پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 25 |
| تعداد شماره‌ها | 951 |
| تعداد مقالات | 7,816 |
| تعداد مشاهده مقاله | 13,003,772 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 9,219,447 |
بررسی عوامل مرتبط با احساس ناامنی اجتماعی زنان در فضاهای شهری (با تاکید بر ویژگیهای کالبدی شهری) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مطالعات اجتماعی روان شناختی زنان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 4، دوره 14، شماره 2 - شماره پیاپی 47، تیر 1395، صفحه 87-126 اصل مقاله (1.49 M) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22051/jwsps.2016.2489 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| عالیه شکربیگی1؛ پرنگ رادین* 2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1دانشگاه آزاداسلامی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2دانشگاه آزاد | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| احساس ناامنی در فضاهای عمومی شهری از نگرانی های مهم شهروندان است. برنامه ریزان و طراحان فضاهای شهری در تلاش هستند تا با شناسایی عوامل مرتبط با احساس ناامنی بویژه در فضاهای شهری، امنیت را برای استفاده کنندگان از آن فضاها فراهم کنند. بخش عمده ای از شهروندان را زنان تشکیل می دهند که حضور آنان در محیط های کار و فعالیت های اجتماعی شهری روند رو به رشدی دارد و این باعث می شود تا در طراحی و ساخت کالبد شهر حضور آنان مورد توجه قرار گیرد. آنان نیازمند تسهیلات خاصی از فضا هستند تا موجب افزایش اطمینان خاطر آنان از حضور امن در فضاهای شهری شود. در این مطالعه تلاش شده است تا زمینه های احساس ناامنی اجتماعی در بین زنان بررسی شود و عوامل مؤثر بر نگرانی ها و ترس های زنان در فضاهای عمومی و محیط شهری با تاکید بر ویژگیهای کالبد شهری شناسایی گردد. طی بررسی ادبیات نظری و پیشینه ت | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| احساس ناامنی؛ فضاهای شهری؛ زنان؛ فضاهای بی دفاع؛ نظارت | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| عنوان مقاله [English] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| the study ofSense of insecurity of women in urban public spaces and the the facts of relitionship with that. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان [English] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| alieh shekarbeigi1؛ parang radin2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده [English] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Sense of insecurity in urban public spaces is one of the most important concerns of citizens. Urban spaces planners and designers try to recognize factors related to sense of insecurity especially in urban spaces and provide security for the users of these places. A large amount of citizens are women who their presence at work and social activities has risen. So that they need to be considered in planning and construct of a city. They need to special facilities of space to increase their assurance and confidence of attendance in urban spaces. In this study it is probed to investigate fields of social sense of insecurity among women and recognize the factors effected on concerns and fears of women in public spaces and urban places with emphasis on urban physical features. According to theoretical literature and research records , theoretical framework is stated based to Oscar Newman Theory, Jane Jacobs Theory and Kewin Linch Theory, and then research hypothesis and analytical model has been extracted. The research method is survey and questionnaire has been used for gathering information . The statistical society of this research is Mahabad that sample was choosed by stratified sampling and 368 questionnaires have been filled in total, and also the description and analyzing of data has done by SPSS software. The results of the research presents that environmental factors such as indefensible spaces, surveillance and legibility has significant relation with the sense of insecurity. And also among singular variables, | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها [English] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| sense of insecurity, urban spaces, Women, indefesible spaces, surveillance | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه و بیان مساله: یافته های پژوهشی نشان داده که تاثیر متغیر جنس تنها بر میزان احساس امنیت اجتماعی و اقتصادی زنان بارز است(عنایت،1391) و فضای شهری تجلی گاه زندگی و فعالیت شهروندان است و باید بستری سالم و امن را برای همه افراد و گروه های سنی فراهم کند و نیازهای اساسی و متنوع تمام گروه های اجتماعی را برآورده نماید. از آنجاییکه فضای شهری ارتباط زیادی با مردم و محیط برقرار می کند، در بوجودآمدن احساس آرامش شهروندان نقش بسزایی دارد. امر مسلم این است که شهروندان باید بدون توجه به شرایط جنسی و سنی بتوانند به فضاهای عمومی دسترسی داشته باشند. با وجود این، ساختارهای اجتماعی، بی‌نظمی‌های اجتماعی و کالبدی و ویژگیهای فردی موجب تفاوت میان گروه اجتماعی مردان و زنان از نظر ادراک امنیت اجتماعی میشود و تفاوت در ادراک، سبب نابرابری در استفاده از فضاهای عمومی میشود. (رحیمی،1392) امروزه علیرغم تحولات زیاد و بوجود آمدن امکانات جدید در شهرها ، بدلیل افزایش بی رویه جمعیت و فعالیت های ماشینی، احساس آرامش و امنیت فضاهای شهری کم شده است. یک فضای شهری مناسب نیاز به امنیت را باید تا حد زیادی تامین کند. طراحان شهری اعتقاد دارند جهت تامین امنیت شهرها باید نیاز و همچنین تفاوت های همه گروه های سنی و جنسی را در نظر گرفت. در صورتیکه فضای شهری نامناسب باشد امنیت آن از بین رفته و انواع آسیب ها و معضلات اجتماعی در آن ظاهر می شود. که از جمله این فضاهای نامناسب می توان به فضاهای بی دفاع، محله های ناامن و مناطق با نظارت کم اشاره کرد که امنیت شهرها را تهدید می کنند. وجود چنین مکان هایی در زندگی شهری بعلت افزایش امکان وقوع جرم باعث بوجود آمدن ترس ، نگرانی و احساس ناامنی در میان شهروندان می شود. بخش عمده ای از شهروندان را زنان تشکیل می دهند که حضور آنان در محیط های کار و فعالیت های اجتماعی شهری روند رو به رشدی دارد و این باعث می شود تا در طراحی و ساخت کالبد شهر حضور آنان مورد توجه قرار گیرد. در کشور ما به دلایل مختلفمعماری فضاهای شهری در اختیار مردان قرار داشته و به مشکلات زنان توجه نشده است. برخی از مکان ها بر پایه ترس ساخته شده اند که این ترس باعث محدود شدن زنان در محیط شده و ارتباط آنان را با جهان بیرون قطع می کند و فضاهای عمومی را برای آنها غیرجذاب می سازد و این باعث ایجاد حس ناامنی در زنان می شود و تا زمانی که زنان مشارکت عمومی نداشته باشند نمی توان این فضاها را برای آنان امن گردانید. همچنین تا هنگامی که زنان در خیابان ها و مکان های عمومی و ... احساس آرامش نکنند ، نمی توان حس ناامنی را در آنها از بین برد. پس نگرانی از رفت و آمد در سطح شهر ، آزار و اذیت و ... همگی می توانند در احساس ناامنی اجتماعی زنان موثر باشند. در این مطالعه تلاش شده است تا زمینه های احساس ناامنی اجتماعی در بین زنان بررسی شود و عوامل مؤثر بر نگرانی ها و ترس های زنان در فضاهای عمومی و محیط شهری شناسایی گردد. پرسش اصلی این پژوهش آن است که: چه عوامل کالبدی با احساس ناامنی اجتماعی زنان در فضاهای عمومی شهری در جامعه مورد بررسی ارتباط دارند و چگونه میتوان احساس امنیت اجتماعی مطلوب را در سطح جامعه ارتقاء بخشید؟ برخی از سوالات دیگر این مطالعه عبارت است از: آیا بین فضاهای بی دفاع شهری و احساس ناامنی اجتماعی زنان رابطه وجود دارد؟ آیا بین نظارت اجتماعی (طبیعی و غیرطبیعی) و احساس ناامنی اجتماعی زنان رابطه وجود دارد؟ آیا بین خوانایی فضا و احساس ناامنی اجتماعی زنان رابطه وجود دارد؟ آیا بین ویژگیهای جمعیت شناختی (نظیر سن، وضعیت تاهل، وضعیت اشتغال و ...) و احساس ناامنی اجتماعی زنان رابطه وجود دارد؟
