بازسازی روایت فتح ایران در دوره خلافت ابوبکر در آثار مورخین قرن سوم هجری

کتاب‌شناخت

ابن‌‌خرداذبه، عبیدالله‌‌بن عبدالله (1371) المسالک و الممالک، سعید خاکرند، تهران: ملل با همکاری حنفاء.

ابوخلیل، شوقی( 1425هـ/2005م) أطلس التاریخ العربی الإسلامی، دمشق: دارالفکر.

اجتهادی، ابوالقاسم (1363) بررسی وضع مالی و مالیه مسلمین از آغاز تا پایان دورۀ امویان، تهران: سروش.

احمدعلی، صالح (شوال1413) «مفاخرات الکوفة و البصرة»، المجمع العلمی العراق، المجلد الثانی‌‌و‌‌الأربعون، الجزء3

احمدی‌منش، محمد(1394) «اصلاح ساختار دولت عباسی در نیمۀ دوم سدۀ سوم»، پژوهش‌‌های علوم تاریخی، دورۀ7، شمارۀ1‌‌بهار و تابستان

آذرنوش، آذرتاش (1387) چالش میان فارسی و عربی، چاپ دوم، تهران: نی.

بروکلمان، کارل (بی‌‌تا) تاریخ اأادب العربی، عبدالحلیم النجار، الجزء3، قم: دارالکتاب الاسلامی

بلاذری، احمد‌‌بن‌‌یحیی (1988) فتوح‌‌البلدان، بیروت: دار و مکتبة الهلال.

جابری، محمد عابد (1384) عقل سیاسی در اسلام، عبدالرضا سواری، تهران: گام نو.

جعفریان، رسول (1376) منابع تاریخ اسلام، چاپ3، قم: انصاریان.

حاجی‌‌بابایی، محمود‌‌؛ علی زارعی، (1393) «جایگاه امور فرامادی در تحلیل فتوحات مسلمانان در ایران»، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، سال5، شمارۀ 15.

حضرتی، حسن (1387) دانش تاریخ و تاریخ‌‌نگاری اسلامی، قم: بوستان کتاب.

حموی، یاقوت، ابن‌‌عبدالله (1995م) معجم‌‌البلدان، بیروت: دار‌‌ صار.

خلیفه‌‌بن‌‌خیاط، ابوعمرو ( 1415هـ/ 1995م)  التاریخ، تحقیق فواز، بیروت: دارالکتب العلمیه.

الدوری، عبدالعزیز (بی‌‌تا) نشأة علم التاریخ عند العرب، بیروت: المطبعةالکاتولیکیه.

دینوری، ابوحنیفه‌‌ احمد‌‌بن‌‌‌داود (1368ش) الأخبار‌‌الطوال، تحقیق: عبدالمنعم عامر، قم: منشورات‌‌الرضی.

رابینسن، چیس‌اف (1389) تاریخ‌‌نگاری اسلامی، مترجم: مصطفی سبحانی، تهران: پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه.

زرگری‌‌نژاد، غلامحسین (1383) نهضت امام‌‌حسین(ع) و قیام‌‌کربلا، تهران: سمت.

زرین‌‌کوب، عبدالحسین (1392) تاریخ ایران بعد‌‌ از اسلام، چاپ‌‌ چهاردهم، تهران: امیر‌‌کبیر.

زکار، سهیل (1967) «کتاب الطبقات خلیفه‌بن‌‌خیاط»، المعرفة، القسم الاول، العدد64.  

سعیدیان‌‌جزی، مریم (‌‌ 1386) «مثنی‌‌بن‌حارثه شیبانی و نخستین فتوح اسلامی در عراق»، فصلنامۀ تاریخ اسلام، سال8، شمارۀ مسلسل30.

شبانه، رحیم (1388) «فتوح‌‌البلدان فرهنگ‌‌نامۀ جغرافیای تاریخی»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شمارۀ134.  

شهیدی، جعفر (1358) پس از پنجاه سال، تهران: امیر‌‌کبیر.

صبوری، فاطمه (1388) «پیشگامان تاریخ‌‌نگار ایرانی تا قرن پنجم هجری»، مشکوة، شمارۀ102.

طحاوی، عبدالعلیم(1360)«البیئیات العلمیة الإسلامیه:1- بصره»، هدایة الاسلامیه، المجلد الرابع عشر، الجزء1و2.

ظریفیان شفیعی، غلامرضا؛ زهیر صیامیان گرجی(1391) «تاریخ‌‌نگاری اسلامی در روایت اهل حدیث نمونۀ موردی: تاریخ خلیفه‌بن‌‌خیاط»، مطالعات تاریخ اسلام، سال4، شمارۀ12. 

