گونه‌شناسی مطالعات شعوبیه در دورۀ معاصر (غرب، جهانِ عرب و ایران)

کتاب‌شناخت

ابراهیم جفال، خلیل (1986) الشعوبیه و الأدب أبعاد و مضمونات من العصر الجاهلی حتی القرن الرابع الهجری، بیروت: دارالنضال.

ابن‌رشد، (1998) الکشف عن مناهج الأدله فی عقاید المله، به اشراف محمد عابد الجابری، بیروت: مرکز الدراسات الوحدة العربیه.

ابن‌‌عبد‌‌ربه، احمد‌‌بن‌‌محمد (1404ق) العقد‌ ‌الفرید، تصحیح مفید محمد قمیحه، بیروت: دارالکتب العلمیه.

ابن‌‌قتیبه الدینوری، عبدالله‌‌بن‌‌مسلم (1992) المعارف، تحقیق ثروت عکاشه، القاهرة: الهیئـﺔ المصریـﺔ العامـﺔ للکتاب.

ابن‌‌کثیر، اسماعیل‌‌بن‌‌عمر (1407) البدایـﺔ و النهایه، بیروت: دارالفکر.

استواری دیلمانی، علیرضا (1385) «شعوبیه و شاهنامه»، پایان‌‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ زبان و ادبیات فارسی، به راهنمایی میرجلال‌‌الدین کزاری، دانشگاه علامۀ طباطبایی.

الاسفراینی، ابوالمظفر (بی‌تا) التبصیر فی‌الدین و تمییز فرقـﺔ الناجیـﺔ عن‌الفرق الهالکین، تحقیق محمد زاهد الکوثری، القاهره: المکتبـﺔ الأزهریـﺔ للتراث.

افتخارزاده، محمود (1376) شعوبیۀ ناسیونالیسم ایرانی، قم: دفتر نشر معارف اسلامی.

الأمین، احمد (بی‌تا) ضحی‌ ‌‌الاسلام، بیروت: دار‌‌الکتب العربی.

انصاف‌‌پور، غلامرضا (1359) روند نهضت‌‌های ملی و اسلامی در ایران از اسلام تا یورش مغول، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی (انتشارات فرانکلین سابق).

البغدادی، عبدالقادر‌‌بن‌‌عمر (1408) الفرق بین الفرق و بیان الفرقـﺔ الناجیـﺔ منهم، بیروت: دار‌‌الجیل و دار‌‌الآفاق.

بهرامی احمدی، حمید (1382) «شعوبیه و تأثیرات آن در سیاست و ادب در ایران و جهان اسلام»، دین و ارتباطات، شمارۀ 18و19.

الجرجانی، میر‌‌سید‌‌شریف (1325) شرح المواقف، تحقیق بدر‌‌الدین نعسانی، قم: الشریف الرضی.

جعفریان، رسول (1375) «شعوبی‌‌گری و ضدشعوبی‌‌گری در ادبیات اسلامی»، آینۀ پژوهش، شمارۀ 38.

چلونگر، محمدعلی و زمانه حسن‌‌نژاد (1393) «نقش شعوبی‌‌گری در انتقال میراث زندیقی به اسماعیلیه»، پژوهش‌نامۀ تاریخ اسلام، سال5، شمارۀ 19.

حاتمی، حسین (1389) «اندیشۀ شعوبی‌‌گری و ضدشعوبی‌‌گری در ادب عربی»، لسان مبین، سال2، شمارۀ 2.

الدوری، عبدالعزیز (1981) الجذور التاریخیـﺔ للشعوبیه، دارالطلیعـﺔ و الطباعـﺔ للنشر، بیروت.

روستا، جمشید (1393) «واکاوی نهضت شعوبیه و تبیین ادبیات پایداری در آثار برخی از شاعران و نویسندگان شعوبی»، ادبیات پایداری، سال6، شمارۀ 10.

زارعی، احمدعلی (1389) «چگونگی پیدایش نهضت شعوبیه و تأثیرات فرهنگی و ادبی آن در تمدن اسلامی در عصر عباسیان»، تاریخ‌‌پژوهی، سال 12، شمارۀ 44 و 45.