اهمیت وضرورتتحقیق: اهمیت مطالعه در خصوص عوامل مرتبط با احساس ناامنی اجتماعی از این جا ناشی می شود که بدون شناخت عوامل مؤثر و مرتبط با احساس ناامنی اجتماعی در زنان ، تأمین امنیت اجتماعی و نظم عمومی در سطح جوامع امکانپذیر نخواهد بود. لذا شناخت این عوامل در ایجاد احساس امنیت اجتماعی، از پیش شرط های اساسی در برنامه ریزی جهت ارتقاء سطح امنیت اجتماعی می باشد. ضرورت و اهمیت بررسی این موضوع هنگامی آشکارتر می شود که کسانی که محدودیت جابجایی دارند از مشارکت فعال باز می مانند و نبود امنیت برای زنان ، چه واقعی و چه بالقوه سبب می شود که زنان نتوانند شهروند تمام عیار به شمار بیایند و به راحتی در زندگی عمومی مشارکت داشته باشند. (زنجانی زاده اعزازی،1381 (. زنان بخش عمده عابران پیاده را تشکیل میدهند و کمتر از مردان راننده یا مالک خودرو هستند و در مواقع زیادی همراه با کودکان هستند، از نظر زمانی نیز به طور عموم از سفرهای شبانه می ترسند و زمانبندی خود را برحسب اجتناب از سفرهای پس از تاریکی هوا تنظیم میکنند. در این صورت برنامه ریزی برای شناخت و تحلیل الگو و نیازهای امنیت تردد زنان از اهمیت ویژه ای برخوردار است و در بلند مدت موجب ارتقای کمیت و کیفیت استفاده از فضاهای شهری و حضور بالفعل و اثرگذار زنان در شهرها میشود.همچنین باید به این نکته توجه نمود که، بالا بودن احساس ناامنی در کل جامعه و به ویژه در زنان پیامد ها و نتایج نامطلوبی درعرصه های مختلف زندگی آنان و جامعه در پی خواهد داشت. یکی از این پیامدها آن خواهد بود که زنان خود را در خانه زندانی نمایند و از فعالیت اجتماعی و مشارکت مطلوب اجتناب ورزند. مشارکت نیمی از نیروی انسانی جامعه نیز پیامدهای نامطلوبی بر وضعیت اجتماعی جامعه خواهد داشت . دوم آنکه احساس ناامنی باعث رشد بی اعتمادی زنان نسبت به سایرین خواهد شد و عنصر بی اعتمادی نیز زمینه ی انزواگزینی زنان را فراهم خواهد کرد. سوم آنکه رشد احساس ناامنی در زنانی که نقش مادری بر عهده دارند باعث کاهش استفاده فرزندان آنان از امکانات عمومی نظیر پارک ها و فضاهای بازی خواهد داشت و این امر مانع شکل گیری مهارت های زندگی در فرزندان آنان خواهد گشت. چهارم آنکه احساس ناامنی باعث تغییر سطح زندگی زنان خواهد شد. برای مثال با هدف تغییر روحیات و برطرف کردن خستگی روزانه ، آنها از خروج از منزل و رفتن به پارک ها و مراکز تفریحی اجتناب خواهند ورزید. پنجمین پیامد احساس ناامنی، آثار مالی و اقتصادی آن است. برای مثال ترس از انواع جرائم در زنان و لزوم محافظت، باعث همراهی شوهر یا برادر یا پدر با آنها برای رفت و آمد خواهد شد. همچنین استفاده از تاکسی سرویس ها به جای وسائل نقلیه ی عمومی، عدم فعالیت کاری در شب یا در مناطق خاصی از شهر یا در مناطق خارج از شهر نیز از جمله ی آنهاست.(نجیبی ربیعی : 17)،با توجه به مطالب فوق ومشارکت نیمی از جمعیت جامعه که به دلیل احساس ناامنی در اجتماع حضوری محسوس ندارند،می تواند نتایج نامطلوبی رادر توسعه ی پایدار ومتوازن جامعه که نیازمند حضور همه ی انسان ها می باشد،به جای گذارد. همچنین اهمیت مطالعه در خصوص عوامل مرتبط با احساس ناامنی اجتماعی از این جا ناشی می شود که بدون شناخت این عوامل ، تأمین امنیت اجتماعی و نظم عمومی در سطح جوامع امکانپذیر نخواهد بود. لذا شناخت این عوامل از پیش شرط های اساسی در برنامه ریزی جهت ارتقاء سطح امنیت اجتماعی می باشد. بدین جهت انجام تحقیقات در زمینه بررسی علل و عوامل مرتبط با احساس ناامنی در زنان، به منظور پیشگیری از جرم و کاهش اثرات و پیامدهای این ترس در جامعه و افزایش احساس امنیت شهروندان، لازم و ضروری است. اهداف تحقیق : اهدافی که در فرآیند انجام پژوهش حاضر به دنبال آن هستیم به دو دسته تقسیم می شوند. الف :اهداف اصلی : اهداف اصلی در این پژوهش بررسی عوامل مرتبط با احساس ناامنی اجتماعی زنان در شهر مهاباد وهمچنین مشخص نمودن تاثیر ویژگیهای کالبدی شهری براحسا س ناامنی اجتماعی زنان دراین شهر می باشد. ب : اهداف تفصیلی :
مبانی نظری
بحث درباره امنیت اجتماعی و احساس ناامنی از پیشینه بس طولانی برخوردار است. گرچه طرح این مباحث در میان اندیشمندان باستان چندان تخصصی و محدود به زمینه های خاص نبوده است، اما بدون تردید آغازبحث دررابطه با امنیت اجتماعی را می توان درمباحث افلاطون، ارسطو و بعدتردراندیشه های توماس هابز و ژان ژاک روسو و بالاخره سیر تاریخی آنرا می توان از زمان شکل گیری گفتمانهای امنیت ملی و ظهور نظریه پردازان رهیافت «رئالیسم سنتی » دنبال نمود.(نوید نیا،1382: 14) نظریه های مبتنی بر تاثیر محیط فیزیکی و فضا بر امنیت بر اساس این رویکردها ، فضاها بر رفتار افراد تاثیر می گذارند و می توانند برای تنظیم رفتار او بکار گرفته شوند. این نظریه ها به شرایط کالبدی و فیزیکی و به طور کلی ویژگی های فضا، محیط و مکان توجه دارند و مفاهیمی مانند فضای عمومی و خصوصی یا طراحی محیطی را مد نظر قرار می دهند. در این نظریات ، اعتقاد بر این است که بین ساختارمحیط و احساس ناامنی رابطه وجود دارد و نشانه هایی حاکی از انحطاط کالبدی محل سکونت و ضعف نظارت های اجتماعی ، احساس ناامنی را تحت تاثیر قرار می دهد.(میرحسینی ، 1387 : 24) . از جمله مهمترین تلاشها در حوزه مسائل اجتماعی و تبیین آنها بواسطه متغیرهای محیطی متعلق به مکتب شیکاگوست. دانشمندان مکتب جامعه شناسی شهری شیکاگو، جرایم شهری را در محیط های شهری با توجه به ویژگی های اقتصادی و اجتماعی و کالبدی مناطق مختلف شهر مورد بررسی قرار دادند و بر این باور بودند که رفتار ساکنان شهری در قالب محیط های شهری قابل مطالعه است و ویژگی های اجتماعی و اقتصادی و کالبدی در جرم زایی منطقه تأثیر دارد. رابرت ازرا پارک بنیانگذار مکتب شیکاگو در جامعه شناسی شهری معتقد بود که سازمان و بستری که شهر نام گرفته است و در پی پاسخ به نیازهای ساکنین ، پا به عرصه ی وجود نهاده ، خود پس از شکل گیری به مثابه ی عنصری خارجی بر ساکنین تحمیل می شود و بر اساس طرح و علایق نهفته در خود به ساکنین شکل می بخشد.(پیران،1369 : 29) ارتباط بین شهر و جرم از آن روست که ویژگی های فضایی ، محیطی شهر می تواند پرورش دهنده ی جرائم خاصی باشد. برای مثال برخی خیابان ها می توانند شاهد بروز خشونت های خیابانی (Street violence) باشند. محلات خاصی از شهر با توجه به تراکم جمعیتی و وضعیت اقتصادی-اجتماعی ساکنین آن می توانند باعث شکل گیری گروه های سازمان یافته ای از مجرمین شوند و یا محل تمرکز و سکونت مهاجرین شهری، ترافیک سنگین شهر، ایستگاه های خلوت و بی کنترل شهری، کلوپ ها ی شبانه در شهرهای بزرگ و ... می توانند زمینه های مستعدی برای رشد جرائم به حساب آیند. (نجیبی ربیعی، 1385: 43).
