تحلیل مشارکت مدنی زنان بختیاری (تسهیل کننده‌ها و بازدارنده‌ها)

نقش زنان در پیشبرد فعالیت­های اجتماعی و اقتصادی قومیت­های محلی بسیار حساس و حیاتی است. استعداد و توانایی زنان در مشارکت­های مدنی سبب پیشبرد و تعالی جامعه در عصر دانایی محور می­شود. لذا هدف مطالعه حاضر بازآرایی مشارکت مدنی زنان بختیاری و بررسی موانع و پیشبردهای آن است. این مطالعه با استفاده از روش تحلیل مضمون و استفاده از نظرات 12 متخصص و خبره که دارای تجربه کافی در این زمینه هستند تهیه شد. درمجموع بر مبنای 76 شناسایی مفاهیم پایه به دست آمده برمبنای تحلیل مضمونی داده­ها، 26 مفهوم پایه­ای شناسایی شد که اساس مدل پژوهش را تشکیل می­دهند. این مفاهیم در 7 دسته شامل: عوامل زمینه­ای، عوامل انگیزشی، مسئولیت­پذیری، عدالت، موقعیت اجتماعی، عوامل فرهنگی و عوامل مدیریتی به‌‌‌عنوان مضامین سازمان دهنده موضوع پژوهش تقسیم­بندی شدند.

توجه به عوامل زمینه­ای نشانه­ای از تفکرات نظام­مند در مشارکت است، زیرا مشارکت ترکیبی از فرایندهای ترکیبی است. درحقیقت عوامل زمینه­ای ترکیبی از نظام واره­هایی است که طبق آن مشارکت­های مدنی جهت­گیری می­شود. عوامل زمینه­ای آینه تمام­نمای جهت­دهی به جایگاه­های تصمیم­گیری، الگوهای بین آن عوامل، روابط آنها، تلفیق، جریان اطلاعات، سلسله مراتب و جایگاه آن عوامل است. پس باتوجه به اهمیت آن اگر در مشارکت مدنی زنان قومیت­های مختلف از جمله بختیاری تاکنون آنگونه که باید و شاید شاهد تحولی نبوده­ایم بخشی از آن مربوط به عوامل زمینه­ای موجود در این ساختار است که نیاز مبرم به ترمیم آن است.

توجه به موقعیت اجتماعی در مشارکت اجتماعی در قومیت‌ها بایستی با احتیاط بحث شود. باتوجه به نتایج مطالعه عواملی چون سطح تحصیلات و وضعیت تأهل بر میزان مشارکت مدنی اثر می­گذارد که با مطالعات قادرزاده و یوسفوند (1391) هم­سو است. اما این نکته را نیز باید در خاطر داشت که مشارکت زنان بختیاری عمدتاً جنبه خیرخواهانه و خانوادگی دارد لذا سواد می­تواند چندان مهم نباشد.

توجه به عدالت و برابری نقشی است که در مورد اقلیت­ها بسیار جدی است. یکی از مصادیق آن توجه به برابری جنسیتی باتوجه به شرایط زن و مرد درنظرگرفته می­شود. باتوجه به مردسالاری که در منطقه قوم بختیاری وجود دارد و همچنین کمی آگاهی و بی­تفاوتی که زنان در امور مدنی نیز دارند؛ مردان سعی می­کنند برحسب شرایط خویش، از ابزارهایی چون زنان بهره­گیرند تا به مقاصد خود دست­یابند که با مطالعات رئیسی (1399) مطابق است. زنان به­دلیل سیطرگی مردان بر آنها، خود را در اختیار آنان می­گذارند و نیز در جهت اهداف مردان، مشارکت می­کنند. در نتیجه یکی از پیامدهای ساختار اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بختیاری، ابزاری شدن زنان است که در همسویی با تبعیض جنسیتی مطرح می­گردد. نه تنها زن به‌‌‌عنوان الگو معرفی نمی­شود بلکه به‌‌‌عنوان فردی که منافع جمع و مردان تامین می­کند، بهره گرفته می شود. درحقیقت از زنان در این منطقه، به‌‌‌عنوان ابزاری برای مقاصد مردان استفاده می­شود.

باتوجه به ماهیت مشارکت مدنی و عوامل فرهنگی، تلاش می­شود در فضای کنش، این امر تبیین نظری شود که فرهنگ چه تأثیری در مشارکت دارد. از آنجا که فرهنگ امری است که با بلوغ فکری شکل می­گیرد، فعال سازی کنشگر بر حسب منطقی خردمند انجام می­گیرد. برای فعال­سازی فرد دارای فرهنگ باتوجه به بلوغ ادراکی در کنش مدنی می­توان با مجاب کردن و اقناع فرهنگی، شخص را وارد کنش کرد. در نتیجه تحریک، تطمیع و تشویق در این فضا (فرد متاهل) تأثیری کمتری دارد. در نتیجه کنشگر با بلوغی فرهنگی که برخاسته از قدرت منطق و فکر است در عرصه­های مدنی حضوری فعال می­یابد.

برخورداری از مدیریتی فراگیر و یکپارچه و تمام شمول یکی از اصلی­ترین شروط برای تدوام مشارکت است که در هر جامعه از اساسی­ترین نیازهای اجتماعی محسوب می­شود و افراد جامعه باید از آن برخوردار باشند. مدیریت شایسته تعبیری است معطوف به وضعیت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی که حفظ کرامت انسانی و مسئولیت‌پذیری افراد جامعه را در قبال یکدیگر و ارتقای توانمندی­ها، از اهداف آن است.

آنچه قابل توجه است رشد قابل توجه نهادهای مدنی با علایق و دغدغه­های متنوعی است که نمود آن در بین زنان بختیاری و مشارکت آنان است. درحقیقت نوعی جنسیت زدایی، در بر­گیرنده شدن و دموکراتیزه شدن نیز در نهادهای مدنی و در عرصه­های عمومی جامعه درحال تقویت است. ان چه اهمیت این موضوع را دوچندان می­کند پدیدار شدن تغییرات مذکور در بافت جامعه درحال­گذار است که گفتمان شایسته­سالاری به‌‌‌جای مرد­سالاری تغییر پیدا کرده‌است، ولی اثرات مرد سالاری هنوز باتوجه به ساختار آن در نوع بینش افراد پای برجای بوده و نقش آن در مشارکت زنان نمودی خاص دارد.

برای موضوع مشارکت مدنی زنان، مطالعات متعددی انجام و برنامه‌ها و الگوهای مختلفی در دنیا تجربه­شده اما چالش اصلی، عدم هم‌پوشانی مطالعات، ارزیابی عملکرد مشارکتی، نقصان درک مشترک از مفهوم دقیق مشارکت و کمبود نظام جامع ارزیابی است. این مسئله در مورد زنان بختیاری مستثنی نیست و بایستی به‌‌‌عنوان دغدغه اصلی در جهت حل آن کوشید.