سلطان الیوزبکی، توفیق (1410) «العرب فی مواجـﺔ محاولات الفرس التخریبیـﺔ فی العصر العباسی (447-133ق)»، مجلـﺔ الرافدین، العدد 20.

صفا، ذبیح الله (1333) حماسه‌‌سرایی در ایران از قدیم‌‌ترین عهد تاریخی تا قرن چهاردهم هجری، تهران: پیروز.

_________ (1355) دلیران جانباز (مجموعه مقالات)، تهران: امیرکبیر.

_________ (1369) تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس.

عبداللهی، علی (1386) «سایه‌‌های شعوبیه»، چیستا، شمارۀ 240.

عبداللهی، علیرضا (1392) «تأملی بر شعوبیه در ایران و اندلس»، تاریخ‌‌پژوهی، سال 15. شمارۀ 55.

عطوان، حسین (بی‌تا) الزندقـﺔ و الشعوبیـﺔ فی العصر العباسی الأول، بیروت: دار‌‌الجیل.

عمر فوزی، فاروق (1405) «حول طبیعـﺔ الحرکـﺔ الشعوبیـﺔ محاولـﺔ لتوضیح التناقض بین الرؤیـﺔ الشعوبیـﺔ و الرؤیـﺔ العربیـﺔ حول قضایا اجتماعیـﺔ حساسـﺔ»، المجمع العلمی العراقی، المجلد 36، الجزء 2.

غریب‌‌نژاد اصل، خلیل (1389) «بازتاب شعوبی‌‌گری در شعر پارسیان تازی‌‌گوی»، پایان‌‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ زبان و ادبیات عربی به راهنمایی علی قهرمانی، دانشگاه تربیت معلم آذربایجان.

فخرالدین الرازی، محمد‌‌بن‌‌عمر (1413) اعتقادات فرق المسلمین و المشرکین، تحقیق محمد زینهم، القاهرة: مکتبـﺔ مدبولی.

قاسم‌بن‌سلام (1410) النسب، تصحیح مریم محمد خیر الدرع، بیروت: دار الفکر.

القاضی عبدالجبار (1962) المغنی فی أبواب التوحید و العدل، تحقیق جورج قنواتی، القاهرة: الدار المصریـﺔ.

قدورة، زاهیـﺔ (1972) الشعوبیـﺔ و اثرها الاجتماعی و السیاسی فی الحیاة الاسلامیـﺔ فی العصر العباسی الاول، بیروت: دار‌‌الکتب اللبنانی.

گیب، هامیلتون الکساندر راسکین (1362) درآمدی بر ادبیات عرب، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: امیرکبیر.

ممتحن، حسینعلی (1354) نهضت شعوبیه نهضت ملی ایرانیان در برابر خلافت اموی و عباسی، تهران: شرکت سهامی کتاب‌‌های جیبی.

میرزایی‌‌ونی، حسین (1373) «بررسی نهضت شعوبیه در تأثیرات سیاسی اجتماعی آن در ایران»، پایان‌‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشکدۀ علوم سیاسی و معارف اسلامی، به راهنمایی یعقوب آژند، دانشگاه امام صادق.

ناث. ر. و ایگناس گلدزیهر (1371) شعوبیه نهضت مقاومت ملی ایران علیه امویان و عباسیان، ترجمه و تألیف محمودرضا افتخارزاده، تهران: مؤسسه نشر میراث‌‌های تاریخی اسلام و ایران.

نبیه حجاب، محمد (1961) مظاهر الشعوبیـﺔ فی الأدب العربی حتی نهایـﺔ القرن الثالث الهجری، قاهره: مکتبـﺔ نهضـﺔ مصر.

نظری، سمیه (1388) «چگونگی تأثیر نهضت شعوبیه بر تاریخ‌‌نگاری ایرانی و اسلامی»، پایان‌‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ تاریخ، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، به راهنمایی عبدالرسول خیراندیش، دانشگاه شیراز.

همایی، جلال‌‌الدین (1313) «شعوبیه»، مجلۀ مهر، شمارۀ 13.

