پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 25 |
| تعداد شماره‌ها | 932 |
| تعداد مقالات | 7,652 |
| تعداد مشاهده مقاله | 12,494,724 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 8,886,280 |
عوامل توجه تاریخنگاران ایرانی به شعر حافظ شیرازی و کارکردهای آن در متون تاریخی(از تیموریان تا قاجاریه 14- 9هـ.ق) | ||
| تاریخ نگری و تاریخ نگاری | ||
| مقاله 8، دوره 29، شماره 24، دی 1398، صفحه 189-211 اصل مقاله (387.49 K) | ||
| نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22051/hph.2020.27225.1373 | ||
| نویسنده | ||
| محمد کشاورز بیضایی* | ||
| دانش‌آموختۀ دکترای تاریخ ایران دورۀ اسلامی، دانشگاه تبریز | ||
| چکیده | ||
| شعر به‌مثابۀ ابزاری مؤثر و سودمند، حضوری گسترده در متون تاریخی ایرانیان داشته و کارکردهای گوناگونی را در بیان روایت، عهده‌دار شده است. حافظ، حافظۀ تاریخی و ایرانی ماست و از زمرۀ شاعرانی که برخی از اشعارش، توجه تاریخنگاران ایرانی را به خود جلب کرده است. آگاهی و دانش تاریخی حافظ، انگیزه‌های تاریخنگاران از واردکردن شعر وی در متون تاریخی، خصوصاً کارکردهای آن در بیان روایت، موضوع پیچیده و شایستۀ درنگی است که چندان به آن پرداخته نشده است. این جستار با روشی توصیفی‌تحلیلی، در پی پاسخگویی به این سؤال است که عوامل توجه تاریخنگاران ایرانی به شعر حافظ شیرازی و کارکردهای آن در بیان روایت چه بوده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌‌دهد که شناخت و تحلیل درست حافظ از مسائل تاریخی و استفاده از عناصر آن در اشعارش، به منظور حکمت، عبرت‌‌انگیزی و آگاهی‌‌بخشی، تأویل‌‌پذیری و تکثر معنایی و مضمونی است. همچنین نزدیکی نگاه تاریخی حافظ با خواسته‌‌ها و دیدگاه تاریخنگاران ایرانی، در کنار ادیب و صاحب ذوق بودن برخی مورخان، ازجمله عوامل توجه آنان به شعر حافظ در تاریخ‌‌نگاری بوده است. نیز نشان می‌‌دهد که اشعار حافظ کارکردهای چندی ازجمله استنادی و استدلالی، تشریحی و توصیفی، تاریخی و روایی، تزئینی و آرایه‌‌ای، تفألی و کنشی و پرکردن حلقه‌‌های مفقودشده و غایب را در روایت تاریخی داشته است. وجه تفألی و کنشگری شعر حافظ در خدمت عاملان تاریخی و مشارکت آن در شکل‌‌گیری رویدادها همچون عنصری مولد، یکی از شگفت‌‌انگیزترین کارکردهای شعر وی در روایت تاریخی است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تاریخ‌‌نگاری ایرانی و اسلامی؛ کاربستِ شعر؛ حافظ شیرازی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Factors behind Attention of Historians to Hafiz Shirazi's Poetry and Its Function in Historical Resources (From Timurid Empire to Qajar Dynasty 14-19 Ad) | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mohammad Keshavarz Beyzai | ||
| PhD in History of Iran (Islamic Period), University of Tabriz | ||
| چکیده [English] | ||
