دانشگاه الزهرا

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات25
تعداد شماره‌ها967
تعداد مقالات8,010
تعداد مشاهده مقاله13,573,909
تعداد دریافت فایل اصل مقاله9,616,767
اخوان مقدم, زهره, آهنگ, علی. (1403). تحلیل إنگاره‌های تفسیری در آیه تعدد زوجات. جلوه هنر, 21(3), 29-55. doi: 10.22051/tqh.2023.42522.3768
زهره اخوان مقدم; علی آهنگ. "تحلیل إنگاره‌های تفسیری در آیه تعدد زوجات". جلوه هنر, 21, 3, 1403, 29-55. doi: 10.22051/tqh.2023.42522.3768
اخوان مقدم, زهره, آهنگ, علی. (1403). 'تحلیل إنگاره‌های تفسیری در آیه تعدد زوجات', جلوه هنر, 21(3), pp. 29-55. doi: 10.22051/tqh.2023.42522.3768
اخوان مقدم, زهره, آهنگ, علی. تحلیل إنگاره‌های تفسیری در آیه تعدد زوجات. جلوه هنر, 1403; 21(3): 29-55. doi: 10.22051/tqh.2023.42522.3768

تحلیل إنگاره‌های تفسیری در آیه تعدد زوجات

تحقیقات علوم قرآن و حدیث
مقاله 2، دوره 21، شماره 3 - شماره پیاپی 63، آذر 1403، صفحه 29-55    اصل مقاله (742.18 K)
نوع مقاله: پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22051/tqh.2023.42522.3768
نویسندگان
زهره اخوان مقدم1؛ علی آهنگ* 2
1دانشیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم (دانشکده علوم قرآنی تهران)
2استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم (دانشکده علوم قرآنی بجنورد)
چکیده
نبود پیوند آشکار بین صدر و ذیل آیه سوم سوره مبارکه نساء، باعث پدید آمدن چالشی‌ترین دیدگاههای تفسیری در ذیل آیه شده است. مجموع این دیدگاهها تحت سه انگاره قابل دسته بندی هستند: «إنگاره مبتنی بر سیاق»، «انگاره مبتنی بر سبب نزول» و «انگاره مبتنی بر تحریف و گسست». دو إنگاره نخست در پی کشف پیوند عبارات آیه می‌باشد؛ ولی انگاره اخیر، تلاش در این راستا را بی‌حاصل دانسته‌ است. پژوهش پیش رو با تأکید بر جریان شناسی تفسیری و با تکیه بر مطالعه تاریخی منابع تفسیری، در صدد تحلیلِ سه إنگارة فوق می‌باشد، تا از این رهگذر عوامل شکل‌گیری، توسعه و یا افول هر إنگاره در دوره‌های مختلف زمانی مشخص گردد. نتیجه آنکه «إنگاره مبتنی بر سیاق» که عموماً زادبوم آنها مدرسه تفسیری مکه می‌باشد و تا مدرسه تفسیری عراق نیز توسعه یافته، با وجود آنکه شانس این را پیدا نمود که تا چندین سده به حیات خود ادامه دهد؛ اما هرگز نتوانست به إنگاره‌ای برتر تبدیل شود. در مقابل، «إنگاره مبتنی بر سبب نزول» که در بوم مدینه متولد شد و با همت محدثان به توسعه و شهرت رسید از آغاز سده سوم هجری برای اولین بار وارد حوزه تفسیر شد و به مرور زمان به انگاره‌ای بی رقیب بدل گشت و به واسطه تصریح شیخ طوسی مبنی بر تعلق آن به حوزه تفسیری شیعه، چندین سده نیز مورد توجه مفسران شیعه بود. قرن ششم هجری نقطه آغاز «انگاره مبتنی بر تحریف و گسست» محسوب می‌شود که در دوره صفویه مفسران اخباری حیاتی دوباره به این انگاره می‌بخشند.
