پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 25 |
| تعداد شماره‌ها | 951 |
| تعداد مقالات | 7,816 |
| تعداد مشاهده مقاله | 13,003,023 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 9,218,980 |
تعارض «نظر و عمل» در مسئله «جبر و اختیار» از دیدگاه عطار نیشابوری | ||
| ادبیات عرفانی | ||
| مقاله 4، دوره 8، شماره 15، آذر 1395، صفحه 179-214 اصل مقاله (725.54 K) | ||
| نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22051/jml.2017.16288.1379 | ||
| نویسنده | ||
| حسن مهدی پور* | ||
| هیئت علمی گروه عرفان پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی | ||
| چکیده | ||
| موضوع این نوشتار تبیین مسئله‌گونگی موضوع جبر و اختیار در اندیشۀ عطار است؛ بدین معنا که چرا در برخی اشعار او صریحا با جبرگرایی مواجهه‌ایم و هرگونه اراده و قدرت از انسان سلب می‌شود، اما در مقابل اشعار فراوانی از او را نمی‌توان بدون مختار بودن انسان فهم کرد. در تلاش برای تبیین این تعارض این نتیجه حاصل آمد که خاستگاه اصلی در واقع تعارض در دو مقام نظر و عمل است؛ آن‌دسته از اشعار عطار که ناظر به مباحث نظری به‌ویژه مبتنی بر مبانی خداشناختی کلامی-عرفانی وی است، به‌ویژه تقریری که از بی‌علّت بودن خداوند، فاعلیّت مطلق و قضاء و قدر الهی به دست می‌دهد به جبرگرایی محض می‌انجامد. امّا این جبرگرایی لوازمی دارد که با توصیه‌های اخلاقی و سلوکی، تکالیف دینی، تعلیم و تربیت‌پذیری انسان، هدایت‌گری انبیاء، مسئولیّت اخلاقی ناسازگار است و آنها را از اهمیّت و معنی تهی می‌سازد، چه آنکه پیشفرض بنیادی آنها مختار بودن انسان است، در صورتی که عطار در اشعاری که ناظر به مباحث عملی، سیرو سلوک عرفانی و توصیه‌های اخلاقی و امر و نهی‌های دینی و ترغیب به مجاهدات و طاعات است، بر این امور تأکید دارد. در عین حال نشان دادیم که هرچند عطار، ضمن اعتراف به عجز خود در عرضۀ راه‌حلی عقل‌پسند، تلاش می‌کند برای رفع این ناسازگاری توجیهاتی مثل جمع کشش الهی و کوشش انسانی بیاورد، اما موفق نیست. در پایان نیز به برخی دیگر از لوازم اخلاقی جبرگرایی عطار دربارۀ ماهیّت مفاهیم اخلاقی اشاره کرده‌ایم. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| جبر و اختیار؛ نظر و عمل؛ قضا و قدر الهی؛ لوازم اخلاقی؛ کشش و کوشش | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Inconsistency between “Theory and Practice” in “Determinism and Free will” Issue in Attar Nishāburi’s Thoughts | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Hassan Mehdipour | ||
| Academic staff of Department of Mysticism, The Research Institute of Imam Khomenini and Islamic Revolution | ||
| چکیده [English] | ||
| The present paper aims at clarifying the problematic issue of determinism and free will in Attar’s thoughts. It explores the reasons why in some of his poems determinism and absolute negation of man’s free will and power could be seen, while a good number of his other poems could not be understood without considering man’s free will. To explicate this inconsistency, the method of logical analysis of propositions, derived from Attar’s poems, and critical approach were employed. Having separated Attar’s views into two domains of theory and practice, the presuppositions and logical requisites of each category were investigated with a focus on determinism and free will issue. The relationship between these two domains in terms of consistency or inconsistency was also investigated. It was concluded that the inconsistency is originally grounded in the two domains of theory and practice. In Attar’s poetry, those poems which are related to theoretical issues, especially those