استراتژی مدیریت خطر اسکوگان و ماکسفیلد معتقدند که رفتارهای ممانعت از جرم به دو مقوله ی عمده قابل تقسیم است: استراتژی مدیریت و استراتژی اجتناب از خطر. اینان همچنین بیان می دارند که هر فرد می خواهد خطر در معرض آزار و اذیت قرار گرفتن را با اجتناب از ورود به موقعیت ها و محیط های خطرناک کاهش دهد. خط مشی های مربوط به مدیریت خطر نیز وقتی می توانند به کار روند که فرد خود را در یک موقعیت یا مکان بالقوه خطرناک بیابد و برای آنکه در معرض خطر قرار نگیرد، اقدامات پیشگیرانه ای انجام دهد. در نتیجه استدلال اصلی این نظریه آن است که آنانی که این راهبردها را به کار می بندند احساس امنیت کمتری دارند و ازاین روعموماً نگران تر هستند. چرا که اگر نمی ترسیدند این استراتژی ها را به کار نمی بستند. لازم به توضیح است که دو عامل یاد شده باعث بیشتر شدن ترس نمی شوند بلکه مسئله آن است که افرادی که بیشتر می ترسند بیشتر به اقداماتی توسل می جویند که امنیت آنان را تامین کند. دراینجا بیشتر همبستگی مد نظر است تا علیت.( JAGORI,2010 , : 135) . فضای قابل دفاع از جمله دیگر نظریهپردازانی که در اوایل دهه 1970 میلادی در خصوص ارتباط بین فضا و ناامنی اهتماماتی را به خرج داده اسکار نیومن است. او نظریه فضای قابل دفاع را به عنوان ابزاری جهت کاهش جرم در نواحی شهری ارائه داد . او معتقد بود فضاهایی که امکان دیدن و دیده شدن در آن ها بیشتر باشد و در ضمن امکان کمی برای فرار فراهم آورند، پتانسیل کم تری برای فعالیت مجرمان فراهم می آورند.
نیومن نظریه خود را در سال 1973 در قالب کتاب «فضای قابل دفاع : مردم و طراحی در شهر پرخشونت» بسط داده و میپروراند. از نظر نیومن فضای قابل دفاع «اصطلاح جایگزینی است برای دامنهای از مکانیسمها (موانع واقعی و نمادین که تحت عنوان حوزههای نفوذ تعریف میشوند و فرصتهایی را برای نظارت خلق میکنند) که با هم ترکیب میشوند تا محیط را تحت کنترل ساکنیناش درآورند» . نیومن در توضیح مقدمات نظریه «فضای قابل دفاع» از طراحی محیطی ساختمانها به عنوان عامل مسبب برای تبیین تفاوتهای موجود در نرخهای جرم در دو پروژه عظیم مسکن مشابه در امریکا نام میبرد. او اظهار میدارد که «شکل فیزیکی محیط شهری احتمالاً پشتیبان سرسختی برای جرمخیزی است که در قربانی شدن جامعه نقش دارد» (Newman; 1973: 2). این عناصر1"- قابلیت محیط فیزیکی برای ایجاد قلمروهای ادراک شدهی تاثیر محلی2-«قابلیت طراحی فیزیکی در ایجاد فرصتهای نظارت برای ساکنین و کارگزارانشان3- قابلیت طراحی برای تاثیرگذاری بر برداشت از منحصربفرد بودن، ایزوله بودن و بدنام بودن پروژه4- تاثیر مجاورت جغرافیایی نواحی امن بر روی امنیت نواحی مجاور". عناصر چهارگانهی فضای قابل دفاع میتوانند عرق نهفته به محله و احساس ساکنین به اجتماع را به مسئولیتی الزامآور در قبال تامین امنیت و ارتقاء محله امن، مولد و خوب نگهداری شده تبدیل کند(Cozens et al: 1992). بدین سان کوزنس در مقام تحلیلگر امنیت در فضاهای عمومی شهر از ترکیبی از متغیرهای محیطی(کالبدی) و اجتماعی برای توضیح آن بهره میگیرد. در ایران نیز پژوهشهای انجام شده در زمینه ناامنی محل سکونت نشان میدهد که ویژگیهای یک مکان ناامن عبارت اند از: وجود فضای خالی پشت ارتفاعی که دید ناظران را از بین میبرد، فرورفتگیها و قطع ارتباط بصری که موجب ایجاد امنیت برای بزهکاران میشود. همچنین زیرگذرها، گودها و زیرپلها از جمله فضاهای غیرقابل دفاع میباشند (پودراتچی،1381 :92) پنجرههای شکسته (نظریهنامدنیت) از جمله نظریه های دیگر در تبیین احساس ناامنی، نظریه پنجره های شکسته » ویلسون و کیلینگ» (1982 ) یا « نظریه بی تمدنی» است. جیمز کیو و جورج کیلینگ صاحبان این نظریه معتقدند محله هایی که در آن ها نشانه هایی از بی توجهی و خرابی نظیر تلنبار شدن زباله ها، نمای بیرونی ناموزون ساختمان ها و پنجره های شکسته وجود دارد - به بیان دیگر امکان دسترسی مجرم مهیاست - حاکی از آن است که ساکنین آن محله احساس آسیب پذیری بیشتری دارند و قصد دارند از حضور، مشارکت و محافظت اجتماع خود کنار بکشند. این شاخص ها می توانند زمینه ایجاد جرم را فراهم کنند و نشانه آن باشند که ساکنین علاقه ای به مواجهه با جرایم ندارند تا خطر جرایم را در محل کاهش دهند. در نتیجه، زمختی و خرابی فیزیکی در بین ساکنین، ترس و ناامنی بیشتری را فراهم خواهد آورد. (ویلسون وکیلینگ،210،1982).لازم به ذکر است که این نظریه با عنوان نظریه نامدنیت نیز معروف است . در واقع در اینجا بر فحش و ناسزاهای نوشته شده بر روی دیوارها، آشغال ها، ساختمان های متروکه و یا تجمع مردمان بی سرپناه در محله ها توجه می شود. سیمای شهر لینچ بزرگترین نظریه پرداز طراحی محیط به جستجوی معنا در کالبد شهر پرداخت و نتایج حاصل از کاوش های او تاثیری انکار ناپذیر در عرصه های مختلف علوم اجتماعی و مطالعات شهری از جمله معماری و طراحی شهری داشته است. لینچ رویکردی شناختی نسبت به شهر داشت روشی که او اتخاذ کرده بود یعنی رسیدن به معنای موجود در شهر از طریق فراگیری نقشه های ذهنی ساکنین، به اساس و بنیادی برای جغرافیای شناختی بدل شد. کوین لینچ معتقد است فضا فعالیت را پیشنهاد و همینطور آن را محدود می کند. بنابراین محیط باید مطلوب بوده و از نظر کالبدی محیطی امن باشد. یکی از اساسی ترین مفاهیم لینچ مفهوم «خوانایی» در فضای شهری است به عقیده ی لینچ خوانایی سبب می شود که به آسانی اجزای شهری را بتوان شناخت و بتوان آنها را در ذهن، در قالبی به هم پیوسته به یکدیگر ارتباط داد. این درک از فضا به افراد کمک می کند تا خود را در فضا بازیافته و در آن احساس ایمنی کنند.(لینچ ، 1383 : 90) به اعتقاد او شهرها خوانایی خود را از دست داده اند ، امری که سبب گمگشتگی انسان ها شده است. این مهم است که فضای شهری دارای ساختاری قابل درک و نواحی متفاوت با ویژگی های قابل شناسایی باشد. نشانه ها کمکی اساسی برای جهت یابی و هدایت شدن در شهری بزرگ محسوب می شوند. خوانایی یک شهر از طریق ابزار کالبدی آشکارتر می شود و به میزانی که یک کالبد بتواند با شهروندان خود از طریق ویژگی های کالبدی ارتباط نمادین ایجاد کند، یک شهر خوانا و ناخوانا ارزیابی می شود. وقتی فضایی خوانا است به احساس راحتی و امنیت کمک می کند و برعکس هنگامی که علائم راهنما وجود ندارند و فضا گیج کننده است، احساس امنیت از بین می رود ( Russ, 2006 : 25). چشمهایخیابان جین جیکوبز ، نظریه پرداز بزرگ شهری ( 1961 )، در تبیین امنیت شهری به تعامل فضای فیزیکی و فرآیند های اجتماعی که محیط را می سازند توجه نموده و بر فعال بودن فضا به عنوان عاملی در ایجاد یک محیط امن و موفق تأکید می کند. وی ایجاد حرکت، استفاده های فعال از سطح خیابان و فعالیت های خیابانی و مراقبت های طبیعی از این فعالیت ها را به عنوان مولفه هایی در جهت ساختن یک محیط خوب شهری قلمداد می کند. این عامل که در قالب تئوری چشمهای خیابان مطرح شده است به معنای نظارت به وسیله خود مردم بر فضای شهری به صورت غیر رسمی میباشد. بر اساس مطالعه ای که روی خشونت در واحدهای همسایگی شهری در اواسط دهه ١٩٩٠ انجام شد، نتایج نشان داد که نرخ خشونت کمتری در واحدهای همسایگی که " روحیه جمعی" دارند، اتفاق می افتد و این روحیه باعث نظارت در نگهداری و مراقبت از بچه های آنان و ابقای نظم عمومی میشود. (2005 .(www.pps.org, افزودن عصاره " چشم های خیابان " به برنامه ریزی و طراحی، فرصت هایی را برای مراقبت های نامحسوس از مکان های رها شده که ممکن است جرم و جنایت در آن ها رخ بدهد ، پدید می آورد . مردم وقتی در معرض دید هستند و یا صدایشان شنیده می شود، احساس امنیت بیشتری دارند این یک اصل کلی است که همه توسعه های جدید باید طوری طراحی شوند که فرصت هایی را برای مراقبت طبیعی افزایش بدهند. (Monahan, 2006 : 83)
پیشینه تجربی تحقیق
شهر امنِ فارغ از اعمال خشونتآمیز علیه زنان1: این تحقیق حاصل کار مشترک دپارتمان توسعه زنان و کودکان، دولت محلی دهلی، JAGORI, UNIFEM و برنامه اسکان بشر سازمان ملل متحد در جولای 2010 است. تحقیق بر اساس یک پیمایش عظیم در نه منطقه شهر دهلی انجام شده است. هدف اصلی تحقیق بررسی خشونت در حوزه عمومی است که شامل آزار جنسی، پائیدن زنان، لمس کردن، تجاوز جنسی، تظاهر به تجاوز، مترصد زنان بودن، متلکپرانی و از این قبیل میباشد. بر اساس یافتههای این تحقیق دختران دانشآموز و دانشجو بیشتر در معرض آزار لفظی و بعد از آن در معرض آزار بصری قرار دارند. همچنین آزار فیزیکی در بین دختران دانشآموز بالاترین میزان را در بین انواع دیگر آزارها به خود اختصاص داده است.