کلیدواژه‌ها
آیه سوم نساء؛ جریان شناسی تفسیری؛ إنگاره؛ تعدد زوجات
عنوان مقاله [English]
Analysis of interpretative concepts in the verse of polygamy
نویسندگان [English]
Zohreh Akhavan Moghadam1؛ Ali Ahang2
1Associate Professor of Quranic Sciences and Education University, Faculty of Quranic Sciences, Tehran, Iran
2Assistant Professor of the Department of Interpretation and Qur'anic Sciences. University of Sciences and Education of the Holy Quran Faculty of Quranic Sciences, Bojnoord, Iran
چکیده [English]
The lack of a clear connection between the beginning and the end of verse three of Surat An-Nisa has given rise to some of the most challenging interpretative perspectives regarding this verse. All these perspectives can be categorized into three concepts: the "contextual concept," " concept based on the cause of descent," and " concept based on distortion and disjunction". The first two concepts aim to uncover the connection between the phrases of the verse, while the latter regards such efforts as fruitless. This study, emphasizing on interpretative trend analysis and relying on a historical examination of interpretative sources, seeks to analyze the aforementioned three concepts to elucidate the factors that contributed to the formation, development, or decline of each concept across different historical periods. The findings indicate that the "contextual concept," which primarily originates from the interpretative school of Mecca and later expanded to the school of Iraq, managed to sustain its existence for several centuries; however, it never succeeded in becoming a dominant perspective. In contrast, the "concept based on the cause of descent," which emerged in Medina and gained prominence through the efforts of hadith scholars, first entered the realm of interpretation in the early third century AH and gradually transformed into an unrivaled perspective and due to Sheikh Tusi's statement of it as belonging to the Shia interpretative domain, it remained a focal point for Shia interpreters for several centuries. The sixth century AH marks the beginning of the "concept based on distortion and disjunction," which later experienced a resurgence during the Safavid era alongside the rise of the Akhbari approach. However, as interest in Akhbari thought waned and the discourse surrounding it diminished, this concept also fell into obscurity and was gradually forgotten.
کلیدواژه‌ها [English]
The third verse of Nisa, interpretive flowology, Ingareh, polygamy
مراجع
  • قرآن کریم، ترجمه: محمدمهدی فولادوند (1418ق)، چاپ سوم. تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
  1. آلوسی، محمودبن‌عبدالله(1415ق). روح المعانی فی تفسیرالقرآن العظیم و السبع المثانی، تحقیق: علی عبدالباری عطیه، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ اول.
  2. آهنگ، علی و آریان فر مهدی(1400ش). تحلیل فقه الحدیثی روایات رجم در منابع اهل سنت و نقش ابن شهاب زهری در تثبیت آن. مطالعات فهم حدیث. 7(14)، 141-159.  https://doi.org/10.30479/mfh.2021.2338
  3. ابراهیم­پور، علی(1398ش). روش شناسی «جریان‌شناسی» به مثابه دانشی میان رشته­ای مبتنی بر پارادایم علم اسلامی. تحقیقات بنیادین علوم انسانی. (16)، 133-173.
  4. ابن‌ابی‌شیبه، ابوبکر عبدالله‌بن‌محمد(1409ق)، مصنّف ابن‌ابی‌شیبه. تحقیق: کمال یوسف الحوت. چاپ اول. ریاض: مکتبة الرشد.
  5. ابن‌حبّان، محمدبن‌حبّان‌بن‌احمد البُستی(1408ق). الإحسان فی تقریب صحیح ابن‌حِبّان. تحقیق: شعیب الأرنؤوط. چاپ اول. بیروت: مؤسسة الرسالة.
  6. ابن‌عاشور، محمدطاهر(1420ق). التحریر و التنویر. چاپ اول. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
  7. ابن‌عباس، عبدالله‌بن‌عباس(بی‌تا). تنویر المقباس من تفسیر ابن‌عباس. به کوشش: محمدبن یعقوب فیروزآبادی. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  8. ابن‌عطیة اندلسی، عبدالحق‌بن‌غالب(1422ق). المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. تحقیق: عبدالسلام عبدالشافی محمد. چاپ اول. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  9. ابن‌کثیر، اسماعیل(1419ق). تفسیرالقرآن العظیم (تفسیر ابن‌کثیر)، تحقیق: محمدحسین شمس­الدین. چاپ اول. بیروت: دارالکتب العلمیه.
  10. ابن‌وهب مصری، عبدالله‌بن‌وهب(1425ق). تفسیرالقرآن من جامع لإبن‌وهب، تحقیق: دکتر رفعت فوزی و دیگران. چاپ اول. بی­جا: دارالوفاء.
  11. أبوعوانة، یعقوب‌بن‌اسحاق اسفراینی(1419ق). مستخرج ابی‌عوانة. تحقیق: أیمن‌بن‌عارف الدمشقی. چاپ اول. بیروت: دارالمعرفة.
  12. ابوالفتوح رازی، حسین‌بن‌علی(1408ق). روض الجنان و روح الجنان. تحقیق: محمدمهدی ناصح و محمدجعفر یاحقی. چاپ اول. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
  13. احمدبن‌حنبل، ابوعبدالله احمدبن‌محمد شیبانی(1412ق). مسند احمد. تحقیق: شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت: مؤسسه الرساله، چاپ اول.
  14. احمدی حاجیکلایی، حمید(1386ش). جریان‌شناسی سیاسی. رهیافت انقلاب اسلامی.(3)، 29-44.
