تعداد نشریات | 25 |
تعداد شمارهها | 932 |
تعداد مقالات | 7,653 |
تعداد مشاهده مقاله | 12,495,918 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 8,886,863 |
نقد و تحلیل الگوی تفسیری هاروت و ماروت در داستان شیخ صنعان با تکیه بر نظریۀ بیشمتنیت ژرار ژنت | ||
ادبیات عرفانی | ||
مقاله 7، دوره 11، شماره 21، دی 1398، صفحه 177-203 اصل مقاله (631.61 K) | ||
نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22051/jml.2020.31238.1942 | ||
نویسنده | ||
زینب رضاپور* | ||
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران | ||
چکیده | ||
حکایت شیخ صنعان از جمله داستانهایی است که محققان بسیاری در باب مأخذ آن اظهارنظر کرده و منابع مختلفی را برای آن برشمردهاند. آنچه در این پژوهشها مورد توجه قرار نگرفته، روایت تفسیری هاروت و ماروت است. این روایت دربردارندۀ عناصری است که در دیگر مآخذ احتمالی و شناختهشدۀ شیخ صنعان دیده نمیشود و بهسبب شباهتهای زیاد ساختاری، درونمایهای و همچنین قدمت تاریخی، بر سایر مآخذ شیخ صنعان تقدم دارد. ادعای این پژوهش این است که با اتکا به مستندات و نشانههای متعدد موجود در این دو داستان، میتوان این روایت را یکی از پیشمتنهای اصلی و الهامبخش عطار در داستان شیخ صنعان قلمداد کرد و رابطۀ بیشمتنیت را بین آنها حاکم دانست. شیوۀ مقدمهچینی عطار برای ورود به حکایت و شباهت بین حوادث و شخصیتهای اصلی این دو داستان از قبیل هاروت و ماروت و شیخ صنعان و زهره و دختر ترسا و همچنین بنمایههایی چون هبوط، غرور، امتحان الهی با عشق، گناه و آثار آن، توبه و شفاعت و ذکر موارد خاصی که در هیچ یک از منابع شیخ صنعان بدان اشاره نمیشود، جای تردید باقی نمیگذارد که عطار در پرداخت حکایت خویش به این روایت نیز نظر داشته است. | ||
کلیدواژهها | ||
اسرائیلیات؛ بیشمتنیت؛ شیخ صنعان؛ عطار نیشابوری؛ هاروت و ماروت | ||
عنوان مقاله [English] | ||
Critiquing and Analyzing the Interpretive Model of Harut and Marut in Sheikh San’aan Story Based on Gérard Genette’s Hypertextuality Theory | ||
نویسندگان [English] | ||
Zeinab Rezapour | ||
Assistant Professor of Persian Language and Literature‚ Shahid Chamran University of Ahvaz‚ Khozestan, Iran‚ | ||
چکیده [English] | ||
The story of Sheikh San’aan is one of the stories for which various sources have been cited and suggested by different scholars. However, the interpretive narrative of Harut and Marut is a source which has not received due attention in these studies. This narrative contains elements that could not be found in any other probable and known sources of Sheikh San’aan, and because of its great structural, thematic as well as historical resemblances, it supersedes other sources of Sheikh San’aan. Relying on diverse solid evidence and indications in these two stories, the present study claims that this narrative can be considered one of the main hypotexts inspiring Attar’s story of Sheikh San’aan; which indicates a relationship of hypertextuality between the two texts. Attar's style in the introduction of the story and the similarities between the events and the main characters of these two stories, such as Harut and Marut, Sheikh San’aan, Zohra and Christian girl, as well as the themes such descent,vanity, love as a means of divine test, sin and its effects, repentance, and mentioning specific cases that have not been mentioned in any one of the sources of Sheikh San’aan, leave no doubt that Attar had taken this narrative into consideration when writing up that of his own. | ||
کلیدواژهها [English] | ||
Attar Neyshaburi, Israelites, Sheikh San’aan, Harut and Marut, hypertextuality | ||