گشت و گذاری در پارک: ادراکات جنسی از ترس در پارک «اُز»، شیکاگو2: این تحقیق در سال 2006 در قالب یک پیمایش و با استفاده از ابزار پرسشنامه انجام شده است. تمرکز اصلی پژوهش بر این مساله است که فهم و ادراک مردم از ترس در فضاهای عمومی امر مهمی در ایجاد و پایداری فضاها و همچنین ایجاد دسترسی و قابلیت حرکت برابر برای همه است. در همین راستا به دنبال بررسی ادراک فضایی از ترس در فضاهای عمومی شهر در نزد زنان و مردان و نحوه تاثیرگذاری این ادراکات بر الگوی گردش آنها را مورد بحث قرار میدهد. یافتههای پژوهش حاکی از آن هستند که هر چند زنان و مردان از نظر قرار گرفتن در معرض خشونت تفاوت معناداری با همدیگر ندارند اما زنان بیشتر از مردان احساس ترس و ناامنی میکنند و به همین دلیل احتمال بیشتری دارد که زنان به دلیل ترس از قربانی شدن جرم از رفتارهای خود تنظیم کننده استفاده کنند. زنان در مناطق روشن و پر تردد احساس امنیت بیشتری دارند. اکثر زنان معتقدند که بدون همراه نمیتوان از فضاها در شب استفاده کرد. اکثر زنان از این لحاظ که به دلیل عدم تبعیت از هنجارهای خاصی در رفتارشان، مورد خشونت قرار میگیرند، خود را مقصر میدانند.از جمله مهترین نتایج پژوهش این است که بیان فضایی مردسالارانه در نگه داشتن زنان در خانه بسیار موثر است و ترس از خشونت باعث میشود که محدودیتهایی بر سر راه گردش زنان در فضاهای عمومی ایجاد شود و بدین سان زنان را مجبور میکند که ممنوعیتهای زمانی و مکانی را برای خود ایجاد کنند. اگر زنان به این نتیجه برسند که فضای عمومی تهدید کننده است از حضور در آن اجتناب کرده و یا محدودیتهایی را برای گردش در آن فضا قائل میشوند.
(Safe City Free of Violence against Women and Girls Initiative)1 2(A Walk in the Park: Gendered Perceptions of Fear in Oz Park,Chicago) خشونت شهری و ناامنی: یک نقشه راه مقدماتی1 این تحقیق توسط کارولین اُ. ان. موزر2 انجام شده است. موزر به همراه سایر محققین در این حوزه معتقد است که نمودهای فضایی خشونت دارای اهمیت ویژهای هستند و در کنار آن نیز نحوه طراحی فضا در ترویج جرم و ناامنی دارای نقش بسزایی است. به طور کلی شهرها و پیرامونهایشان (جائیکه بسیاری از فقرای شهری در آنجا سکونت دارند) غالباً دربردارنده فضاهای ناامن (که بازتاب زیرساخت و طراحی ضعیفاند) و مکانهایی هستند که تجاوز و هتک حرمت، سرقت و جرائم خشونتآمیز در آنها یافت میشود. فضاهای ناامن نیز شامل حمل و نقل عمومی و همچنین نواحی دورافتاده و کم نور از قبیل مسیرها و کوچههای تاریک، ایستگاههای اتوبوس دورافتاده و دستشوییهای عمومی هستند. به همین دلیل فضاهای شهری به گونه روزافزونی در عکسالعمل به دو موضوع مرتبط به هم در حال سازماندهی مجدد هستند: ابتدا، میزان تشدید یافته جرم و خشونت و دوم، فقدان اعتماد به ظرفیت دولت برای تدارک سیاستهای کارآمد در خصوص امنیت. در نهایت برای هرگونه سیاستگذاری که به دنبال کاهش موثر خشونت است فهم اینکه یک جامعه چگونه به انواع مختلف خشونت پاسخ میدهد و یا در برابر آنها هیچ پاسخی نمیدهد عنصری اساسی است.
نگاهی دوباره به [مقولههای] ترس و مکان: ترس زنان از مورد حمله قرار گرفتن و محیط مصنوع3 هیل کاسکلا4 و راشل پین5 در این مقاله به بررسی رابطه بین محیط مصنوع و ترس زنان از خشونت میپردازند که به صورت تطبیقی در دو شهر اروپا انجام شده است. از نظر نویسندگان آن، تلاش برای امحاء ترس از مورد خشونت قرار گرفتن در بین زنان بواسطه تغییر در محیطهای مصنوع به امری معمول بین دانشگاهیان و طراحان شهری بدل شده است. مطالعات در هر دو شهر نشان میدهد که موقعیت فیزیکی ترس بویژه در محیطهای مصنوع به کرات در گزارش زنان ذکر شده است و در اولین نگاه خود را به عنوان مهمترین نشانه ترس از مورد حمله قرار گرفتن، موضوع عمل نشان میدهد. همچنین پاسخگویان اذعان داشتهاند که ایجاد خیابانهای مخصوص عابرهای پیاده که حضور افراد دیگر را میطلبد، کاهش ترس و افزایش امنیت را به همراه دارد. نتیجهگیری کلی مقاله بر این مبنا شکل گرفته است که راهحلهای محیطی در خصوص کاهش ترس از جرم جذاب هستند اما در عین حال این نمونه در مورد ترس زنان (تحقیق انجام شده) آشکارا دشواریها و ناسازگاریهای مفهومی و عملی ِ اصلاح از طریق ارتقاء و بهبود محیطی را نشان میدهد. بسیاری از زنان خودشان را از خلال مقابله با خطر توانمند میکنند در حالیکه سیاستهای پیشگیری از جرم در قالب توصیههای رفتاری، هشدارها در خصوص تجاوز و هتک حرمت یا طراحی مجدد خیابانهاست.