عزیزی، حسین (1391) نقد و بررسی منابع تاریخی فتوح در سه قرن اول هجری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

_________ (1391) «ابن‌‌واضح یعقوبی(م284ق) و آثار او در میراث مکتوب»، پژوهش‌‌های تاریخی، سال4، شمارۀ اول(پ.13).

قاسم‌‌بن‌‌سلام (1968م/1388)  الأموال، تحقیق: خلیل محمد هراس، قاهره: مکتبة الکلیات الازهریه.

قائدان، اصغر (1384) «تاریخ‌‌نگاری جنگ در عصر اسلامی»، فصلنامۀ مطالعات جنگ ایران و عراق، سال4، شمارۀ13.

__________ (1390) «تأثیر روایات ایام العرب بر مغازی و فتوح‌‌نگاری»،مطالعات تاریخ اسلام، سال 3، شمارۀ9.

کریمیان و دیگران (1391) «دینور از شکل‌‌یابی تا اضمحلال تأملی دیگر در عوامل موثر بر اضمحلال شهرها»، پژوهش‌‌های ایران‌شناسی، سال2، شمارۀ1.

لسترنج، گی (1377) جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، مترجم: محمود عرفان، تهران: علمی و فرهنگی.

محمود‌‌آبادی، اصغر (1380) «تاریخ‌‌نگاران و رویداد قادسیه»، فصلنامۀ تاریخ اسلام، شمارۀ7.

مطلوب، احمد (1982) «البصره فی تراث الجاحظ(القسم‌‌الثانی)»، کلیة‌الاداب جامعه بغداد، مجلد11، العدد4.

معصومی، محسن؛ محمد عبدالملکی (1393) «ایران‌‌گرایی در آثار مورخان ایرانی‌اسلامی در سده‌‌های سوم تا پنجم هجری»، پژوهش‌نامۀ تاریخ تمدن اسلامی، سال 47، شماره2.

مغوث، سامی‌‌بن‌عبدالله‌‌بن أحمد (1424هـ/2004م) أطلس الخلیفة‌‌بن‌أبی‌‌بکر الصدیق، الریاض: مکتبة العبیکان.

ناجی، عبدالجبار (1407) «ریادة مورخی البصرة فی کتابة تواریخ شاملة»، کلیة آداب جامعة البصرة، العدد30.

ناضمیان‌‌فرد، علی؛ یاسمین حاتم‌الابراهیمی (1394) «کامیابی معتضد در مدیریت بحران مالی خلافت عباسی»، پژوهش‌های تاریخ ایران و اسلام، شمارۀ16.

ناظمیان‌‌فرد، علی(1377)«فتوح‌‌البلدان منبعی مستند در باب چگونگی فتح شهرها و کشورها»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا.

نولدکه، تئودور (1378) تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان، مترجم: عباس زریاب، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.

واقدی، محمد‌‌بن عمر (1369ش) مغازی، مترجم: محمود مهدوی‌‌دامغانی، تهران، مرکز نشر‌‌دانشگاهی.

یحیی‌‌بن‌‌‌آدم (1435هـ/2014م) الخراج، صححه و مشروحه: القاضی الفاضل، الشیخ احمد، القاهره: مکتبة الثقافة الدینیه.

یعقوبی، احمد‌‌بن‌أبی‌‌یعقوب‌‌ (1422هـ) البلدان، محقق و مصحح: محمدامین ضناوی، بیروت: دارالکتب العلمیه.

________________ [بی‌‌تا] تاریخ، بیروت: دار صار.

List of sources with English handwriting

-         Abū ḵalīl, Šoqī (1425/2005), Aṭlas al-Tārīḵ al-‘Arabī al-Eslāmī, Damascus: Dār al-Fikr.

-         Āḏartāš, Āḏarnūš (1387 Š.), Čāliš Mīyān-e Fārsī va ‘Arabī, Tehran: Niy. [In Persian]

-         ‘Azīzī, Ḥossein (1391 Š.), Naqd va Barrrsī-ye Manābi‘ Tārīḵī-e Fotūh dar Sa Qarn-e Avval-e Ḥīĵrī, Qom: Peĵūhīšgāh-e Ḥouza va Danišgāh. [In Persian]

-         ‘Azīzī, Ḥossein (1391 Š.), “Ibn Vāżiḥ Yaqūbī va Āṯār-e Ou dar Mīrāṯ-e Maktūb”, Peĵūhišhā-ye Tārīḵī, 4, No. 1 (13). [In Persian]

-         Aḥmad ‘Alī, Ṣāliḥ (1413), “Mofāḵirāt al-Kūfa va al-Basra”, al-Maĵma‘a al-‘Elmī al-‘Arāq, Vol. 24, part 3.