| Poetry, an effective and useful medium, has had a wide-spread presence in Islamic Iranian historiography texts and has taken various narrative functions. Hafiz is our historical and Persian memory. He is one of the poets that attract the attention of the Persian historians. Hafiz's historical knowledge and historians' motivation for bringing his poems in historical texts (mainly in the narrative) are essential subjects with little attention. With its descriptive-analytic method, this research tries to answer this question: what are the reasons behind historians' attention to Hafiz's poem and its functions in the narratives? The findings show Hafiz's purpose behind correct recognition and analysis of the historical subjects and utilization of their elements in his poetry: wisdom, instruction, acknowledgment, interpretability, and semantic and thematic plurality. Affinity of Hafiz's historical view with the desire and prospects of Persian historians and some historians' literary wisdom are the reasons behind their attention to Hafiz's poetry. Furthermore, his poetry has functions such as citation and argumentation, description and exposition, history and narration, decorative and array, divination, and active and filling the missing episode in the historical narrative. Hafiz's poem's divination and activity in the case of historical factors and its cooperation as a generative factor in the events' formation is one of the wondrous functions of his poem in the historical narrative. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Persian and Islamic Historiography, Function of Poems, Hafiz | ||
| مراجع | ||
|
کتاب‌شناخت قرآن کریم. ابن بطوطه (1348) سفرنامۀ ابن بطوطه (رحله‌بن‌بطوطه)، جلد1، مترجم: محمدعلی موحد، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ابن حجر عسقلانی (1349) الدرر الکامنه، حیدرآباد دکن: دایرة‌المعارف العثمانیه. استرآبادی، میرزامهدی‌‌خان (1377) جهانگشای نادری، مصحح: سیدعبدالله انوار، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. اسکندربیگ ترکمان (1382) تاریخ عالم‌‌آرای عباسی، 3 جلدی، مصحح: ایرج افشار، تهران: امیرکبیر. توزک جهانگیری، نورالدین‌‌محمد (1359) جهانگیرنامه، مصحح: محمدهاشم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. جعفری، جعفربن‌محمدبن‌حسن (1384) تاریخ یزد، مصحح: ایرج افشار، تهران: علمی و فرهنگی. حافظ‌‌ابرو، عبدالله‌‌بن لطف‌‌الله (1380) زبدة‌‌التواریخ، 4 مجلد، مصحح: سید کمال‌‌جوادی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. حافظ، شمس‌‌الدین محمد (1394) دیوان حافظ، براساس نسخۀ غنی و قزوینی، به کوشش: رضا کاکایی دهکردی، چاپ6، تهران: ققنوس. _______________ (1384) حافظ؛ دیوان غزلیات، به کوشش: دکتر خلیل خطیب‌‌رهبر، چاپ 38، تهران: صفی‌‌علیشاه. حسینی‌‌فسایی، میرزاحسن (1382) فارسنامۀ ناصری، 2مجلد، مصحح: منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر. حسینی‌‌منشی، محمدمیرک‌بن‌مسعود (1385) ریاض‌‌الفردوس‌‌خانی، مصحح: ایرج افشار و فرشته صرافان، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. حسینی نائینی، محمدجعفربن‌محمد (1353) جامع جعفری، مصحح: ایرج افشار، تهران: انجمن آثار ملی. خاوری‌‌شیرازی، میرزافضل‌‌الله (1380) تاریخ ذوالقرنین، مصحح: ناصر افشارفر، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. خرمشاهی، بهاءالدین (1395) ذهن و زبان حافظ، تهران: انتشارات ناهید. خواندمیر، غیاث‌‌الدین‌بن‌همام‌‌الدین (1372) مآثرالملوک، مصحح: میرهاشم محدث، تهران: رسا. _____________________(1380) تاریخ‌‌حبیب‌‌السیر،4 مجلد، تهران: خیام. خیراندیش، عبدالرسول (1394) فارسیان در برابر مغولان، تهران: آبادبوم. راقم سمرقندی، میرسیدشریف (1380) تاریخ راقم، محقق: منوچهر ستوده، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. رستگار فسایی، منصور (1385) حافظ و پیدا و پنهان زندگی؛ مرور در شعر، و زندگی حافظ، تهران: سخن. رستم‌‌الحکما، محمدهاشم آصف (1383)، رستم‌‌التواریخ، مصحح: میترا مهرآبادی، تهران: دنیای کتاب. روزبهان‌‌خنجی، فضل‌‌الله (1382) تاریخ عالم‌‌آرای امینی، مصحح: محمداکبر عشیق، تهران: میراث مکتوب. روزنتال، فرانتس (1365) تاریخ تاریخ‌‌نگاری در اسلام، مترجم: اسدالله آزاد، تهران: آستان قدس رضوی. زرین‌‌کوب، عبدالحسین (1383) از کوچۀ رندان، چاپ16، تهران: سخن. سمیعی، کیوان (1367) مجموعه مقالات حافظ‌‌شناسی، گردآوری: سعید نیازی کرمانی، تهران: پاژنگ. شجاع شیرازی (1356) انیس الناس، به کوشش ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و کتاب. شرف‌‌الدین الحسینی القمی، قاضی‌‌احمد (1382) خلاصة‌‌التواریخ، 2جلدی، مصحح: احسان اشراقی، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. عابدی، محمود (1373) «تاریخ وصّاف و شعر شاعران»، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 4 و 5، بهار و تابستان. عبدالرزاق سمرقندی، کمال‌‌الدین (1383) مطلع سعدین و مجمع بحرین، 4 مجلد، مصحح: عبدالحسین نوایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. غنی، قاسم (1383) بحث در آثار و افکار و احوال حافظ؛ تاریخ عصر حافظ یا تاریخ فارس و مضافات و ایالات مجاوره در قرن هشتم، به‌‌علاوۀ مقدّمه به قلم استاد علامه قزوینی، جلد1، چاپ9، تهران: زوار. قدیمی قیداری، عباس (1388) «جایگاه و اهمیت تاریخ‌نویس خاوری در تاریخ‌نویسی صدر قاجار»، تاریخ‌‌نگری و تاریخ‌‌نگاری، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی دانشگاه الزهراء، سال19، دورۀ جدید، شماره 2، (پیاپی 78) تابستان. قزوینی، ابوالحسن (1367) فوایدالصفویه، مصحح: مریم میراحمدی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی. کتبی، محمود (1364) تاریخ آل‌‌مظفر، مصحح: عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر. کشاورز بیضایی، محمد و فرود کشاورز بیضایی (1398) «تحلیلی بر معرفت تاریخی حافظ»، مجلۀ مطالعات ایرانی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال 18، شمارۀ 39، پاییز و زمستان. لیمبرت، جان (1386) شیراز در روزگار حافظ؛ شکوهمندی شهر ایرانی در قرون وسطی، مترجم: همایون صنعتی‌‌زاده، شیراز: مؤسسۀ فرهنگی و پژوهشی دانشنامۀ فارس با همکاری پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی شیراز. مسبوق، سیدمهدی و شهرام دلشاد (1397) «بررسی تطبیقی کارکردهای شعر در تاریخ بیهقی و تاریخ فخری»، مجلۀ شعرپژوهی دانشگاه شیراز، سال 10، شمارۀ 1، پیاپی 35، بهار. مستوفی بافقی، محمدمفید (1385) جامع مفیدی، 3 مجلد، مصحح: ایرج افشار، تهران: اساطیر. معینالدین یزدی، جلالالدین محمّد، (1326)، مواهب الهی، جلد 1، با تصحیح و مقدمهی سعید نفیسی، طهران: اقبال. نوری، محمدتقی (1386) اشرف‌‌التواریخ، مصحح: سوسن اصیلی، تهران: میراث مکتوب. نوریان، مهدی، و دیگران (1388) «تأملاتی در زندگی و شعر خاوری شیرازی»، ادبیات و زبان‌ها: مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی (علمی‌پژوهشی)، سال 17، ش 65، پاییز.