Urban Violence and Insecurity: An Introductory Roadmap.1 2Caroline O. N. Moser 3Revisiting fear and place: Women's fear of attack and the built environment. 4Hille Koskela 5Rachel Pain زنان و ترس از جرم در فضاهای شهری این مقاله به همت فردین علیخواه و مریم نجیبی ربیعی بر اساس پژوهشی نوشته شده است که با همین عنوان در سال ۱۳۸۴ به سفارش دفتر امور زنان وزارت کشور توسط نویسندگان مقاله انجام شده است. این پژوهش به دنبال یافتن پاسخ این پرسش بوده است که «میزان ترس از جرائم در فضاهای عمومی شهری در بین زنان چقدراست و چه عواملی بر این امر تأثیر گذارند؟». بررسی جامعهشناختی علل و عوامل موثر بر ترس از جرم در میان زنان شهر تهران؛ این تحقیق در قالب پایاننامه مقطع فوق لیسانس رشته علوم اجتماعی دانشگاه تهران و توسط زهرا میر حسینی در سال 1387 انجام شده است. نگارنده این پایاننامه معتقد است که اگرچه یافتههای تحقیقات قبلی نشان میدهند که عوامل محیطی و فضایی، معماری و طراحی مردانه شهرها و تجربهی بزهدیدگی علل اصلی ترس زنان از جرم و ناامنی میباشد اما تحقیق صورت گرفته ضمن دستیابی به عوامل فوق بر عوامل دیگری همچون؛ نوع جامعهپذیری، خشونت، انزوای اجتماعی، تولید و بازتولید ترس در خانواده و اجتماع، نبود حمایتهای قانونی و... در کنار شرایط ویژه زنان نظیر بارداری، غریبگی، بیماری و معلولیت نیز تاکید دارد.
احساس ناامنی در تجربه زنانه از زندگی روزمره این مقاله کاری است مشترک و به همت یوسف اباذری، سهیلا صادقی فسایی و نفیسه حمیدی نوشته شده است. هدف مقاله بررسی احساس ناامنی در تجربهای است که زنان از زندگی روزمره در فضاهای شهری دارند. از نظر آنها اگرچه ممکن است فضاهای شهری مخاطرات گوناگونی را برای اقشار اجتماعی مختلف ایجاد کند، اما به نظر میرسد زنان به دلیل داشتن بدن زنانهای که میتواند از سوی مردان با خطراتی چون تجاوز و اعمال خشونت مواجه شود، تجربه ویژهای از احساس ناامنی از زندگی در فضای شهری را دارند و این تجربه در میان گروههای مختلف زنان و در طبقات اجتماعی مختلف، دارای برخی ویژگیهای مشابه است. در میان تجربههای مختلفی که ممکن است به دلیل داشتن بدنی زنانه برای زنان به وجود آید، تجربه احساس ناامنی و ترس از مورد تجاوز و تهاجم واقع شدن یکی از جدیترین آنهاست و علی رغم اندیشیدن تدابیر امنیتی و حفاظتی برای شهروندان، به یکی از دغدغههای مشترک زنان در شهرهای مختلف جهان بدل شده است. بنابراین به نظر میرسد که شرح و بسط این تجربه در فرهنگ ایرانی، اولاً برای شناخت پدیدهای اجتماعی به نام احساس ناامنی زنانه (به عنوان بخشی از زندگی روزمره جامعه ما) لازم باشد و ثانیاً به زنان، از هر قشر و پایگاهی که باشند کمک کند تا موقعیت خود را بهتر بشناسند و مشکل خود را مسألهای شخصی نپندارند. درجمعبندی یافته های اصلی تحقیق می توان گفت: با توجه به جدید بودن موضوع امنیت شهری زنان منابع تحقیقاتی موجود بسیار محدود بوده و می توان گفت تا کنون در زمینه بررسی تاثیر ویژگیهای کالبدی شهری براحساس ناامنی زنان، پژوهش مستقلی انجام نگرفته است و یافته های در دسترس، در حد اشاراتی در پژوهش های دیگر که عمدتاً مربوط به سایر نقاط جهان است، می باشد . از این منظر پژوهش حاضر به عنوان مدخلی برای بررسی های بیشتر قابل نقد و بررسی خواهد بود. در زمینه امنیت اجتماعی در داخل و خارج از کشور تنها مطالعاتی چند صورت گرفته است.
چهارچوب نظری
همچنین در این چهارچوب نظری ، نظریه ی فضای قابل دفاع اسکار نیومن مشهور است نیومن معتقد است با استفاده از ساز و کارهای نمادین می توان محیط را به کنترل ساکنان درآورد. نیومن در مورد کنترل فضا می گوید محیط کالبدی باید دارای مکانیزم های نمادین باشد تا عرصه های مختلف درک شود. او در این نظریه ، طراحی محیطی ساختمان ها را به عنوان عاملی جهت تبیین تفاوت ها در نرخ های جرم در آمریکا معرفی کرد. به نظر او شکل فیزیکی محیط شهری، جامعه را برای جرم خیزی مهیا می کند وچهار عنصررا برای فضای قابل دفاع ذکر می کند که به تنهایی یا در کنار یکدیگر به بوجود آمدن محیط های امن در شهرها کمک می کند. او این عناصر را ایجاد قلمرو مناسب ، احساس تعلق به مکان، امکان وجود نظارت بهبود شرایط فیزیکی می داند . همچنین در این چهارچوب از نظریه ی پنجره ی شکسته ویلسون و کیلینگ استفاده شده است که در آن به نظم محله توجه شده است. به عبارت دیگر به هم ریختگی ، بی توجهی و آسیب پذیری محله در جرم خیزی و ناامنی آن محله تاثیر زیادی دارد و مواردی از قبیل خرابی ، تلنبار شدن زباله ها، نمای نا موزون ساختمان ها ، فحش و ناسزاهای نوشته شده بر روی دیوارها، ساختمان های متروکه و پنجره های شکسته ترس و ناامنی زیادی را به وجود می آورد. آنها از مثال پنجره ی شکسته استفاده کردند تا نشان دهند چگونه یک محله در صورت عدم رسیدگی دچار ناامنی می شود.محله ای که شلخته ، کثیف و بی نظم باشد بیانگر ان است که ساکنان اینگونه محله ها قصد حضور، مشارکت و محافظت از اجتماع خود را ندارند و احساس آسیب پذیری می کنند در نتیجه مجرمان و کج رفتاران احساس می کنند کسی به اوضاع محله اهمیت نمی دهد و رسیدگی به آن وجود ندارد و در نتیجه شروع به انجام اعمال خلاف می نمایند. َجین جیکوبز به تعامل بین فضای فیزیکی و فرآیندهای اجتماعی برای تبیین امنیت شهری اشاره کرده است. و محیط و فضا را در صورتی امن و موفق می داند که آن فضا فعال باشد و فعالیت های خیابانی در آن وجود داشته باشد یعنی مراقبت طبیعی در آن امکان پذیر باشد. ایشان این تئوری را چشم های خیابان نامیده اند که به معنی نظارت به وسیله ی خود مردم بر محیط می باشد و معتقد است در مکان هایی که روحیه ی جمعی وجود دارد، این روحیه باعث نظارت و مراقبت و همچنین ایجاد نظم عمومی می شود و خشونت کمتری در آنها اتفاق می افتد. یکی دیگر از نظریات به کار گرفته شده در این تحقیق نظریه ی کوین لینچ است. لینچ رویکردی شناحتی نسبت به شهر دارد و به جستجوی معنا در کالبد شهر می پردازد. یعنی معتقد است از طریق فراگیری نقشه های ذهنی ساکنان می توان به معنای موجود در شهر رسید. او معتقد است که فضا یک فعالیت را رونق می بخشد یا آن را محدود می کند بنابراین باید محیطی را برای ساکنان فراهم کرد که مطلوب بوده و همچنین از نظر کالبدی امن باشد. یکی از اساسی ترین مفاهیم لینچ «خوانایی» در فضای شهری است. لینچ معتقد است در صورتی که یک فضا خوانا باشد اجزای آن به آسانی قابل تشخیص است و به راحتی می توان در ذهن خود آنها را به صورت به هم پیوسته به یکدیگر ارتباط داد. وقتی افراد فضا را درک کنند باعث می شود تا خود را در فضا پیدا کنند و احساس ایمنی نمایند. بنابراین مهم است ساختاری قابل درک و ویژگی هایش قابل شناسایی باشد.