___________ (1363) شعوبیه، به اهتمام منوچهر قدسی، انتشارات کتابفروشی صائب، اصفهان.

Dabiri, Gazzal (2013). “Historiography and the Sho’ubiya Movement”. Journal of Persianate Studies. Vol 6.

Gibb, Hamilton A.R (1962). “The Social Significance of the Shu’ubiyya”. Studies on the Civilization o£ Islam. Princeton: Princeton University Press.

Goldziher, Ignaz (1967). Muslim Studies, translated from the German by C.R. Barber and S.M. Stern, London: George Allen and Unwin Ltd.

Mottahedeh, Roy P. (1976). “The Shu’ubiyya Controversy and the Social History of Early Islamic Iran”. International Journal of Middle East Studies. Vol 3. No 2.

List of sources with English handwriting

Persian and Arabic Sources

-       Al-Amīn, Aḥmad (n. d.), Żahi al- Eslām, Beirut: Dār al- Kotob al- ‘Arabī.

-       ‘ Abduallāhī, ‘Alī (1386 Š.), “Sāyehā-ye Šo‘ūbīyya”, Čīstā, No. 24.[In Persian]

-       ‘Abduallāhī, ‘Alī (1392 Š.), “Ta‘amolī bar Šo‘ūbīyya dar Īrān va Andolos”, Tārīḵpežūhī, 15, No. 55. [In Persian]

-        ‘Amr Fozī, Fārūq (1405), “Ḥol Ṭabī īya al- Ḥarika al-  Šo‘ūbīyya Moḥāvila li Tożīḥ al-Tanāqoż bain al-Roya al- Šo‘ūbīyya va al-‘ Arabīyya Hol Qażāyā Eĵtimā‘īyya Ḥasassa”, al-Maĵma‘ al-’Elmī al-‘Arāqī, Vol. 36, Part 2.

-        ‘Aṭvān, Ḥosayn (n. d.), Al-Zanādīqa va al-Šo‘ūbīyya fi al- ‘Aṣr al-‘Abbāsī al- Avval, Beirut: Dār al- Ĵīl.

-       Al-Baḡdādī, ‘Abdulqādir b. ‘Omar (1408), Al-Farq bayn al-Firaq va Bayān al-Firqa al-Naĵīyya Minhom, Beirut: Dār al-Ĵīl va Dār al-Ofoq.

-       Bahrāmī Aḥmadī, Ḥamīd (1382 Š.), “Šo‘ūbīyya va Taṯīrāt-e Ān dar Sīāsat va Adab dar Īrān va Ĵahān-e Eslām”, Dīn va Ertibāṭāt, No. 18, 19. [In Persian]

-       Čalūngar, Moḥammad ‘Alī, Zamāna Ḥasan Nižād (1393 Š.), “Naqš-e Šo‘ūbīgarī dar Entiqāl-e Mīrāṯ-e Zandīqī bi Esmāīlīyya”, Pežhišnama-ye Tārīḵ-e Eslām, 5, No. 19.

-       Dabiri, Ghazzal (2013), “Historiography and the Sho’ubiya Movement”, Journal of Persianate Studies, Vol 6., No. 1-2.

-       Al-Dorī ‘Abd al-‘Azīz (1981), Al-Ĵoẕūr al-Tārīḵīyya lil Šo‘ūbīyya, Beirut: Dār al-Ṭalī‘a va al-Ṭabā‘a lil Našr.

-       Ebn ‘Abdraba, Aḥmad b. Moḥammad (1404), Al- ‘Eiqd al- Farīd, Edited by Mofīd Moḥammad  Qamīḥa, Beirut: Markaz al- Dirāsāt al- Vāḥīda al- ‘Arabīyya.

-       Ebn Kaṯīr, Esmāīl b. ‘Omar (1407), Al-Bidāya va al-Nihāya, Beirut: Dār al- Fikr.

-       Ebn Rošd (1998), Al-Kašf an Minhāj al- Adila fi ‘Aqāyid al- Milla, Edited by Moḥammad ‘Ābid al-Ĵābirī, Beirut: Markaz al- dirāsāt al- Vāḥida al-Arabiyya.