مراجع | ||
آشوری، داریوش. (1379). عرفان و رندی در شعر حافظ. مرکز. تهران. آلن، گراهام. (1380). بینامتنیت، ترجمۀ پیام یزدانجو، مرکز. تهران. ابوالفتوح رازی، حسین بن محمد بن احمد الخزاعی النیشابوری. (1377). روضالجنان و روحالجنان فی تفسیر القرآن. تصحیح محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح. بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی. مشهد. امینی لاری، لیلا و خیرالله محمودی. (1389). «ناهید مظهر قدس است یا هوس؟». پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی. س 3. ش 7. صص 51-64 بقلی شیرازی، روزبهان. (1382). شرح شطحیات. تصحیح و مقدمۀ هانری کربن. طهوری. تهران. بیرونی، ابوریحان. (1318). التفهیم لاوائل صناعة التنجیم. تهران. پورنامداریان، تقی. (1376). «از فرادست: نگاهی به داستانپردازی عطار»، ادبیات داستانی. ش 44. صص 61-75. تقوی، محمد. (1389). «از کعبه تا روم: بررسی تطبیقی داستان شیخ صنعان و فاوست گوته». مجله پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی. سال دوم. ش 6. صص 1-28. دهخدا، علیاکبر. (1373). لغتنامه. دانشگاه تهران. تهران. رازی، نجمالدین. (1352). مرصادالعباد. به کوشش محمدامین ریاحی. بنگاه ترجمه و نشر کتاب. تهران. راغب اصفهانی، حسین. (1412 ق). المفردات فی غریب القرآن. ج 1. تحقیق صفوان عدنان داودی. دارالشامیه. بیروت. رضی، هاشم، (1381 ش). آیین مهر. بهجت. تهران. روضاتیان، سیدهمریم و علیاصغر میرباقریفرد. (1390). «خوانش بینامتنی، دریافت بهتر از متون عرفانی». کاوشنامۀ زبان و ادبیات فارسی. ش 23. صص 89-112. ساسانی، فرهاد. (1384). «تأثیر روابط بینامتنی در خوانش متن». مجلۀ زبان و زبانشناسی. ش 2. صص 39-56. ستاری، جلال. (1381). پژوهشی در قصه شیخ صنعان و دختر ترسا. مرکز. تهران. شاکری، سیمیندخت. (1383). «مبانی تفسیرنگاری طبری». مجلۀ مقالات و بررسیها. ش 76. صص 81-102. شایگانفر، حمیدرضا. (1387). «مأخذ داستان شیخ صنعان، اسطورۀ فراموشی و تذکر». فصلنامۀ علمی-پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س). صص 105-114. شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1383). مقدمه بر منطقالطیر عطار. سخن. تهران. شیوا، حامد. (1391). «بررسی تاریخی افسانۀ هاروت و ماروت در روایات تفسیری». دوفصلنامۀ علمی-پژوهشی تحقیقات علوم قرآن و حدیث. س 9. ش 2. صص 57-80 صفایی سنگری، علی. (1381). «برق عصیان: تأملی بر گناه از نگاه صوفیه با تکیه و تأکید بر کشفالاسرار». پژوهشنامۀ علوم انسانی. ش 33. صص 285-301. صنعتینیا، فاطمه. (1369). مآخذ قصص و تمثیلات مثنویهای عطار نیشابوری. زوار. تهران. طباطبائی، محمدحسین. (1417 ق). المیزان فی تفسیر القرآن. جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. قم. طبری، ابوجعفر محمدبن جریر. (1420 ق/1999 م). جامع البیان عن تأویل آیات القرآن. دارالفکر. قم. ـــــــــــــــــــــــــــ . (1367). ترجمۀ تفسیر طبری. گردآورنده ابوعلی محمد بلعمی. به تصحیح حبیب یغمایی. دانشگاه تهران. تهران. طوسی، احمدبن محمد. (1367). قصۀ یوسف (الجامع الستین للطائف البساتین). به اهتمام محمد روشن. علمی-فرهنگی. تهران. عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. (1366). تذکرۀ الاولیا. تصحیح محمد استعلامی. زوار. تهران. ــــــــــــــــــــــــــــــ . (1384). منطقالطیر. تصحیح شفیعی کدکنی. سخن. تهران. علیائی مقدم، مهدی. (1390)، «منابع دیگری از پیشینۀ داستان شیخ صنعان». نامۀ فرهنگستان. ش 46. 15-30. غنی، قاسم. (1322). تاریخ تصوف اسلام. زوار. تهران. فروزانفر، بدیعالزمان. (1340). شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین عطار نیشابوری. دهخدا. تهران. کزازی، میرجلالالدین. (1376). پارسا و ترسا. انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی. تهران. مالمیر، تیمور. (1387). «تحول افسانهای عارفان». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. ش 204. صص 171-194. مرتضوی، منوچهر. (1335). «یادداشتی دربارۀ تأثر خواجه حافظ از داستان شیخ صنعان». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی تبریز. ش 39. صص 362-393. مصفا، ابوالفضل. (1381). فرهنگ اصطلاحات نجومی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. تهران. مظفری، علیرضا. (1381). «فرضیهای در باب همانندی آناهیتا و معشوق شاعران ایرانی». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد. شمارۀ 136 و 137. صص 83-100. مولوی، جلالالدین محمد. (1363). مثنوی معنوی. به تصحیح رینولد نیکلسون. به اهتمام نصرالله پورجوادی. امیرکبیر. تهران. میبدی، ابوالفضل رشیدالدین. (1376). کشفالاسرار و عدةالابرار. تصحیح علیاصغر حکمت. امیرکبیر. تهران. نامورمطلق، بهمن. (1386). «ترامتنیت مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متنها». پژوهشنامۀ علوم انسانی. شمارۀ 56. صص 83-98. ــــــــــــــ . (1390). درآمدی بر بینامتنیت. سخن. تهران. ــــــــــــــ . (1384). «متنهای درجه دوم/بیشمتنیت در نگاه ژرار ژنت». مجلۀ ضمیمۀ خردنامۀ همشهری. ش 59. صص 10-11. یاحقی، محمدجعفر. (1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. سروش. تهران. - Genette, G. (1997). Palimpsests: Literature in Second Degree. Trans: Channa Newman and Calude Doubinsky. Lincoln: University of Nebraska Press. References Abolfath Razi, H. (1998). Rozojanan va Rouhojanan fi tafsir al-Quran (M. Yahaghi, & M. Naseh, Ed.). Islamic Research Foundry of Astan-e Ghods Razavi. Alen, G. (2001). Intertextuality. (P. Yazdanjoo, Trans.). Markaz. Amini Lari, L., & Mahmoudi, Kh. (2010). Is Nahid the representation of Ghods or lust? Research in Persian Language and Literature, 3 (7), 51-64. Ashoori, D. (2000). Irfan va rendi dar she’re hafez [Mysticism and libertinism in Hafez poetry]. Markaz. Attar, F. (2005). Manṭiq-uṭ-Ṭayr [The conference of the birds] (M. ShafieiKadkani, Ed.). Sokhan. Attar, F. M. (1997). Tazkirat al-Awliya [Biographies of the saints] (M. Estelami, Ed.). Zavar. Baqli Shirazi, R. (2003). Sharh ol-shathiyyat [Commentary on ecstatic sayings] (H. Corbon, Ed.).Tahouri. Birouni, A. (1939). Altafhim le’ava’el sana’at altanjim [Instruction in the elements of the art of astrology]. Dehkhoda, A. (1994). Loghat nameh [Dictionary]. University of Tehran. Forouzanfar, B. (1961). Sharhe ahval va naghd va tahlile asare Sheikh Farid al-din Mohammad Attar Neyshabouri [Biography and critique and analysis of the works of Sheikh Farid al-din Mohammad Attar Neyshabouri]. Dehkhoda. Genette, G. (1997). Palimpsests: Literature in second degree. (Ch. Newman, & C. Doubinsky, Trans.). University of Nebraska Press. Ghani, Gh. (1943). Tarikhe tasavofe Iran [History of Islamic Sufism]. Zavar. Kazazi, M. (1997). Parsa and Tarsa. Allameh Tabatabaei University Publications. Malmir, T. (2008). Legendary transformation of mystics. Journal of the Faculty of Letters and Humanities, Tabriz University, (204), 171-194. Meybudi, A. (1997). Kashf al-asrar wa-uddat al-abrar [unveiling of secrets] (A. Hekmat, Ed.). Amirkabir. Mortazavi, M. (1956). A note on the effect taken by Hafez from the story of Sheikh San’an. Journal of the Faculty of Letters and Humanities, Tabriz University, (39), 362-393. Mosafa, A. (2002). Farhange estelehate nojoomi [Lexicon of astronomical terminologies]. Research Institute for Humanities and Cultural Studies. Mowlavi, J. M. (1984). Masnavi Ma’navi [The Spiritual