فرضیات تحقیق:
بنظر می رسد بین فضاهای بی دفاع شهری با احساس ناامنی اجتماعی زنان رابطه وجود دارد. بنظر می رسد بین نظارت اجتماعی با احساس ناامنی اجتماعی زنان رابطه وجود دارد. بنظرمی رسد بین خوانایی فضا با احساس ناامنی اجتماعی زنان رابطه وجود دارد. بنظر می رسد بین ویژگیهای جمعیت شناختی (نظیر سن، وضعیت تاهل، وضعیت اشتغال و ...) با احساس ناامنی اجتماعی زنان رابطه وجود دارد. تعریف نظری وعملی مفاهیم تحقیق: احساس ناامنی پدیده ای روان شناختی اجتماعی است که دارای ابعاد گوناگونی می باشد. این احساس ناشی از تجربه های مستقیم و غیر مستقیم افراد از شرایط و اوضاع محیط پیرامون است که افراد مختلف به صورتهای گوناگون آن را تجربه می کنند. در تحقیق حاضر احساس ناامنی اجتماعی به چهار بعد احساس ناامنی جانی ، احساس ناامنی مالی، احساس ناامنی اخلاقی و احساس ناامنی عمومی تقسیم شده است. برای عملیاتی کردن این ابعاد، در مجموع از 19 گویه در قالب طیف لیکرت استفاده شده و در مقیاس فاصله ای مورد سنجش قرار گرفته اند. تعاریف مفهومی و عملیاتی هر یک از ابعاد احساس ناامنی اجتماعی به شرح زیر است: احساس ناامنی اجتماعی: احساس ناامنی اجتماعی به هراس از تهدید شدن یا به مخاطره افتادن ویژگی های اساسی و ارزش های انسانی و ترس از تهدید حقوق و آزادی های مشروع گفته می شود (افشار ، 1385 : 61) احساس ناامنی اجتماعی، هرگونه نگرانی از تهدید ، ترس هنگام تنهایی در خیابان، ترس از حضور در خیابان به ویژه در شب، عدم اعتماد به غریبه ها و غیره را شامل میشود. (بهروان،1388: 25 ) در این پژوهش، منظور ازاحساس ناامنی اجتماعی آن است که زنان با حضور در اجتماع، در مکانهای عمومی، خیابان و ... تا چه حد اطمینان دارند که امنیت آنها تأمین نمیشود و احساس ترس و نگرانی میکنند .
احساس ناامنی جانی: هر گونه تهدیدی که برعلیه جان انسانها وجود داشته باشد امنیت جانی آنها را از بین می برد. بنابراین شرایط امنیت جانی شرایطی است که هیچ گونه تهدیدی برعلیه جان افراد جامعه وجود نداشته باشد(نبوی و حسین زاده، 1389: 82).
احساس ناامنی مالی: احساس امنیت مالی برای فرد عبارت است از تضمین دارایی های فرد ازسرقت و دزدی و اطمینان خاطری که از تأمین نیازهای مالی و مادی فرد حاصل می شود.
احساس ناامنی اخلاقی: احساس امنیت اخلاقی عبارت است از اطمینان از تضمین اصول و الگوهای اخلاقی در روابط و مناسبات افراد(ساروخانی و نویدنیا، 1385).
احساس ناامنی عمومی: احساس ناامنی عمومی، هرگونه نگرانی از تهدید ، ترس هنگام تنهایی در خیابان، ترس از حضور در خیابان به ویژه در شب و غیره را شامل میشود. (بهروان،1388: 25)
فضای شهر: فضای شهری صحنه ای است که کنش ها و فعالیت های عمومی زندگی شهری در آن به وقوع می پیوندد. خیابانها، پارکها، میادین، و ... فضای کنش های انسانی را در شهرها شکل می دهند: ب) فضایاجتماعیشهر : شامل مجموعه گویه هایی است که، فضای شهر را از جنبه های ذهنی انسانی (رفتارها، کنش ها و اخلاقیات) و نحوه نمایش آنها در سطح شهر که ، توسط کنشگران در زندگی شهری ارائه می شود، بیان می دارد. فضاهای بی دفاع: به نظر پودراتچی فضاهای بی دفاع اماکنی هستند که در بسیاری از موارد به کسی تعلق ندارند و در صورت داشتن مالک از آنها نگهداری نمی شود، و درمواردی از دیدها پنهان و در مواردی در معرض دید می باشند. بنابراین فضاهایی مطمئن برای اعمال غیرمجاز و خشونت آمیز هستند و نسبت به سایر فضاهای شهری قابلیت بیشتری برای بروز جرم دارند. زیرپلها، گذرگاههای زیرزمینی، باغات، ساختمان های عمومی، ساختمان های مخروبه و خالی از سکنه و ... و بسیاری از فضاهای دیگر که در زمان های متفاوت دارای کارکردهای متفاوت هستند به عنوان فضاهای بی دفاع می توانند مورد استفاده قرار بگیرند.(پودراتچی،1372: 45) نظارت: «جولیوس گولد» و همکارش، نظارت را چنین تعریف نموده اند: کنترل اجتماعی مشروط و محدود شدن رفتار و اعمال فرد یا افراد مورد کنترل به اهداف و هنجار جامعه می باشد. گولد معتقد است که: اگر این کنترل با نهادینه شدن هنجارها در فرد صورت پذیرد، جزء کنترل درونی محسوب می گردد، ولی اگر صرفاً از طریق افراد جامعه بر کسی اعمال گردد، آن را کنترل بیرونی می نامند.(گولد:705)
خوانایی فضا: خوانایی اصولا به درجه درک از یک فضا و وضوح آن برمی گردد و اینکه فضای موردنظر از یک الگوی منسجم برخوردار باشد. وقتی فضایی خوانا است به احساس راحتی و امنیت کمک می کند و برعکس هنگامی که علائم راهنما وجود ندارند و فضا گیج کننده است، احساس امنیت از بین می رود. (Russ,2006:25) تعریف عملیاتی شاخص ها و ارائه جدول شاخص ها و تعداد گویه های ساخته شده و نمونه ای از گویه ها
تعریف عملیاتی ویژگیهای فردی
تعریف عملیاتی احساس ناامنی اجتماعی
جدول شماره 3: تعریف عملیاتی احساس ناامنی اجتماعی و
ابعاد آن
تعریف عملیاتی فضاهای بی دفاع شهری
جدول شماره 4: تعریف عملیاتی فضاهای بی دفاع شهری
تعریف عملیاتی نظارت
جدول شماره 5: تعریف عملیاتی نظارت اجتماعی
تعریف عملیاتی خوانایی فضا
جدول شماره 6: تعریف عملیاتی خوانایی فضا
روش تحقیق و روش نمونه گیری: در پـژوهش حاضـر با توجـه به شـرایـط و مـوضوع مورد بــررسـی،روش تحقیق پیمـایشی وابزارآن پرسشنامه می باشد که حاوی سوالاتی است که توسط محقق طراحی شده است. گویه و سوالات پرسشنامه با استفاده از طیف لیکرت و به صورت بسته طراحی شده است وشامل 47 سوال می باشد و روش نمونه گیری خوشه ای می باشد.
جامعه آماری جامعه آماری این پژوهش عبارتست ازکلیه زنان و دختران بالای 14 سال شهرستان مهاباد که در سرشماری سال 1385، 43323 نفربوده است.
حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 368 نفر حجم نمونه تعیین گردید. سپس متناسب با حجم نمونه محاسبه شده پرسشنامه به صورت نمونه گیری خوشه ای توزیع گردید.
فرمول:
برآورد نمونه گیری مورد نظر( حجم نمونه ) برابر با 368 است. برای انتخاب افراد نمونه از روش نمونه گیری خوشه ای استفاده شده است. تعیین اعتبار ابزار پژوهش و پایایی آن در این پژوهش برای سنجش اعتبار، از اعتبار صوری (مشاوره و مصاحبه با استاد راهنما و مشاور و راهنمایی های ایشان ) وبرای سنجش پایایی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. ضریب آلفای کرونباخ برای پرسشنامه احساس ناامنی اجتماعی برابر 814/0 است. چون ضریب آلفا بیشتر از 7/0 است نتیجه می‌گیریم که پرسشنامه از پایایی خوبی برخوردار میباشد. همچنین با حذف نمودن هر یک از سوالات تغییری جدی در ضریب آلفا ایجاد نمیشود. لذا هیچ سوالی از پرسشنامه حذف نمیشود.
یافته ها:
آَزمون کولموگروف – اسمیرونف نشان می دهد که در یک کار تحقیقی برای آزمون فرضیات باید از روش های پارامتریک استفاده کرد یا از روش های غیر پارامتریک . در تحقیق حاضربا توجه به خروجی ، مقدار آزمون کولموگرف اسمیرنف با مقدار Z = 1.119 با سطح معنی داری (sig=.163) ، معنی دار نیست پس تفاوتی بین توزیع مشاهده شده با توزیع استاندارد وجود ندارد و برای آزمون فرضیات تحقیق میتوان از روش های آماری پارامتریک استفاده کرد.
ویژگیهای جمعیت شناختی:
برخی ویژگیهای جمعیت شناختی نمونه آماری مورداستفاده در جدول شماره 1 بیان شده است.
