پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 25 |
| تعداد شماره‌ها | 950 |
| تعداد مقالات | 7,806 |
| تعداد مشاهده مقاله | 12,971,192 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 9,204,778 |
اردشیر بابکان و خدابانو آناهیتا | ||
| تاریخ اسلام و ایران | ||
| مقاله 2، دوره 28، شماره 37 - شماره پیاپی 127، خرداد 1397، صفحه 35-56 اصل مقاله (540.43 K) | ||
| نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22051/hii.2017.14894.1333 | ||
| نویسنده | ||
| شهرام جلیلیان* | ||
| دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز ایران | ||
| چکیده | ||
| در دورة ساسانیان که دین و پادشاهی همچون دو برادر همزاد انگاشته می‌شدند، پادشاهان ساسانی به‌ویژه پس از تاج‌گذاری و یا پیروزی در نبردها، پیشکش‌های شاهانه‌ای به آتشکده‌ها و پرستشگاه‌های زردشتی می‌بخشیدند و این خود گواه نگرشِ نیک آنها به دینِ کهنِ زردشتی همچون دین ملّی ایرانیان هم بود. شگفت این‌که اردشیر بابکان (224-240 م.)، بنیانگذار شاهنشاهی ساسانیان، پس از نبردهایی پیروزمندانه سرهای بریدة هماوردان خود در شهر مرو خراسان را به آتشکدة خدابانو آناهیتا در اصطخر پارس فرستاد. پژوهندگان تاریخ و فرهنگ ساسانیان چندان به این رخداد نپرداخته‌اند و آگاهی‌های کنونی ما دربارة این‌که چرا اردشیر سرهای بریدة هماوردان خود را به آناهیتا پیشکش می‌دهد، بسیار ناچیز است. در این پژوهش پیوند اردشیر بابکان و خدابانو آناهیتا در یک بافت گسترده‌تر نگریسته خواهد شد و خواهیم دید که بخشیدن چنین پیشکش‌هایی به آناهیتا با ویژگی‌های جنگجویانة این خدابانو پیوستگی داشته است، چراکه در آبان‌یشت اوستا، آناهیتا نه تنها خدای آب‌ها و باروری، که خدای جنگ و جنگاوری است و پادشاهان و پهلوانان ایرانی را در نبردها کامیابی می‌بخشد. اردشیر بابکان، سرهای بریدة هماوردان خود را به آناهیتا پیشکش داده بود تا ستایندة راستین این خدابانوی جنگ و جنگاوری باشد؛ خدایی که دوشادوش اهورامزدا، شهریاری را به تخمة ساسانیان بخشیده بود. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| ساسانیان؛ اردشیر بابکان؛ خدابانو آناهیتا؛ آتشکده؛ اصطخر؛ مرو؛ سرهای بریده | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Ardašīr Son of Bābak and the Goddess Anāhitā | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Shahram Jalilian | ||
| Associated Professor, Department of History, Shahid Chamran University of Ahwaz, Ahwaz, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| In the Sāsānid Era, in which religion and kingdom were considered as twin brothers, Sāsānid kings specially after coronation or after victory in wars, endowed royal gifts to fire temples and Zoroastrian temples; this was a proof of their good attitude to old Zoroastrian religion as Iranian national religion. Surprisingly, after his victorious battles, Ardašīr son of Bābak (224-240 A.D), the founder of the Sāsānid kingdom, had sent the severed heads of their rivals in the city of Marv in Khorāsān to fire temple of goddess Anāhitā in Estaxr, Fars. The researchers of the history and culture of Sāsānids have not studied this event, and our current knowledge on why Ardašīr son of Bābak had gifted the severed heads of their rivals to goddess Anāhitā, is trivial. In this research the connection between Ardašīr and Anāhitā is