-       Ebn Qotayba al-Dīnavarī, ‘Abdallāh b. Moslim (992), Al- Ma ‘ārif, Edited by Ṯirvat ‘Akāša, Cairo: Al- Hiata al- Miṣrīyya al-‘Āma lil Kitāb.

-       Ebrāhīm Ĵafāl, ḵalīl (1986), Al- Šo‘ūbīyya va al- Adab Ab‘ād va Mażmūnāt min al-‘Aṣr al- Ĵāhilī Ḥata al-Qarn al- Rāba‘, Beirut: Dār al- Niżāl.

-       Eftiḵārzāda, Mḥmūd (1376 Š.), Šo‘ūbīyya Nāsīonālism-e Īrānī, Qom: Dafta-e Našr-e Ma‘ārif Eslāmī. [In Persian]

-       Enṣāfpūr, Ḡolām Reżā (1359 Š.), Ravand-e Nihżathā-ye Millī va Eslāmī dar Īrān az Eslām tā Yūriš-e Moḡol, Tehran: Sāzmān-e Entišārāt va Āmūziš Enqilāb-e Eslāmī (Franklin). [In Persian]

-       Al-Esfarāyinī, Abulmoẓafar (n. d.), Al-Tabṣīr fi al-Dīn va Tamīz Firqa al-Nāĵīyya an al-Farq al- Hālkīn, Cairo: Al- Maktaba al- Azharīyya lil Torāṯ.

-       Faḵr al-Din al- Rāzī, Moḥammad b. ‘Omar (1413), E‘tiqādāt Firaq al- Moslimīn va al-Mošrikīn, Edited by Moḥammad Zinahom, Cairo: Mataba Madbolī.

-       Ḡarīb Nežād Aṣl, ḵalīl (1389 Š.), Bāztāb-e Šo‘ūbīgarī dat Še‘r-e Pārsīān-e Tāzīgoy, MA Thesis in Arabic Language and Literature, Supervisor ‘Alī Qahramānī, Azarbaijan Shahid Madani University.

-       Ḥātamī, Ḥosayn (1389 Š.), “Andīša-ye Šo‘ūbarīgarī dar Adab-e ‘Arabī”, Lisān-e Mobīn, 2, No, 2. [In Persian]

-       Homāīī, Ĵalāl al-Dīn (1363 Š.), Šo‘ūbīyya, Edited by Manūčihr Qodsī, Isfahan: Entišārāt-e Kitābforūšī Ṣāeb. [In Persian]

-       Homāīī, Ĵalāl al-Dīn (1313 Š.), “Šo‘ūbīyya”, Maĵala-ye Mihr, No. 13. [In Persian]

-       Ĵafarīān, Rasūl (1375 Š.), “Šo‘ūbīgarī va Żid-e Šo‘ūbīgarī”, Āīīnay-e Pežūhiš, No. 38. [In Persian]

-       Al-Ĵorĵānī, Mīr Sayyid Šarīf (1325 Š.), Šarḥ al- Mavāqif, Edited by Badr al-Dīn Na‘sānī, Qom: Al-Šarīf al- Rażī.

-       Mīrzāīīvanī, Ḥosayn (1373 Š.), Barrasī-e Nihżat-e Šo‘ūbīyya dar Taṯīrāt-e Sīāsī Eĵtimā‘ī-e Ān, MA Thesis in Political Science and Islamic Knowledge, Supervisor Yaqūb Āżand, Iman Sadiq University. [In Persian]

-       Momtahin, Ḥosay ‘Alī (1353 Š.), Nihżat-e Šo‘ūbīyya Nihżat-e Millī-e Īrānīān dar Barābar-e ḵilāfat-e Omavī va ‘Abbāsī, Tehran: Širkat-e Sahāmī Kitābhā-ye Ĵībī.

-       Nabīh Ḥiĵāb, Moḥammad (1961), Maẓāhir al-Šo‘ūbīyya fi al-Adab al-‘Arabī Ḥatā Nihāyat al-Qarn al-Ṯāliṯ al-Hiĵrī, Cairo: Maktaba Nihżat Miṣr.