جدول 1: ویژگی های جمعیت شناختی نمونه آماری مورد مطالعه
از کل پاسخگویان 9/51 درصد از پاسخگویان مجرد و 1/48 درصد از پاسخگویان متاهل می باشند. در این تحقیق همچنین سطح تحصیلات، سن و وضعیت اشتغال بررسی شد، که بیشترین فراوانی در بین پاسخگویان از لحاظ سطح تحصیلات متعلق به گروه فوق دیپلم و دیپلم با 2/40 درصد و کمترین فراوانی7/2 درصد از پاسخگویان گروه فوق لیسانس به بالا و همچنین فراوانی 3/7 از گروه بی سواد را به خود اختصاص داده است و 3/35 درصد از پاسخگویان تحصیلات لیسانس داشتند. در بررسی سن پاسخگویان 03/22 درصد از پاسخگویان نوجوان، 7/31 درصد جوان، 4/26 درصد میانسال و 7/19 درصد از پاسخگویان نیز بزرگسال بودند. همچنین 9/17 درصد از پاسخگویان شاغل و1/82 درصد از پاسخگویان بیکار می باشند. بیشترین فراوانی متعلق به پاسخگویانی است که بیکار هستند.
جدول شماره 2: آزمون ضرایب همبستگی متغیرهای مستقل و وابسته
در جدول شماره 2 نتایج آزمون رابطه بین فضاهای بی دفاع شهری و احساس ناامنی اجتماعی قید شده است.همانگونه که مشاهده می شود متغیر فضاهای بی دفاع تاثیر مثبت و معناداری براحساس ناامنی افراد دارد. یعنی هرچه فضاهای بی دفاع شهری بیشتر باشد احساس ناامنی اجتماعی نیز بیشترمی شود و هر چه فضاهای بی دفاع شهری کمتر باشد احساس ناامنی اجتماعی کمترمی شود. این همبستگی متوسط البته، در سطح 01/0α = معنادار بوده و رابطه بین دو متغیر از این لحاظ قابل تعمیم به جامعه آماری می باشد. این امر در راستای تایید فرضیه اول ما میباشد. اطلاعات جدول شماره 2 همچنین نشاندهنده رابطه بین نظارت و احساس ناامنی اجتماعی است. ملاحظه می شود که نظارت تاثیر معکوس و معنی داری بر احساس ناامنی فرد دارد. یعنی هرچه نظارت اجتماعی بیشتر باشد احساس ناامنی اجتماعی وی کمتر می شود و هر چه نظارت اجتماعی کمتر باشد احساس ناامنی بیشتری می کند. علاوه بر این جدول شماره 2 به بررسی نتایج آزمون رابطه بین خوانایی فضا و احساس ناامنی اجتماعی نیز می پردازد.بطوریکه می توان گفت خوانایی فضا رابطه ضعیف و معکوسی بر احساس ناامنی دارد. به عبارت دیگرهرچه خوانایی فضا بیشتر باشد احساس ناامنی اجتماعی زنان کمتر می شود و هر چه خوانایی فضا کمتر باشد احساس ناامنی بیشتری می شود. این همبستگی پایینتر از متوسط البته، در سطح 01/0α = معنادار بوده و رابطه بین دو متغیر از این لحاظ قابل تعمیم به جامعه آماری می باشد. این امر در راستای تایید فرضیه سوم ما می باشد.
جدول شماره 3 : آزمون تفاوت میانگین احساس ناامنی اجتماعی براساس ویژگیهای فردی
جدول فوق نمره احساس نامنی اجتماعی را بر اساس گروههای سنی، سطح تحصیلات، وضعیت تاهل و وضعیت اشتغال نشان می دهد. دربررسی رابطه بین دو متغیرسن و احساس ناامنی اجتماعی مقدار F بدست آمده معادل 865/12 است که با درجات آزادی 3 و 364 در سطح معنی داری زیر 01/0 معنی دار است. بنابراین با اطمینان بالای 99 درصد می توان گفت که بین میانگین گروههای مورد بررسی تفاوت معنی دار وجود دارد. برای پاسخ به این سوال که کدام گروهها با یکدیگر متفاوت هستند از آزمون های تعقیبی استفاده می کنیم. که برای مقایسه گروهها با استفاده از آزمون های تعقیبی ، آزمون همگنی واریانس ها با سطح معنی داری 005/0 نشان می دهد که واریانس های گروههای متغیر عامل با یکدیگر تفاوت معنی دار دارند، بنابراین از آزمون سی دانت برای مقایسه گروهها استفاده می کنیم. که آزمون سی دانت با فرض نابرابری واریانس ها نشان می دهد گروه سنی نوجوان از نظراحساس ناامنی با گروه جوان تفاوتی ندارد(sig= .945) ولی با گروه های میانسال و بزرگسال تفاوت معنی دار دارد(sig = .000 , sig = .002).
همچنین دربررسی رابطه بین دو متغیر وضعیت تاهل و احساس ناامنی اجتماعی در جدول فوق مشاهده می کنیم که آزمون T با فرض برابری واریانس ها با مقدار معادل 445/ 2 T = و درجه آزادی 366 در سطح معنی داری زیر05/ در سطح اطمینان بالای 95 درصد معنی دار است. بنابراین با اطمینان بالای 95 درصد می توان گفت که گروه متاهلین با میانگین83/33 نسبت به گروه مجردها با میانگین احساس ناامنی 83/31 احساس ناامنی بیشتری دارند. به بیان دیگر فرضیه محقق مبنی بر وجود تفاوت میان این دو گروه تایید میشود. با بررسی وضعیت اشتغال و احساس ناامنی اجتماعی با توجه به جدول و عدم معنی‌داری آزمون T (622/0) میتوان گفت که که آزمون T بدون فرض برابری واریانس ها با مقدار معادل T = .493 و درجه آزادی 366 در سطح معنی داری زیر05/ در سطح اطمینان بالای 95 درصد معنی دار نیست. بنابراین با اطمینان بالای 95 درصد می توان گفت که تفاوت مشاهده شده بین دو گروه شاغل و بیکار معنادار نبوده و احساس ناامنی اجتماعی در میان این دو گروه تفاوت خاصی با هم ندارد. به بیان دیگر فرضیه صفر که دلالت بر عدم معنی داری و عدم تفاوت میان این دو گروه دارد، تایید میشود. همچنین دربررسی رابطه بین دو متغیرسطح تحصیلات و احساس ناامنی اجتماعی مقدار F بدست آمده معادل 821/9 است که با درجات آزادی 4 و 363 در سطح معنی داری زیر 01/0 معنی دار است. بنابراین با اطمینان بالای 99 درصد می توان گفت که بین میانگین گروههای مورد بررسی تفاوت معنی دار وجود دارد و فرضیه محقق تایید می شود. برای مقایسه گروهها با استفاده از آزمون های تعقیبی ، در اینجا آزمون همگنی واریانس ها با سطح معنی داری 031/0 نشان می دهد که واریانس های گروههای متغیر عامل با یکدیگر تفاوت معنی دار دارند، بنابراین ازآزمون سی دانت برای مقایسه گروهها استفاده می کنیم. که آزمون سی دانت نشان می دهد گروه کارشناسی ارشد از نظر احساس ناامنی با گروه ابتدایی ، دیپلم و کارشناسی از نظر احساس ناامنی تفاوت معنی دار ندارد ولی با گروه بیسواد با سطح معنی داری 013/0 تفاوت معنی دار دارد. در این پژوهش برای توصیف شدت و جهت رابطه از آزمون همبستگی پیرسون و از آزمون رگرسیون جهت آزمون فرضیات استفاده گردیده است.
جدول شماره 4 : آزمون رگرسیون به روش Stepwise برای متغیر احساس ناامنی اجتماعی
جدول فوق نیزضرایب آزمون تحلیل رگرسیون متغیرهای مستقل را نشان میدهد. بر طبق داده‌های این جدول، ضریب رگرسیون فضاهای بی دفاع شهری برابر است با 25/0، ضریب رگرسیون نظارت اجتماعی برابر است با 20/0 - و ضریب رگرسیون خوانایی فضا برابر با 11/0 - میباشد. با توجه به ضریب بتای بدست آمده میتوان گفت که فضاهای بی دفاع شهری بیشترین تأثیررا بر احساس ناامنی اجتماعی دارد.