- Holy Quran - ‘Ābedī, Maḥmūd (1373 Š.), “Tarīḵ-e Vassāf va Še‘r-e Šā‘erān”, Maĵala Zabān va Adabīāt Fārsī, No. 4 & 5, Spring and Summer. [In Persian] - ‘Abd al-Razzāq Samarqandī, Kamāl al-Dīn (1383 Š.), Maṭl‘a al-Sa‘dayn va Maĵma‘al-Baḥrayn, 4 Vol. Edited by ‘Abdul Ḥossein Navāī, Tehran: Pežūhešgāh-e ‘Ulūm-e Ensānī va Moṭāle‘āt-e Farhangī. [In Persian] - Astarābādī, Mīrzā Māhdī ḵān (1377 Š.), Jahāngošāy-e Nādirī, Edited by Sayyed ‘Abd allah Anvār, Tehran: Anjoman-e Āṯār va Mafāḵir-e Farhangī. [In Persian] - Eskandar Beyg Torkamān (1382 Š.), Tārīḵ-e ‘Ālam ‘Ārāye ‘Abbasī, Edited by Īraj Afšār, Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian] - Ḡanī, Qāsim (1383 Š.), Baḥṯ dar Āṯār va Afkār va Aḥvāl-e Ḥāfīẓ; Tārīḵ-e ‘Aṣr-e Ḥāfīẓ yā Tārīḵ-e Fārs va Możāfāt va Eyālāt-e Moĵāvira dar Qarn-e Haštom, Introduction by Professor ‘Alāma Qazvīnī, Vo.l I, Tehran: Zavvār. [In Persian] - Jafarī, Jafar b. Moḥammad b. Ḥasan (1384 Š.), Tārīk-e Yazd, Edited by Īraj Afšār, Tehran: ‘Elmī va Farhangī. [In Persian] - Ḥāfīẓ, Šams al-Dīn Moḥammad (1394 Š.), Dīvān-e Ḥāfīẓ, based on Ḡanī and Qazbīnī Manuscript, Edited by Rezā Kākāī Dehkordī, Tehran: Qoqnūs. [In Persian] - Ḥāfīẓ, Šams al-Dīn Moḥammad (1394 Š.), Dīvān-e Ḡazalīāt, Edited by ḵalīl ḵaṭīb Rahbar, Tehran: Ṣafī ‘Alīšāh. [In Persian] - Ḥāfīẓ Abrū, ‘Abdullāh b. Loṭf allāh (1380 Š.) Zobdat al-Tavārīḵ, 4 Vol. Edited by Sayyed Kamāl Javādī, Tehran: Farhang va Eršād-e Eslāmī. [In Persian] - Ḥosseinī Fasāī, Mīrzā Ḥasan (1382 Š.), Fārsnama Nāṣirī, 2 Vol. Edited by Manṣūr Rastegār Fasāī, Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian] - Ḥosseinī Monšī, Moḥammad Mīrak b. Mas‘ūd (1385 Š.), Rīāẓ al-Firdosa ḵānī, Edited by Īraj Afšār & Ferešta Ṣarāfān, Tehran: Bonyād-e Moqūfāt-e Afšār. [In Persian] - Ḥosseinī Nāīnī, Moḥammad Ĵafar b. Moḥammad (1353 Š.), Ĵām‘e Ĵafarī, Edited by by Īraj Afšār, Tehran: Anĵoman-e Āṯār-e Mellī. [In Persian] - Ibn Baṭūṭa (1348 Š.), Safarnāma-ye Ibn Baṭūṭa, Translated by Moḥammad ‘Alī Movaḥid, Tehrah: Bongāha Tarjoma va Našra Kitāb. [In Persian] - Ibn Ḥaĵar ‘Asqalānī (1349), al-Dorar al-Kāmana, Ḥeidarābād Dakan: Daerat al-Ma‘ārif al-Oṯmānīyya. [In Persian] - Katbī, Maḥmūd (1364 Š.), Tārīḵ Āl Moẓafar, Edited by ‘Abdul Ḥossein Navāī, Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian] - Kešāvrz Bayżāvī, Moḥammad; Kešāvrz Bayżāvī, Forūd (1398 Š.), “Taḥlīlī bar Ma‘refat-e Tārīḵī-ye Ḥāfiẓ”, Maĵala Moṭāle‘āt-e Īrānī, Daneškada Adabīyāt va ‘Olūm-e Ensānī Danešgāh-e Šahīd Bāhonar-e Kermān, 18, No. 39, Fall and Winter. [In Persian] - ḵāvarī Šīrāzī, Mīrzā Fażl allāh (1380 Š.), Tārīk-e Ẕolqarnīn, Edited by Nāṣir Afšārfar, Tehran: Farhang va Eršād Eslāmī. [In Persian] - ḵorramšāhī, Bahā al-Dīn (1395 Š.), Ẕehn va Zabān-e Ḥāfīẓ, Tehran: Nāhīd. [In