-       Nath, R.; Et al. (1371 Š.), Eslām dar Īrān, Šo‘ūbīyya: Nihżat-e Moqāvimat-e Millī-e Īrān ‘Alayh-e Omavīān va ‘Abbāsīān, Edited and translated by Maḥmūd Reżā Eftiḵārzāda, Tehran: Moassisa-ye Našr-e Mīrāṯhā-ye Tārīḵī-e Elām va Īrān. [In Persian]

-       Naẓarī, Saomaya (1388 Š.),Čigūnigī-e Taṯīr-e Nihżat-e Šo‘ūbīyya bar Tārīḵnigārī-e Īrānī va Eslāmī, MA Thesis in History, Supervisor ‘Abulrasul Khairandish, Faculty of Humanities, Shiraz University. [In Persian]

-       Ostovārī Daylamānī, ‘Alī Reżā (1385 Š.), Šo‘ūbīyya va Šāhnāma, MA Thesis in Persian Language and Literature, Supervisor Mīr Ĵalāl al-Dīn Kazāzī, Alllameh Tabataba’I University. [In Persian]

-       Qadora, Zāhīyya (1972), Al- Šo‘ūbīyya va Aṯarahā al-Eĵtimā‘ī va al-Sīyāsī fi al- Ḥayāt al-eslāmīyya fi al-‘Aṣr al-‘Abbāsī al-Avval, Beirut: Dār al-Kotob al-Lobnānī.

-       Qāsim b. Salām (1410), Al-Nasab, Edited by Maryam Moḥammad ḵair al-Dor‘e, Beirut: Dār al- Fikr.

-       Al-Qāżī ‘Abdalĵabbār (1962), Al-Moḡnī fi Abvāb Al-Tohīd va al-‘Adl, Edited by Ĵorĵ Qanavātī, Cairo: Al-Dār al- Miṣrīyya.

-       Rūstā, Ĵamšīd (1393 Š.), “Vākāvī-ye Nihżat-e Šo‘ūbīyya va Tabīīn-e Adabīyyāt-e Pāydārī dat Āṯār-e Barḵī az Šā‘erān va Nevīsandigān-e Šo‘ūbī”, Adabīyyāt-e Pāydī, 6, No. 10. [In Persian]

-       Ṣafā, Ẕabīḥallāh (1355 Š.), Dalīrān-e Ĵānbāz (Maĵmū‘a Maqālāt), Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian]

-       Ṣafā, Ẕabīḥallāh (1333 Š.), Ḥamāsa Sarāīī dar Īrān az Qadīmtarīn ‘Aid tā Qrn-e Čahārdahom Hiĵrī, Tehran: Pīrūz. [In Persian]

-       Ṣafā, Ẕabīḥallāh (1369 Š.), Tārīḵ-e Adabīyyāt dar Īrān, Tūs: Firdos. [In Persian]

-       Solṭān al-Yūzbeikī, Tofīq (1410), “Al-‘Arab fi Movāĵiha Moḥāvilāta al-Fors al-Taḵrībīyya fi al-‘Aṣra al-Abbāsī (133-477)”, Maĵala al-Rāfidīn, No. 20.

-       Zāre‘ī, Aḥmad ‘Alī (1389 Š.), “Čigūnigī-ye Peydāyiš-e Nihżat-e Šo‘ūbīyya va Taṯīrāt-e Farhangī va Adabī-ye Ān dar Tamaddon-e Eslāmī dar ‘Aṣr-e ‘Abbāsīān”, Tārīḵpežūhī, 12, No. 44, 45. [In Persian]

English Sources

-       Gibb, Hamilton (1974), Arabic Literature: An Introduction, Oxford: Oxford University Press.

-       Gibb, Hamilton A.R (1962). “The Social Significance of the Shu’ubiyya”, Studies on the Civilization of Islam, Princeton: Princeton University Press.

-       Goldziher, Ignaz (1967), Muslim Studies (Muhammedamische Studien), Edited by S. M. Stern, translated from the German by C.R. Barber and S.M. Stern, Vol. 254, London: George Allen and Unwin Ltd.

-       Mottahedeh, Roy P. (1976), “The Shu’ubiyya Controversy and the Social History of Early Islamic Iran”, International Journal of Middle East Studies, Vol 3, No 2.