جدول شماره 5 : آماره‌های مربوط به تحلیل رگرسیون در مدل
ضریب همبستگی چندگانه برای متغیرهای مذکور معادل 396/0 ، ضریب تعیین تغییرات متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل معادل 157/0 و ضریب تعیین تغییرات متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل در جامعه معادل 150/0 است بنابراین متغیرهای مستقل،7/15 درصد از تغییرات متغیر وابسته را درنمونه و0/15 درصد از تغییرات متغیر وابسته را در جامعه پیش بینی می کنند. همچنین میزان همبستگی این متغیرها با احساس ناامنی اجتماعی 40/0 است که از نظر شدت یک رابطه متوسطی محسوب میشود. اما برای بررسی دقیقتر ارتباط علی میان سایرمتغیرهای مستقل با متغیر وابسته در این تحقیق ازتحلیل مسیر استفاده شده است. که در اینجا ازطریق مدل استقرایی آزمون می شود یعنی از داده هایی که داریم یک مدل درمی آوریم .
همانطور که مشاهده می شود فضاهای بی دفاع شهری با احساس ناامنی اجتماعی رابطه مستقیم دارد به این معنا که هر چه فضاهای بی دفاع بیشتر باشد احساس ناامنی بیشتر و هر چه فضاهای بی دفاع کمتر باشد احساس ناامنی نیز کمتر خواهد بود. نظارت اجتماعی و خوانایی فضا با فضاهای بی دفاع و احساس ناامنی اجتماعی رابطه معکوس دارند به عبارت دیگر می گوید هرچه نظارت اجتماعی بیشتر باشد ، فضاهای بی دفاع کمتر و در نتیجه احساس نامنی اجتماعی نیز کمتر خواهد بود و هر چه نظارت کمتر باشد، فضاهای بی دفاع شهری بیشتر و در نتیجه احساس ناامنی نیز بیشتر خواهد بود. از طرف دیگر خوانایی فضا نیز با احساس ناامنی اجتماعی رابطه معکوس دارد که بیانگر آن است که هرچه خوانایی فضا بیشتر باشد یعنی هر چه فضا خواناتر باشد ، احساس ناامنی اجتماعی کمتر و هر چقدر که فضا ناخوانا و گیج کننده باشد ، احساس ناامنی بیشتر خواهد بود. در کل میتوان گفت در مجموع حدود 15 درصد از تغییرات متغیر وابسته ناامنی اجتماعی توسط متغیرهای مستقل قابل تبیین است که در این میان متغیر فضاهای بی دفاع شهری بیشترین تاثیر را بر احساس ناامنی اجتماعی زنان در شهر داشته است. اما باید به این نکته اشاره نمود که عوامل موثر بر احساس ناامنی اجتماعی در فضاهای شهری متاثر از عوامل مختلفی است که در این تحقیق تنها 7/15 درصد آن تبیین شده است و 3/84 درصد آن به عوامل ناشناخته ای برمی‌گردد که در این تحقیق مورد بررسی قرار داده نشده‌اند. میزان ارتباط مقادیر ناشناخته و موثر بر احساس ناامنی اجتماعی نشان داده است که به هیچ وجه نمیتوان احساس ناامنی را متغیری در نظر گرفت که متاثر از یک یا دو عامل است. عوامل موثر بر ناامنی به صورت همزمان و به صورت مکانیزم خاصی با هم عمل میکنند که در نهایت متغیر وابسته احساس ناامنی را تبیین می‌نمایند.
بحث و نتیجه گیری : نتایج حاصل از تحلیل دو متغیره در میان متغیرهای زمینه ای با احساس ناامنی اجتماعی در این تحقیق نشان داده است که رابطه معناداری میان احساس ناامنی اجتماعی با وضعیت اشتغال وجود نداشته است. و رابطه احساس ناامنی اجتماعی با سن، وضعیت تاهل و سطح تحصیلات معنادار بوده است که رابطه ضعیفی داشتهاند. به بیان دیگر میتوان گفت که میزان احساس ناامنی اجتماعی در میان افرادی که سن بیشتری داشتهاند، بیشتر از افرادی بوده است که سن شان کمتر بوده است. گروه متاهلین بیشتر از گروه مجردین احساس ناامنی داشته اند. همچنین افرادی که تحصیلات بالاتری دارند، احساس ناامنی پایین تری دارند به این ترتیب که گروه کارشناسی ارشد کمترین و گروه بیسواد بیشترین میزان احساس ناامنی را دارا هستند. رابطه بین فضاهای بی دفاع شهری و احساس ناامنی اجتماعی معنی دار است. زیرا این فضاها فاقد هر گونه فعالیت و همچنین فاقد حضور مامور بوده و چندان در مسیر عبور و مرور نیستند، همچنین ساختمان ها با فضاهای بیرونی ارتباط کم دارند که سبب تمایز این فضاها از دیگر فضاها می شود. نتایج تحقیقات حاصل از پرسشنامه ها نشان می دهد مکان هایی مانند معابر تاریک و فاقد نور کافی، مکان های خلوت، ساختمان های نیمه مخروبه و یا در حال ساخت بدون حفاظ ، پل هوایی و ... به افزایش ناامنی در فضا منجر می شوند، به ویژه این گونه مکان ها در ساعات پایانی شب برای زنان ترس آور می باشند و زمانی که ترس ازفضا و احساس ناامنی وجود داشته باشد، زمینه های ایجاد محدودیت در انتخاب مسیرهای تردد و رفت و آمد در شهربوجود می آید و یا حضور در این مکان ها را مشروط به همراهی فردی دیگر می کند . در این راستا به نظر می رسد که می بایستی از ایجاد محیط های کور و دور از دسترس که احتمال جرم خیزی مناطق را افزایش می دهد ، جلوگیری به عمل آورد. نتیجه ای که از رابطه بین نظارت و احساس ناامنی اجتماعی بدست آمد این بود که هر چه نظارت اجتماعی بیشتر باشد به همان اندازه احساس ناامنی اجتماعی نیز کمتر می شود. در بررسی پاسخ های پرسشنامه مشخص شد که اکثر پاسخ گویان ترجیح می دهند از بخش هایی استفاده کنند که در آنها نظارت بیشتری وجود دارد . زیرا زمانی که نظارت وجود دارد، به مکان هایی که امکان جرم و جنایت در آنها وجود دارد ، فرصت مراقبت نامحسوس می دهد. مکان هایی که درآنها تنوع فعالیت وجود داشته باشد و مردم زیادی آنجا حضور داشته باشند، باعث به وجود آمدن نظارت شهروندان بر خیابان ها و فضاهای عمومی شهر می شود. این نظارت در قالب چشم های خیابان، حضور فعال عابران، رفت و آمد و مراقبت آنها ، حضور عوامل انتظامی و واحد های تجاری که برخی از آنها تا دیروقت فعال هستند مانند رستوران و فروشگاه مواد غذایی انجام میگیرد . به عبارت دیگراز طریق فعالیت های اجتماعی در مکان های جرم خیز می توان نظارت مردمی را بر این مناطق افزایش داد تا با ایجاد رفت و آمدهای مردمی چه به صورت پیاده یا به صورت سواره ، نظارت شهروندی و نیز تعاملات اجتماعی صورت گیرد و میزان جرم خیزی اینگونه مناطق کاهش یابد. در مورد فرضیه خوانایی فضا و احساس ناامنی اجتماعی می توان نتیجه گرفت رابطه بین خوانایی فضا و احساس ناامنی اجتماعی معنی دار و معکوس است. یعنی وقتی زنان در یک محیط خوانا قرار می گیرند احساس ناامنی اجتماعی شان کمتر می شود به عبارت دیگرهرچه فضا خواناترباشد احساس امنیت اجتماعی بیشتر می شود. نتایج آماری حاصل از پرسشنامه ها عموماً احتمال گم کردن مسیرها و احساس ناامنی و اضطرابی که از گیج شدن در مسیرها به وجود می آید را پایین نشان داده است. این نشان می دهد که در جامعه مورد بررسی فضا نسبتا خوانا هست و زنان احتمال گم شدن را نسبتا کم ارزیابی کرده اند. این بیانگراین مطلب است که اگر فضا از الگوی منسجمی برخوردار باشد به احساس راحتی و امنیت کمک می کند و از احساس ناامنی می کاهد و زمانی که علائم راهنما وجود نداشته باشد و فضا گیج کننده باشد احساس ناامنی ایجاد می شود. چنانچه در طراحی فضاهایی که گم و گیج کننده محسوب می شوند و یا به دلایلی از قبیل کمبود علائم یا روشنایی و دیده نشدن جرم به علت تاریکی تغییرایجاد شود ، به کاهش احساس ناامنی کمک می کند. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
13-نجیبی ربیعی ،مریم (1385 ) زنان و ترس از جرم در فضاهای شهری در شهر تهران ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دفتر امور زنان وزارت کشور .
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 10,963 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 3,581 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||