  15. احمدی، محمدحسن (1403ش). متون دینی از بدیهی إنگاری تا إنگاره زدایی. تحقیقات علوم قرآن و حدیث، 21(2)، 1-22.
DOI:10.22051/iqh.2023.44936.3999   

  1. اسکندرلو، محمدجواد (1393ش). بررسی تفسیری آیه (فانکحوا ما طاب لکم من النساء).  مطالعات تفسیری. (20)، 25-34.
  2. بابایی، علی‌اکبر و دیگران (1387ش-الف). روش شناسی تفسیر قرآن. چاپ سوم. تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با همکاری سمت.
  3. بابایی، علی‌اکبر و دیگران (1387ش-ب). روش تفسیر قرآن. چاپ سوم. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  4. بخاری، ابوعبدالله محمدبن‌اسماعیل(1422ق). صحیح البخاری. تحقیق: محمدزهیربن ناصر الناصر. چاپ اول. بی­جا: بی­نا.
  5. بزّار، احمدبن‌عمرو(1988م). مسندالبزّار. تحقیق: محفوظ­الرحمان زین‌الله و دیگران. چاپ اول. المدینة المنورة: مکتبة العلوم و الحِکَم.
  6. بلخی، مقاتل‌بن‌سلیمان(1423ق). تفسیر مقاتل‌بن‌سلیمان. تحقیق: عبدالله محمود شحّاته. چاپ اول. بیروت: دارإحیاء التراث.
  7. بیهقی، ابوبکر احمدبن‌حسین(1424ق). السنن الکبری. تحقیق: محمدعبدالقادرعطا. چاپ سوم. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  8. پاکتچی، احمد (1389ش). روش تحقیق با تکیه بر حوزه علوم قرآن و حدیث. دو جلد، چاپ اول. تهران: انجمن علمی الهیات دانشگاه امام صادق(ع).
  9. پاکتچی، احمد (1396ش). مقدمه کتابِ تاریخ‌نگاریِ انگاره‌ای. چاپ اول. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) .
  10. پاکتچی، احمد (1397ش). تاریخ انگاره صبر، مسیرشناسیِ خوشه‌های انگاره‌ای. مجموعه مقالات اولین همایش ملی کاربرد رویکرد تاریخ انگاره در مطالعات قرآنی . چاپ اول. گرگان: دانشگاه آزاد اسلامی (پژوهشکده قرآن و عترت).
  11. حقی بروسوی، اسماعیل بن مصطفی(بی‌تا). تفسیر روح البیان. چاپ اول. بیروت: دارالفکر.
  12. دارقطنی، ابوالحسن علی‌بن‌عمر(1424ق). سنن دارالقطنی. تحقیق: شعیب الأرنؤوط و دیگران. چاپ اول. بیروت: مؤسسة الرسالة.
  13. سجستانی، ابوداوود سلیمان‌بن‌اشعث(بی‌تا). سنن ابی‌داوود، تحقیق: محمد محیی‌الدین عبدالحمید. بیروت: المکتبة العصریة.
  14. سلطانی رنانی، محمد(1398ش). بررسی و نقد نظریات مفسران در بیان وجه ارتباط شرط و جزای آیه سوم سوره نساء. پژوهش‌های تفسیر تطبیقی، 5(2)، 223-246.                        DOI:22091/PTT.2019.2718.1280
  15. سید قطب، سید ابراهیم شاذلی(بی‌تا). فی ظلال القرآن. نرم‌افزار المکتبةالشاملة.
  16. صنعانی، ابوبکر عبدالرزاق‌بن‌همام(1419ق). تفسیر عبدالرزاق. تحقیق: محمودمحمد عبده. چاپ اول. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  17. طبرانی، سلیمان‌بن‌احمد(1405ق). مسندالشامیین. تحقیق: حمدی‌بن‌عبدالمجید السلفی. چاپ اول. بیروت: مؤسسة الرسالة.
  18. طبرسی، ابومنصور احمدبن‌علی(1413ق). الاحتجاج علی اهل اللجاج. تحقیق: ابراهیم بهادری و محمدهادی، با اشراف: جعفر سبحانی. چاپ اول. قم: اسوة.
  19. طبرسی، فضل‌بن‌حسن(1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تصحیح: فضل‌الله یزدی طباطبائی و هاشم رسولی. چاپ سوم. تهران: ناصرخسرو.
  20. طبری، ابوجعفر محمدبن‌جریر(1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. چاپ اول. بیروت: دارالمعرفة.
  21. طحاوی، ابوجعفر احمدبن‌محمد(1415ق). شرح مشکل­الآثار. تحقیق: شعیب الأرنؤوط. چاپ اول. بی‌جا: مؤسسة الرسالة.