Persian] - Ḵāndmīr, Ḡīāṯ al-Dīn b. Hemām al-Dīn (1372 Š.), Māṯir al-Molūk, Edited by Mīr Ḥāšīm Moḥadiṯ, Tehran: Rasā. [In Persian] - Ḵāndmīr, Ḡīāṯ al-Dīn b. Hemām al-Dīn (1380 Š.), Tārīk-e Ḥabīb al-Sīar, 4 Vol. Tehran: ḵayām. [In Persian] - ḵayrandīš, ‘Abdulrasūl (1394 Š.), Fārsīān dar Barābar-e Moḡolān, Tehran: Āryābūm. [In Persian] - Masbūq, Sayyed Mahdī; Dilšād, Šahrām (1397 Š.), “Barrasī-ye Taṭbīqī-ye Kārkardhā-ye Ša‘r dar Tārīḵ-e Bayhaqī va Tārīḵ-e Faḵrī”, Maĵala Ša‘rpežūhī Dānešgāh-e Šīrāz, 10, No. 1 (35), Spring. [In Persian] - Mo‘īn al-Dīn Yazdī, ĵalāl al-Dīn Moḥammad (1326 Š.), Mavāhab Elāhī, Vol. I, Edited by Sa‘īd Nafīsī, Tehran: Eqbāl. [In Persian] - Mostufī Bāfqī, Moḥammad Mofīd (1385 Š.), ĵāme‘ Mofīdī, 3 Vol. Edited by Īraj Afšār, Tehran: Asāṭīr. [In Persian] - Nūrī, Moḥammad Taqī (1386 Š.), Ašraf al-Tavārīḵ. Edited by Sūsan Aṣīlī, Tehran: Mīrāṯ Maktūb. [In Persian] - Nūrīān, Mahdī Et al. (1388 Š.), “Ta‘amolātī dar Zendeqī va Ša‘r-e ḵāvarī Šīrāzī”, Adabīyāt va Zabānhā, Dāneškada Adabīyāt va ‘Olūm-e Ensānī, 17, No. 65, Fall. [In Persian] - Qadīmī Qaydārī, ‘Abbas (1388 Š.), “ĵāygāh va Ahamīyyat-e Tārīḵnevīsī-ye Ṣad-e Qāĵār”, Tārīḵnigarī va Tārīḵnigārī, 19, No. 2 (78), Summer. [In Persian] - Qazvīnī, Abulḥasan (1367 Š.), Favāyed al-Ṣafavīya, Edited by Maryam Mīrmoḥammadī, Tehran: Moasesa Moṭāle‘āt va Taḥqīqāt-e Farhangī. [In Persian] - Rāqim Samarqandī, Mīr Sayyed Šarīf (1380 Š.), Tārīk-e Rāqim, Edited by Manūčihr Sotūda, Tehran: Bonyād-e Moqūfāt-e Afšār. [In Persian] - Rastegār Fasāī, Manṣūr (1385 Š.), Ḥāfīẓ va Peydā va Penhān-e Zendegī; Morūr dar Še‘rva ZendegīḤāfīẓ, Tehran: Soḵan. [In Persian] - Rostam al-Ḥokamā, Moḥammad Hāšim (1383 Š.), Rostam al-Tavārīḵ, Edited by Mītrā Mehrābādī, Tehran: Donyā-ye Ketāb. [In Persian] - Rūzbehān ḵonĵī, Fażl allāh (1382 Š.), Tārīk-e Ālam Ārā-ye Amīnī, Edited by Moḥammad Akbar ‘Ašīq, Tehran: Mīrāṯ-e Maktūb. [In Persian] - Samī‘ī, Kayvān (1367 Š.), Maĵmū‘a Maqālāt-e Ḥāfīẓšenāsī, Edited by Sa‘īd Nīāzī Kermānī, Tehran: Pāžang. [In Persian] - Šarraf al-Dīn al-Ḥosseinī Qumī, Qāżī Aḥmad (1382 Š.), ḵolāṣa al-Tavārīḵ, 2 Vol. Edited by Eḥsān Ešrāqī, Tehran: Danešgāh Tehran. [In Persian] - Šoĵa‘ Šīrāzī (1356 Š.), Anīs al-Nās, Edited by Īraj Afšār, Tehran: Bongāha Tarjoma va Našra Kitāb. [In Persian] - Tūzak Jahāngīrī, Nūr al-Dīn Moḥammad (1359 Š.), Jahāngīrnāma, Edited by Moḥammad Ḥāšīm, Tehran: Bonyād-e Farhang-e Īrān. [In Persian] - ZarrinKūb, Abdul Ḥossein (1383 Š.), Az Kūča-ye Rendān, Tehran: Soḵan. [In Persian]
References in English - Limbert, John (2004), Shiraz in the Age of Hafez: The Glory of a Medieval Persian City, Seattle, Wash.: University of Washington Press. - Rosenthal, Farnz (1968), A History of Muslim Historiography, Leiden: E. J. Brill.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,596 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 776 |
||