-         Aḥmadīmaniš, Moḥammad (1394 Š.), “Eṣlāḥ-e Sāḵtār-e Dolat-e Abbāsi dar Nima-ye Dovvom-e Sada-ye Sevvom”, Pežūhišhā-ye ‘Olūm-e Tārīḵī, 7, No. 1, Spring and Summer. [In Persian]

-         Bilāḏorī, Aḥmad b. Yaḥyā (1988), Fotūḥ al-Boldān, Beirut: Dār & Maktaba al-Hilāl.

-         Al-Dori, ‘Abd al-‘Azīz, Našat al-‘Elm al-Tārīḵ ‘Ind al-‘Arab, Beirut: al-Maṭba‘a al-Kātolīkīa.

-         Dīnivarī, Abu Ḥanīfa Aḥmad b. Dāvūd (1368 Š.), Al-Aḵbār al-Ṭavāl, Edited by ‘Abd al-Mon‘im ‘Āmir, Qom: Manšūrāt al-Razī.

-         Ejtihādī, Abulqāsin (1363 Š.), Barrasī-ye Vaż‘i Mālī va Māliyya Moslimīn az Aḡāz tā Pāyān-e Doriy-e Omavīān, Tehran: Sorūš. [In Persian]

-         Ḥāĵībābāīī, Maḥmūd; Zāri‘I, ‘Alī (1393 Š.), “ĵāygāha Omūr-e Farāmādī dar Taḥlīl-e Fotūḥāt-e Mosalmānān dar Īrān”, Tārīḵ-e Farhang va Tamaddon-e Eslāmī, 5, No. 15. [In Persian]

-         Ḥażratī, Ḥasan (1387 Š.), Dāniš-e Tārīḵ va Tārīḵnigār Eslāmī, Qom: Būstān-e Kitāb. [In Persian]

-         Himavī, Yāqūt b. ‘Abd allāh (1995), Mo‘ĵam al-Boldān, Beirut: Dār Ṣādir.

-         Ibn ḵordāḏbih, ‘Obiyd allāh b. ‘Abd allāh (1371 Š.), Al-Masālik va al-Mamālik, translated by Saīīd ḵākrand, Tehran: Milal & Ḥonafā.

-         Ĵābirī, Moḥammad ‘Abid (1384 Š.), ‘Aql-e Sīāsī dar Eslām, Translated by ‘Abdulrezā Savārī, Tehran: Gām-e No. [In Persian]

-         Ĵafarīān, Rasūl (1376 Š.), Manābi‘ Tārīḵ-e Eslām, Qom; Anṣārīān. [In Persian]

-         ḵalifa b. ḵayyāt, Abu ‘Omar (1415/1995), Al-Tārīḵ, Edited by Foāz, Beirut: Dār al-Kotob al-‘Elmiyya.

-         Karīmīān and et. Al (1391 Š.), “Dīnivar az Šiklyābī tā Eżmiḥlāl Taamolī Dīgar dar ‘Avāmil-e Moaṯir bar Eżmiḥlāl-e Šahr-hā”, Peĵūhišhā-ye Īrānšināsī, 2, No. 1. [In Persian]

-         Maḡūṯ, Sāmī b. ‘Abdu allāh b. Aḥmad (1424/2004), Aṭlas al-ḵalīfa b. Abībakr al-Ṣidīq, Al-Rīāż.

-         Maḥmūdābādī, Aṣḡar (1380 Š.), “Tārīḵnigārān va Rūydād-e Qādisīyya”, Faṣlnana-ye Tārīḵ-e Eslām, No. 7. [In Persian]

-         Ma‘sūmī, Moḥsin; ‘Abdulmalikī, Moḥammad (1393 Š.), “Īrāngarāīī dar Āṯār-e Movariḵān-e Īrānī Eslāmī dar Sadahā-ye Sivvom tā Panĵom-e Ḥiĵrī”, Peĵūhišnana-ye Tārīḵ va Tamaddon-e Eslāmī, 47, No. 2. [In Persian]

-         Maṭlūb, Aḥmad (1982), “Al-Baṣra fi Torāṯ al-ĵāḥiẓ (al-Qism al-Ṯānī)”, Kolīyyat al-ādāb ĵāmi‘at Baḡdād, Vo. 11, No. 4.

-         Nāĵī, ‘Abd al-ĵabbār (1407), “Rīādat Movariḵī al-Baṣra fi Kitāba Tavārīḵ Šāmala”, Kolīyyat al-ādāb ĵāmi‘at Baḡdād, No. 4.

