دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علوم اسلامی رضوی
چکیده
آنچه از اهل بیت وحی با شیوۀ بیانی آنان به یادگار مانده، پس از قرآن، شیواترین، رساترین و زیباترین کلام شمرده می‌شود. در این میان ادعیۀ جایگاهی بلند دارد و عالی‌ترین معارف در قالب زیباترین عبارت‌ها با نظمی آراسته و استوار تجسم یافته است. دعای جوشن در میان متون مذهبی نمونه ای فاخر از ادب دینی است که چگونگی ارتباط با خدا و خواندن او را به ما می آموزد و بلندای معارف دینی را در قلۀ زیبایی به تصویر کشیده است. در این مقاله در پی پاسخ به این پرسش هستیم که دعای جوشن کبیر داری چه سطحِ ادبی و زیبایی‌شناختی است و اصالت آن چه مقدار است و با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی زیبایی‌های بدیعی در دعای جوشن، در محورهای تکرار، جناس، سجع، توازن، مراعات نظیر، تضاد و ترتیب پرداخته ایم و این نتیجه حاصل شد که دعای جوشن کبیر از نظر ادبی برون ساختی زیبا و درون ساختی استوار دارد و صفات الهی سامان یافته در آن، از جهات آوایی و معنایی کاملاً با یکدیگر انسجام دارند. این ادب والا مؤیدی بر اصالت این دعا و صدور آن از منبع وحی است و ارتباط نزدیکی با قرآن دارد. حدیث، دعای جوشن کبیر، زیبایی شناسی، آرایه های ادبی
تازه های تحقیق
دعای جوشن کبیر از دعاهای بسیار زیبا و دارای محتوای توحیدی بالایی است که در ابعاد گوناگون واژگانی، ساختاری و الهامی متأثر از قرآن کریم است.
یکی از ابعاد زیبایی در دعای جوشن کبیر، تکرارهایی گستردۀ ادبی است که انواعی از تکرارهای واژگان نظیر واژه آرایی، تصدیر و تکرار تسلسلی را شامل می‌شود. همچنین کاربرد تکرار عبارتی پس از هر بند، آن را به بلندترین سرود مذهبی تبدیل کرده است. گسترده‌ترین تکرار در دعای جوشن کبیر، تکرار نحوی است که از آغاز تا پایان دعا را فراگرفته است.
از میان انواع جناس؛ جناس مضارع و لاحق و نیز جناس اشتقاق در دعای جوشن فراوان وجود دارد و همگونی میان واژگان در آن در حد بالایی قرار دارد.
در سراسر دعای جوشن کبیر توازنی معجزه گونه، دقیق و روان مشهود است و در آهنگ و نظم در اوج زیبایی خود قرار دارند. در درون هربند تمامی صفات با یکدیگر ریخت آوائی موزونی دارند و انواعی از سجع متوازی، مطرّف و متوازن در آن وجود دارد که بیشترین نوع را سجع متوازی تشکیل داده است که آهنگین‌ترین نوع است.
در دعای جوشن هر ده امری که کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند، تنها توازن آوایی آنها را به هم پیوند نداده است، بلکه از نظر معنا نیز میانشان روابط معنایی و پیوندهای استواری برقرار است و مصادیق «هم‌آیی»، در قالب مراعات نظیر و تضاد در میان آنها فراوان است.
چینش میان فقرات و صفات در دعای جوشن نیز چینشی حکیمانه است و بررسی چگونگی ترتیب صفات مذکور پژوهشهای مفصل‌تری را می‌طلبد.
The Aesthetics of the Supplication of “Jawshan Kabīr”
نویسندگان [English]
Hasan Kharaghani
Associate professor Department of Qur’an and Hadith Sciences, Islamic Sciences Razavi university
چکیده [English]
What has been remained of Ahl al-Bayt (AS)’s hadiths, with their especial expression, is considered the most eloquent and beautiful word secondary after the holy Qur’an. Among them, supplications have a particular status in which the highest knowledge is embodied in the form of the most beautiful phrases with a well-groomed and stable order. The “Jawshan Kabīr” is a glorious example of religious literature. It teaches how to communicate with God and call Him. It depicts the height of religious knowledge on a peak of beauty. This article will answer the questions of “what is the literary and aesthetic level of the prayer of Jawshan Kabīr?” and “how is its authenticity?”. Based on a descriptive-analytical method, it studies the novel beauties in this supplication, in the axes of repetition, paronomasia, rhyme, and balance, observance of peer, contradiction and order. It is concluded that the prayer Jawshan Kabīr is beautiful in its literary form and firm in its literary concepts, that the divine attributes organized in it are phonetically and semantically completely integrated with each other. This sublime literature confirms the authenticity of this prayer and its issuance from the source of revelation and is closely related to the Qur’an.
کلیدواژه‌ها [English]
Hadith, Jawshan Kabīr Supplication, Aesthetics, Figures of Speech
مراجع
قرآن کریم.
آلوسی (1415ق)، روح المعانی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن ابی الاصبع مصری (1995م)، تحریر التحبیر، قاهره: المجلس الاعلی للشؤن الاسلامیۀ.