Couplets] (Nicholson, R. Ed.). Amir Kabir. Mozafari, A. (2002). A hypothesis on the similarity between Anahita and the Iranian poets’ beloved. Journal of Faculty of Letters and Humanities, Mashhad University, 35 (136 & 137), 83-100. Namvar Motlagh, B. (2005). Second grade texts: Hypertextuality in Gerard Genett’s view. Appendix of Hamshahri Kheradname, (59), 10-11. Namvar Motlagh, B. (2007). Transtextuality: Study of the relation of one text with other texts. Journal of Research in Humanities, (56), 83-98. Namvar Motlagh, B. (2011). Daramadi bar beinamatniyat [An introduction to intertextuality]. Sokhan. Oliyaee Moghadam, M. (2011). Other sources from literature of the story of Sheikh San’an. Nama-i farhangistan (Writings of the academy), 12 (46), 15-30. Pournamdarian, T. (1997). From beyond: A look on Attar’s story telling. Journal of Research in Narrative Literature, (44), 61-75. Ragheb Esfahani, H. (1992). Al-mufradat fi gharib al-Quran. Darol Shamieh. Razi, H. (2002). Aein-e mehr [Mithraism rituals].Behjat. Razi, N. (1973). Mersad al’ebad [The path of God's bondsmen from origin to return] (M. Riahi, Ed.). Book Translation and Publication Firm. Rozatian, S. M., & Mir Bagherifard, A. (2011). Intertextual reading: A better comprehension of mystic texts. Journal of Research in Persian Language and Literature, 12 (23), 89-112. Safaei Sangari, A. (2002). Spark of rebellion: A reflection on sin from Sufi outlook with emphasis on Kashfol Asrar. Research Journal of Humanities, (33), 285-301. San’atinia, F. (1990). Ma’akhez ghesas va tamsilate masnavihaye Attar [Sources of stories and parables of Attar’s Masnavies]. Zavar. Sasani, F. (2005). The influence of intertextual relations on the interpretation of texts. Language and Linguistics, 1 (2), 39-56. Satari, J. (2002). Pazhuheshi dar ghese Sheikh San’aan va dokhtare tarsa [A research on the story of Sheikh San’aan and the Christian girl]. Markaz. ShafieiKadkani, M. (2004). Moghadameh bar Manṭiq-uṭ-Ṭayre Attar [An introduction to Attar’s Manṭiq-uṭ-Ṭayr]. Sokhan. Shakeri, S. (2004). Principles of Tabari interpretation. Journal of Papers and Reviews, (76), 81-102. Shayganfar, H. (2008). The source of Sheikh San’an’s story: The myth of forgetfulness and remembrance. The Scientific-Research Quarterly of Humanities, Alzahra University, (73), 105-114. Shiva, H. (2012). Historical study of the Harut-Marut myth in interpretive traditions. Researches of Quran and Hadith Sciences, 9 (2), 57-80. Tabari, A. M. (1988). Tarjome tafsire Tabari [Translation of al-Tabari exegesis](H. Yaghmayi, Ed.). Tehran University. Tabari, A. M. (1999). Jame’ albayan and ta’vil ayat al-Quran [Collection of statements on interpretation of verses of the Qur'an]. Darolfekr. Tabatabaei, M. (1997). Almizan fi tafsir al-Quran [Qur'an exegesis] (5th ed.). Society of Seminary Teachers of Qom. Taghavi, M. (2010). From Mecca to Rome: The comparative study of Attar’s Sheikh of San’an and Goethe’s Faust. Research in Persian Language and Literature, 2 (6), 1-28. Toosi, A. (1988). Ghese Yusef [Joseph story]. Elmi-Farhangi. Yahaghi, M. (1990). Farhange asatir va esharate dastani dar adabiyate Farsi [Lexicon of myths and fictional allusions in Persian literature]. Soroush. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 892 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 377 |