-         Nāẓimīānfard, ‘Alī; Ḥātan la-Ebrāhīmī, Yāsamīn (1394 Š.), “Kāmyābī-ye Mo‘tażid dar Modīrīat-e Boḥrān-e Mālī-e ḵīlāfat-e ‘Abbasī”, Peĵūhišhā-ye Tārīḵ-e Eslām va Īrān, No. 16. [In Persian]

-         Nāẓimīānfard, ‘Alī (1377 Š.), “Fotūḥ al-Boldān Manba‘ī Mostanad dar Bāb-e Čegūnigī-ye Fatḥ-e Šahr-ha va Kišvar-hā”, Kitab-e Māh-e Tārīḵ va ĵoḡrāfīā. [In Persian]

-         Qāidān, Aṣḡar (1384 Š.), “Tārīḵnigārī-e ĵang dar ‘Āṣr-e Eslāmī”, Faṣlnama-ye Moṭāliāt-e ĵang-e Īrān va ‘Arāq, 4, No. 13. [In Persian]

-         Qāidān, Aṣḡar (1390 Š.), “Taṯīr-e Rivāyāt-e Ayyām al-‘Arab bar Maḡāzī va Fotūhnigārī”, Moṭāliāt-e Tārīḵ-e Eslām, 3, No. 9. [In Persian]

-         Qāsim b. Salām (1388/1968), Al-Amvāl, Edited by ḵalīl Moḥammad Harās, Cairo: Maktaba al-Kollīāt al-Azharīa.

-         Saīīdīān ĵazī, Maryam (1386), “Moṯanā b. Ḥāriṯa Šaibānī va Naḵostīn Fotūḥ-e Eslāmi dar ‘Arāq”, Faslnāma Tārīḵ-e Eslām, 8, No. 30. [In Persian]

-         Ṣabūrī, Faṭima (1388 Š.), “Pīšgāmān-e Tārīḵnigār-e Īrānī tā Qarn-e Panĵom-e Ḥiĵrī”, Miškāt, No. 102. [In Persian]

-         Šabāna, RAḥīm (1388 Š.), “Fotūḥ al-Boldān Farhangnama-ye ĵoḡrāfīyā-ye Tārīḵī”, Kitāb-e Māh-e Tārīḵ va ĵoḡrāfīyā, No. 134. [In Persian]

-         Šahīdī, ĵafar (1358 Š.), Pas az Panĵāh Sāl, Tehran: Amīr Kabīr.

-         Ṭaḥāvī, ‘Abdul‘alīm (1360 Š.), “Al-Bayyīāt al-‘Elmiyya al-Eslāmīya: 1- Baṣra”, Hidāyat al-Eslāmīya, Vol. 14, Part 1 & 2.

-         Ya‘qūbī, Aḥmad b. Abī Vāżiḥ (1892), Al-Boldān, Edited by Moḥammad Amīn Żonāvī, Beirut; Dār al-Kotob al-‘Elmīyya.

-         Ya‘qūbī, Aḥmad b. Abī Vāżiḥ, Tārīḵ, Beirut: Dār Ṣādir.

-         Zargarīnižād, Ḡolām Ḥossien (1383 Š.), Nehżat-e Emām Ḥossien (PBUH) va Qīām-e Karbalā, Tehran: Samt. [In Persian]

-         Ẓarīfīān Šafī‘ī, Ḡolāmreżā; Ṣīāmīān Gorĵī, Zohair (1391 Š.), “Tārīḵnigārī Eslāmī dar Ravāyat-e Ahl-e Ḥadiṯ, Nimūna Mūridī: Tārīḵ-e ḵalīfa b. ḵayyāṭ”, Moṭāliāt-e Tārīḵ-e Eslām, 4, No. 12. [In Persian]

-         Zarrīnkūb, ‘Abdulḥossein (1392 Š.), Tārīḵ-e Īrān Ba‘d az Eslām, Tehran: Amīr Kabīr. [In Persian]

-         Zikar, Sohail (1967), “Kitāb al-Ṭabaqāt ḵalīfa b. ḵayyāt”, al-Marifa, Part 1, No. 64.

References in English and German

-         Brockelmann, Carl (2016-19), History of the Arabic Written Tradition, trans. by Joep Lameer, Handbook of Oriental Studies.

-         Le Strange, Guy (1905), The Lands of the Eastern Caliphate: Mesopotamia, Persia, and Central Asia from the Moslem Conquest to the Time of Timur, Cambridge Schmidt, Erich (1986), Paleolithic Archaeology in Iran, The American Institute of Iranian Studies, Monograph 1. Philadelphia, PA: The University Museum, University of Pennsylvania.

-         Noldeke, Theodor (1973), Geschichte der perser und Araber zur zeit der Sasaniden, Leiden: E.J. Brill.

-         Robinson, Chase. F. (2008), Islamic historiography (Themes in Islamic History), Cambridge, Cambridge University Press.