ابن فارس (1404ق)، معجم مقاییس اللغة، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن قیم جوزیّه (1998م)، الفوائد المشوق الی علوم القرآن و علم البیان، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن منظور (1363ش)، لسان العرب، قم: نشرادب حوزه.
ابن یعقوب مغربى، احمد بن محمد (بیتا)، مواهب الفتاح فی شرح تلخیص المفتاح، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابنجوزى، عبدالرحمن بن على (1422ق)، زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت: دار الکتاب العربی.
ابنعطیه، عبدالحق بن غالب (1422ق)، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دار الکتب العلمیة.
احمدی، بابک (1370ش)، ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز.
انوشه، حسن (1376ش)، فرهنگنامۀ ادبی فارسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
بستانى، فواد افرام (1375ش)، فرهنگ ابجدى عربی فارسی، تهران: انتشارات اسلامی.
بیگلرى، حسن (بىتا)، سر البیان فى علم القرآن، تهران: کتابخانه سنائى.
تفتازانی، سعد الدین (1392ش)، الاصباح فی شرح تلخیص المفتاح المعروف بالمطول، با حواشی ادیب دُرّه صوفی، قم: دارالحجّه.
تفتازانی، سعد الدین (بیتا)، شرح المختصر علی تلخیص المفتاح، با حواشی عبدالمتعال صعیدی، قم: مکتبۀ نجفی.
جمعه، حسین (2005م)، التقابل الجمالی فی النصّ القرآنی، دمشق: دارالنمیر.
جوادى آملى، عبداللّه (1408ق)، على بن موسى الرضا علیهالسلام و القرآن الحکیم، مشهد: کنگره جهانى حضرت رضا علیهالسلام.
حفیان، احمد محمود عبد السمیع (2001م)، أشهر المصطلحات فی فن الأداء و علمالقراءات، بیروت: دار الکتب العلمیة.
خرقانی، حسن (1398ش)، زیباشناسی قرآن از نگاه بدیع، چاپ دوم، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
خرقانی، حسن؛ معین، جواد؛ اسفندیاری، محمد (1397ش)، « الگو پذیری خطبه قاصعۀ نهج البلاغه از قرآن کریم با رویکرد بینامتنیت»، مطالعات ادبی متون اسلامی، شماره 9.
خضر، سید (2003م)، التکرار الاسلوبی فی اللغة العربیة، قاهره: دارالوفاء جامعه المنصوره.
رازى، ابوالفتوح (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان، مشهد: بنیاد پژوهشهاى اسلامى.
راستگو، سید محمد (1376ش)، هنر سخن آرایی، فن بدیع، کاشان: انتشارات مرسل.
فخر رازى (1420ق)، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
فراهیدى، خلیل بن احمد (1414ق)، کتاب العین، قم: نشر هجرت.
فرج ، حسام احمد ( 2007م)، نظریة علم النص، قاهره: مکتبة الآداب.
فیومی، احمد بن محمد (1414ق)، المصباح المنیر، قم: موسسه دار الهجرة.
قائمی نیا، علیرضا (1389ش)، بیولوژی نص، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
قمی، شیخ عباس (1396ش)، مفاتیح الجنان، تصحیح، تحقیق و ترجمۀ فارسی، تهران: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
کزّازی، میرجلال الدین (1373ش)، زیباشناسی سخن پارسی: بدیع، تهران: کتاب ماد.
کفعمى، ابراهیم بن على عاملى (۱۴۰۵ق)، المصباح (جنة الأمان الواقیة)، قم: دار الرضی.
کفعمى، ابراهیم بن على عاملى (۱۴۱۸ق)، البلدالامین و الدّرع الحصین، بیروت: مؤسسة الأعلمی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1429ق)، الکافی، قم: دارالحدیث.
مجلسی، محمد باقر (1403ق)، بحار الانوار، بیروت: مؤسسۀ الوفاء.
مدنى، على خان بن احمد (1384ش)، الطراز الأول، مشهد: موسسة آل البیت (علیه السلام) لاحیاء التراث.
مدنی، سید علی خان (1435ق)، الحدائق الندیّۀ فی شرح الفوائد الصمدیّۀ، قم: مؤسسۀ دارالهجره.
مشکین فام، بتول؛ رحیمی، معصومه (1398ش)، «نقش تکرار در انسجام بخشی به سوره هود با تکیه بر الگوی هالیدی و حسن»، تحقیقات قرآن و حدیث، شماره 44، صص 189- 224.
مطلوب، احمد (2000م)، معجم مصطلحات البلاغیۀ و تطوّرها، بیروت: مکتبۀ لبنان ناشرون.
مظفر، محمد رضا (1980م)، المنطق، بیروت: دارالتعارف.
معرفت، محمد هادی (1383ش)، التفسیر الأثری الجامع، قم: مؤسسه تمهید.
نورگارد، نینا و بوسه، بئاتریکس و مونتورو، روسیو (1394ش)، فرهنگ سبک شناسی، ترجمۀ احمد رضا جمکرانی و مسعود فرهمندفر، تهران: مروارید.
همایی، جلال الدین (1368ش)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: نشر هما.