studied in a broader context and we will see that endowing such gifts to Anāhitā was in accordance with her combative characteristics, due to the fact that in Abān Yašt of Avesta, Anāhitā, besides being the goddess of waters and fertility, is the goddess of war and fighting, who helped kings and commanders in battles. Ardašīr had gifted the severed heads of their rivals to goddess Anāhitā in order to truly praise this goddess of war and fighting, the goddess who alongside Ahurāmazdā, bestowed kingship to the lineage of Sāsānids. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Sāsānids, Ardašīr son of Bābak, Goddess Anāhitā, Fire temples, Estaxr, Marv, Severed head | ||
| مراجع | ||
|
ـ ارداویراف‌نامه(1382). متن پهلوی، حرف‌نویسی، آوانویسی، ترجمۀ متن پهلوی، واژه‌نامه، ترجمه و تحقیق: ژاله آموزگار. تهران: معین ـ انجمن ایرانشناسی فرانسه. ـ اشپولر، برتولد (1379). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی. ج1. ترجمۀ جواد فلاطوری. تهران: علمی و فرهنگی. ـ اصفهانی، حمزه بن حسن (1346). تاریخ پیامبران و شاهان (سنی الملوک الارض و الانبیاء). ترجمۀ جعفر شعار. تهران: بنیاد فرهنگ ایران. ـ اکبرزاده، داریوش (1385). سنگ‌نبشته‌های کرتیر موبدان موبد؛ شامل متن پهلوی، حرف‌نویسی، برگردان فارسی و یادداشت. تهران: موسسۀ فرهنگی و انتشاراتی پازینه. ـ باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1392). خاتون هفت قلعه. تهران: نشر علم. ـ بلاذری، احمد بن یحیی (1364). فتوح‌البلدان (بخش مربوط به ایران). ترجمۀ آذرتاش آذرنوش. به‌تصحیح استاد علامه محمّد فرزان. تهران: سروش. ـ بلعمی، ابوعلی محمد بن محمد (1385). تاریخ بلعمی. به تصحیح محمدتقی بهار. به کوشش محمد پروین گنابادی. تهران: زوّار. ـ بویس، مری (1375). تاریخ کیش زرتشت. جلد دوّم: هخامنشیان. ترجمة همایون صنعتی‌زاده. تهران: توس. ـ پورداوود، ابراهیم (1357). یشت‌ها. 2 ج. به‌کوشش بهرام فره‌وشی. تهران: دانشگاه تهران. ـ تقی‌زاده، سید حسن (1381). «نخستین پادشاهان ساسانی، بعضی نکات تاریخی که ممکن است محتاج تجدید نظر باشد». بیست مقالة تقی‌زاده. ترجمۀ احمد آرام و کیکاووس جهانداری. تهران: علمی و فرهنگی. صص173-231. ـ ثعالبی‌مرغنی، حسین بن محمّد (1372). شاهنامة کهن: پارسی تاریخ غرر السیر. ترجمۀ سید محمّد روحانی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد. ـ جلیلیان، شهرام (1388). «ساسان خُوَدای: چهره‌ای تاریخی یا افسانه‌ای؟». تاریخ ایران: فصلنامة علمی ـ پژوهشی (پژوهشنامة علوم انسانی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه شهید بهشتی). شمارة 5 (پیاپی 5/63). زمستان 1388. ص27-54. ـ ـــــــــــ (1394-1395). «موقعیّت جغرافیایی جنگ هرمزدگان؛ جنوب یا شمال؟». تاریخ ایران (فصلنامة علمی ـ پژوهشی/ پژوهشنامة علوم انسانی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی). شمارة 19 (پیاپی 5/77). زمستان 1394 بهار 1395. ص27-68. ـ دریایی، تورج (1384). «سرهای بریده‌شده در آتشکدۀ آناهیتا». یشتِ فرزانگی: جشن‌نامۀ دکتر محسن ابوالقاسمی. به اهتمام سیروس نصرالله‌زاده و عسگر بهرامی. تهران: هرمس. ص205-207. ـ دوستخواه، جلیل (1370). اوستا. کهن‌ترین سرودها و متن‌های ایرانی. تهران: مروارید. ـ دوشن‌گیمن، ژاک (1377). «دین زرتشت». تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان (جلد سوم ـ قسمت دوّم). پژوهش دانشگاه کیمبریج. گردآورنده احسان یارشاطر. ترجمة حسن انوشه. تهران: امیرکبیر. ص291-344. ـ دوشن‌گیمن، ژاک (1385). دین ایران باستان. ترجمۀ رؤیا منجم. تهران: نشر علم. دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود (1371). اخبار الطوال. ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی. تهران: نشر نی. ـ راشدمحصل، محمدتقی (1394). «اوستا». تاریخ جامع ایران. جلد پنجم: زبان و ادبیات، تاریخ‌نگاری و جغرافیا، فلسفه و نهضت ترجمه در ایران باستان. زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی. سرویراستاران: حسن رضائی باغ‌بیدی و محمود جعفری دهقی. تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی). ص131-176. ـ زرین‌کوب، عبدالحسین (1373). تاریخ مردم ایران (1)؛ ایران قبل از اسلام. تهران: امیرکبیر. ـ ــــــــــــ (1373). تاریخ ایران بعد از اسلام. تهران: امیرکبیر. ـ شاپورشهبازی، علیرضا (1357). شرح مصور نقش رستم فارس. شیراز: بنداد تحقیقات هخامنشی. ـ ــــــــــــ (1381). «جنگ‌های اردشیر پاپکان و رومیان». مجلۀ باستان‌شناسی و تاریخ. سال هفدهم. شمارۀ اوّل. پاییز و زمستان 1381. صص34-37. ـ ــــــــــــ (1389). تاریخ ساسانیان: ترجمۀ بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و مقایسۀ آن با تاریخ بلعمی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی. ـ طبری، محمد بن جریر (1352). تاریخ طبری یا تاریخ الرسل و الملوک. ج2. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران. ـ عریان، سعید (1382). راهنمای کتیبه‌های ایرانی میانه (پهلوی- پارتی). تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور/ پژوهشگاه. ـ فردوسی، ابوالقاسم (1393). شاهنامه. دفتر ششم. به‌کوشش جلال خالقی‌مطلق و محمود امیدسالار. تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی. فرنبغ‌دادگی (1380). بندهشن. ترجمۀ مهرداد بهار. تهران: توس. ـ قمی، حسن بن محمّد بن حسن (1361). تاریخ قم. ترجمة حسن بن علی بن حسن بن عبدالملک قمی. به‌تصحیح و تحشیة سید جلال‌الدین تهرانی. تهران: توس. ـ کارنامۀ اردشیر بابکان (1378). با متن پهلوی، آوانویسی، ترجمۀ فارسی و واژه‌نامه. ترجمۀ بهرام فره‌وشی. تهران: دانشگاه تهران. ـ کریستن‌سن، آرتور امانوئل (1357). مزداپرستی در ایران قدیم. ترجمة ذبیح‌الله صفا. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران. ـ ــــــــــــ (1374). ایران در زمان ساسانیان. ترجمۀ رشید یاسمی. تهران: دنیای کتاب. ـ کنت، رولاند. ج (1379). فارسی باستان: دستور زبان، متون، واژه‌نامه. ترجمه و تحقیق: سعید عریان. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی. حوزۀ هنری. ـ گردیزی، عبدالحی الضحاک ابن محمود (1347). زین‌الأخبار. تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران. ـ گری، جان (1378). اساطیر خاور نزدیک. ترجمة باجلان فرخی. تهران: اساطیر. ـ گیرشمن، رمان (1370). هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی. ترجمۀ بهرام فره‌وشی. تهران: علمی و فرهنگی. ـ لوکونین، ولادیمیر گریگورویچ (1372). تمدن ایران ساسانی. ترجمۀ عنایت‌الله رضا. تهران: علمی و فرهنگی. ـ مالاندرا، ویلیام. و (1391). مقدمه‌ای بر دین ایران باستان. ترجمة خسرو قلی‌زاده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه. ـ مسکویه‌رازی، ابوعلی احمد بن محمّد (1369). تجارب‌الأمم. ج1. ترجمۀ ابوالقاسم امامی. تهران: سروش. ـ نامة تنسر به گشنسپ (1354). به تصحیح مجتبی مینوی. گردآورندۀ تعلیقات: مجتبی مینوی و محمّداسماعیل رضوانی. تهران: خوارزمی. ـ نصراله‌زاده، سیروس (1383). «شاپور پابگان. شاه پارس: نسب‌شناسی و حکومت». فصلنامۀ مطالعات تاریخی. ضمیمۀ مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. شماره‌های 5 و 6. پاییز/ زمستان 1383. صص183-192. ـ نولدکه، تئودور (1378). تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان. ترجمۀ عباس زریاب‌خوئی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ـ وارنر، رکس (1389). دانشنامة اساطیر جهان. زیرنظر رکس وارنر. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: نشر اسطوره. ـ ویدن‌گرن، گئو (1377). دین‌های ایران. ترجمۀ منوچهر فرهنگ. تهران: آگاهان ایده. ـ وینتر، انگلبرت و بئاته دیگناس (1386). روم و ایران دو قدرت جهانی در کشاکش و همزیستی، ترجمۀ کیکاووس جهانداری. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز. ـ هرتسفلد، ارنست (1381). ایران در شرق باستان. ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی کرمان: دانشگاه شهید باهنر (کرمان). ـ هرمان، جورجینا (1373). تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان. ترجمۀ مهرداد وحدتی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی. ـ هوف، دیتریخ (1392). «شکل‌گیری و ایدئولوژی دولت ساسانی براساس شواهد باستان‌شناسی». عصر ساسانی. ویراستاران وستا سرخوش کرتیس و سارا استوارت. ترجمۀ محمدتقی ایمان‌پور و کیومرث علی‌زاده. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد. صص51-86. ـBier, C (1985), “Anāhīd, iv. Anāhītā in the arts,” Encyclopaedia Iranica, edited by Ehsan Yarshater, Routledge & Kegan Paul, London, Boston and Henley, Vol. I, pp. 1009-1011.
ـBoyce, M (1985), “Anāhīd, i. Ardwīsur Anāhīd,” Encyclopaedia Iranica, edited by Ehsan Yarshater, Routledge & Kegan Paul, London, Boston and Henley, Vol. I, pp. 1003-1005.
ـCameron, A (1969-1970), “Agathias on the Sassanians,” Dumberton Oaks Papers, vol. 23, pp. 67-183.
ـChaumont, M. L (1958a), “Le culte de Anāhītā à Stakhr et les premiers Sassanides,” Revue de ľHistoire des Religions, Vol. 153, pp. 154-175.
ـــــــــــ ـ (1985b), “Anāhīd, iii. The cult and its diffusion,” Encyclopaedia Iranica, Edited by Ehsan Yarshater, Routledge & Kegan Paul, London, Boston and Henely, Vol. I. pp. 1006-1009.
ـHumbach, H. and P. O. Skjærvø (1978-1983), The Sassanian Inscription of Paikuli, 3 vols, Wiesbaden.
ـLuschey, H (1986), “Ardašīr I. ii. Rock Reliefs,” Encyclopaedia Iranica, Edited by Ehsan Yarshater, Routledge & Kegan Paul, Vol. II, pp. 377-381.
ـPlutarch (1993), The Lives of the Noble Grecians and Romans, Great Books of the Western World, Mortimer J. Adler (editor in chief), Encyclopaedia Britanica Inc.
ـTanabe, K (1986), “A Study in the Investiture of Narseh at Nagsh-i Rustam Anahitah or Queen of Queens,”Orient 22, pp. 105-127.
ـWidengren, G (1971), “The Establishment of the Sasanian dynasty in the light of new evidence,” La Persia nel medieo, Accademia Nazionale dei Lincei, Roma, pp. 711-782.
ـWiesehöfer, Joseff (1986), “Ardašīr I, i. History,” Encyclopaedia Iranica, Edited by Ehsan Yarshater, Routledge & Kegan Paul, London, Boston and Henly, Vol. II, pp. 371-376.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,038 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 929 |
||