based on his theological-mystical principles like exposing God’s causeless existence, His absolute agency, and Divine decree and destiny yield absolute determinism. Nonetheless, this determinism enjoys certain requisites which are inconsistent with ethical and behavioral recommendations, religious obligations, human competency for education and training, prophetic guidance, and moral commitment; and hence makes them futile and pointless as their central presupposition is man’s free will. On the other hand, Attar underscores these matters in poems which deal with practical issues, mystical conducts, ethical recommendations, religious commands and prohibitions, and persuasion to striving and devotion. However, we have shown that although Attar, confessing to his inability in offering a rational solution, strives to resolve the conflict with some justifications like Divine attraction and human striving, he is not very successful. In the end, we also mention some other moral requisites of Attar’s determinism concerning the nature of moral concepts. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Determinism and free will, Theory and Practice, Divine decree and destiny, Moral Requisites, Attraction and Striving | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم. (1383). ترجمۀ حسین انصاری. نشر اسوه. قم. ابن‌عربی، محی‌الدین. (بی‌تا). فتوحات المکیۀ (دورۀ چهار جلدی). دار صادر. بیروت. ابن‌مسکویه رازی، احمدبن‌محمد. (1381). تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق. ترجمه و توضیح علی اصغر حلبی. چاپ اول. اساطیر. تهران. ارسطو. (1389). اخلاق نیکوماخوس. ترجمۀ محمدحسن لطفی. چاپ سوم. طرح نو. تهران. اشعری، علی بن اسماعیل. (1400 ق). مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلین. مصحح هلموت ریتر. چاپ سوم. فرانس اشتاینر. ویسبادن (آلمان). بیات، محمدحسین. (1387). ارتباط افکار مولانا و عطار. دانشگاه علامه طباطبایی. تهران. پاپکین، ریچارد و آوروم استرول. (1386). کلیات فلسفه. ترجمۀ سیدجلال‌الدین مجتبوی. چاپ بیست و چهارم. حکمت. تهران. پالمر، مایکل. (1389). مسائل اخلاقی. ترجمۀ علیرضا آل‌بویه. چاپ دوم. پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و سمت. قم و تهران. تفتازانی، سعدالدین. (بی‌تا). شرح العقاید النسفیه. مکتبۀ الکلیات الأزهریۀ. قاهره. ـــــــــــــــــ . (بی‌تا). شرح المقاصد. شریف رضی. قم. جوینی، امام‌الحرمین عبدالملک. (1992). کتاب الارشاد الی قواطع الادله فی اصول الاعتقاد، چاپ دوم. مؤسسۀ ثقافیه. بیروت. دادبه، اصغر. (1388-1389). «نگاه دیگرگونۀ مولانا به مسأله جبر و اختیار». پژوهشنامه فرهنگ و ادب. سال پنجم و ششم. ش 9. ج دوم. صص 87-118. ریتر، هلموت. (1388). دریای جان (سیری در آراء و احوال شیخ فریدالدین عطار نیشابوری). ج اول. ترجمۀ عباس زریابخویی و مهرآفاق بایبوردی. چاپ سوم. انتشارات بینالمللی الهدی. تهران. ـــــــــــ . (1388). دریای جان (سیری در آراء و احوال شیخ فریدالدین عطار نیشابوری). ج دوم. ترجمۀ مهرآفاق بایبوردی. چاپ دوم. انتشارات بینالمللی الهدی. تهران. شهرستانی، ابوالفتح محمدبن‌عبدالکریم. (1321). الملل و النحل (مشتمل بر دو جلد). ترجمۀ افضل‌الدین صدر ترکه اصفهانی. تصحیح، ترجمه و مقدمه سیدمحمدرضا جلالی نائینی. چاپخانۀ علمی. تهران. طوسی، خواجه نصیرالدین. (1387). اخلاق ناصری. تصحیح و تنقیح مجبتی مینوی و علیرضا حیدری. چاپ ششم. خوارزمی. تهران. عطار نیشابوری، فریدالدین محمدبن‌ابراهیم. (1389). منطق‌الطیر. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. چاپ هشتم. سخن. تهران. ــــــــــــــــــــــ . (1388). مصیبت‌نامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. چاپ پنجم (ویرایش دوم). سخن. تهران. ــــــــــــــــــــــ . (1388). الهی‌نامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. چاپ پنجم (ویرایش دوم). سخن. تهران. ــــــــــــــــــــــ . (1388). اسرارنامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. چاپ پنجم (ویرایش دوم). سخن. تهران. ــــــــــــــــــــــ . (1389). مختارنامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. چاپ چهارم. سخن. تهران. ــــــــــــــــــــــ . (1386). دیوان عطار. به اهتمام و تصحیح محمدتقی تفضلی. چاپ دوازدهم. علمی و فرهنگی. تهران. ــــــــــــــــــــــ . (1390). تذکرۀالاولیاء. تصحیح محمد استعلامی. چاپ بیست و دوم (ویرایش دوم). تهران. زوار. عین‌القضات همدانی، عبدالله‌بن‌محمد. (1379). زبدۀ‌الحقایق. متن عربی به تصحیح عفیف عسیران و ترجمه فارسی مهدی تدین. چاپ اول. مرکز نشر دانشگاهی. تهران. ــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1389). تمهیدات. تصحیح عفیف عسیران. چاپ هشتم. منوچهری. تهران. غزالی، ابوحامد محمد. (بی‌تا). احیاء علوم‌الدین (دورۀ هجدهجلدی). دارالکتاب العربی. بیروت. ـــــــــــــــــــ . (بی‌تا). اقتصاد فی العقیده. دارالکتب العلمیه. بیروت. غفّاری، سیّد محمّد خالد. (1388). «چگونگی بازتاب مسأله ی کلامی جبر و اختیار در مثنوی مولانا». فصلنامه زبان و ادب فارسی دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی. واحد سنندج. سال اول. ش 1. صص 63-78. فرانکنا، ویلیام کی. (1383). فلسفه اخلاق. ترجمۀ هادی صادقی. چاپ دوم. طه. قم. فروزانفر، بدیع‌الزمان. (1388). شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری، ضمیمۀ تذکرۀالاولیاء عطار. تصحیح رینولد ا. نیکلسون با مقدمۀ انتقادی محمد قزوینی. چاپ اول. هرمس. تهران. فروهر، نصرت الله. (1386). «مولانا و گیرودار جبر و اختیار». فرهنگ. ویژهنامه مولوی. ش 63-64. صص 495-518. کاپلستون، فردریک. (1387). تاریخ فلسفه (از ولف تا کانت). ج ششم. ترجمۀ اسماعیل سعادت و منوچهر بزرگمهر. چاپ چهارم. علمی و فرهنگی و سروش. تهران. کاشفی، ملاحسین. (1383). لب لباب مثنوی. به اهتمام و تصحیح سیدنصرالله تقوی. چاپ دوم. اساطیر. تهران. کانت، ایمانوئل. (1383). فلسفۀ فضیلت. ترجمۀ منوچهر صانعی دره‌بیدی. چاپ دوم. نقش و نگار. تهران. کلابادی، ابوبکر محمد. (1371). التعرف لمذهب التصوف. همراه با ترجمۀ محمدجواد شریعت. چاپ اول. اساطیر. تهران. لاهیجی، شمس‌الدین محمد. (1383). مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز. تصحیح و تعلیقات محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی. چاپ پنجم. زوار. تهران. مستملی بخاری، اسماعیل‌بن‌محمد. (1389). شرح التعرف لمذهب التصوف. ج اول. با مقدمه، تصحیح و تحشیه محمد روشن. چاپ دوم. اساطیر. تهران. ـــــــــــــــــــــــــــــ . (1390). شرح التعرف لمذهب التصوف. ج دوم. با مقدمه، تصحیح و تحشیۀ محمد روشن. چاپ سوم. اساطیر. تهران. مصباح، محمدتقی. (1382).فلسفۀ اخلاق. تحقیق و نگارش احمدحسین شریفی. چاپ دوم. مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی. قم. مور، جورج ادوارد. (1388). مبانی اخلاق. ترجمۀ غلامحسین توکلی و علی عسگری یزدی. چاپ اول. پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و سمت. قم و تهران. نیکوبخت، ناصر. (1388). «مولوی و حل معمای جبر و اختیار در مکتب عشق»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطورهشناختی، سال پنجم. ش 15. صص 157-186. هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان الجلابی. (1380). کشف‌المحجوب. تصحیح و. ژوکوفسکی. چاپ هفتم. طهوری. تهران. هولمز، رابرت. (1385). مبانی فلسفۀ اخلاق. ترجمۀ مسعود علیا. چاپ اول (ویراست سوم). ققنوس. تهران. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,094 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 929 |
||