. ، (1391ش)، نگاهی تازه به معنی شناسی، ترجمه: کورش صفوی، تهران: کتاب ماد (وابسته به نشر مرکز).
تاگارد، پاول، (1394ش)، ذهن: درآمدی بر علوم شناختی (ویرایش دوم)، ترجمه رامین گلشائی، تهران: سمت.