  22. طوسی، ابوجعفر محمدبن‌حسن(بی تا). التبیان فی تفسیر القرآن. تحقیق: احمد حبیب العاملی. چاپ اول. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
  23. طیّب، عبدالحسین(1369ش). اطیب البیان فی تفسیرالقرآن. چاپ دوم. تهران: اسلام.
  24. عروسی حویزی، عبدعلی‌بن‌جمعه(1415ق). نورالثقلین. تصحیح: هاشم رسولی. چاپ چهارم. قم: اسماعیلیان.
  25. عقبه، بگم(1397ش). تحول انگاره قرآنی قلب در فرهنگ اسلامی. مجموعه مقالات اولین همایش ملی کاربرد رویکرد تاریخ انگاره در مطالعات قرآنی . چاپ اول. گرگان: دانشگاه آزاد اسلامی (پژوهشکده قرآن و عترت).
  26. فیض کاشانی، محمدبن‌شاه‌مرتضی(1415ق). تفسیر الصافی. تحقیق: حسن اعلمی. چاپ دوم. تهران: مکتبة الصدر.
  27. فرامرزقراملکی، احد؛ ناسخیان، علی‌اکبر(1395ش). قدرت انگاره. تهران: انتشارات مجنون.
  28. قاسمی، محمدجمال‌الدین(1418ق). محاسن التأویل. تحقیق: محمد باسل عیون السود. چاپ اول. بیروت: دارالکتب العلمیة.
  29. قبادی، فرشته، درزی، قاسم(1397ش). سیر تحول معنایی إنگاره «شاکله» در گستره تفاسیر، دوره پیدایش و کلاسیک. تحقیقات علوم قرآن و حدیث. 15(4)، 157-185.               DOI:10.22051/tqh.2019.20997.2118 
  30. قمی، علی‌بن‌ابراهیم‌بن‌هاشم(1363ق). تفسیر قمی. تحقیق: طیب موسوی جزایری. چاپ سوم. قم: دارالکتب.
  31. قمی مشهدی، محمدبن‌محمدرضا (1368ش). کنزالدقائق و بحرالغرائب. تحقیق: حسن درگاهی. چاپ اول. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ  و ارشاد اسلامی.
  32. گرامی، سیدمحمدهادی(1396ش-الف). نخستین اندیشه­های حدیثی شیعه: رویکردها، گفتمان‌ها، انگاره­ها و جریان‌ها. چاپ اول. تهران: دانشگاه امام صادق(ع) .
  33. گرامی، سیدمحمدهادی(1396ش-ب). مقدمه‌ای بر تاریخ‌نگاری انگاره‌ای و اندیشه‌ای. چاپ اول. دانشگاه امام صادق(ع) .
  34. گرامی، سیدمحمدهادی(1397ش). انگاره علم غیب در فرهنگ و اندیشه متقدم شیعه. مجموعه مقالات اولین همایش ملی کاربرد رویکرد تاریخ انگاره در مطالعات قرآنی. چاپ اول. گرگان: دانشگاه آزاد اسلامی (پژوهشکده قرآن و عترت).
  35. مالک‌بن‌انس(1425ق). الموطّأ. تحقیق: محمدمصطفی الأعظمی. چاپ اول. امارات: مؤسسة زاید بن سلطان آل نهیان للأعمال الخیریة و الإنسانیة.
  36. مجاهد، ابوالحجّاج مجاهدبن‌جبر مکی(1410ق). تفسیر مجاهد. تحقیق: محمدعبدالسلام ابوالنبیل. چاپ اول. مصر: دارالفکر الاسلامی الحدیثة.
  37. مسلم نیشابوری، مسلم‌بن‌حجّاج(بی‌تا). صحیح مسلم. تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  38. مطوری، علی؛ سامی، محمدجواد و خنشا، علیرضا (1400ش). بررسی اقوال مختلف مفسران و اندیشمندان اسلامی حول آیه 3 سوره نساء در قرآن. مطالعات قرآنی. 12(47)، 399-421.     30495/qsf.2021.684511 DOI:
  39. مکارم شیرازی، ناصر(1398ش) . تفسیر نمونه. چاپ چهل‌و‌چهارم. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  40. مهروش، فرهنگ (1397ش). مجموعه مقالات برگزیده اولین همایش ملی کاربرد رویکرد تاریخ انگاره در مطالعات قرآنی. مشتمل بر نُه مقاله. چاپ اول. گرگان: دانشگاه آزاد اسلامی (پژوهشکده قرآن و عترت).
  41. میرحسینی، یحیی(1397ش). تاریخ انگاره «امت وسط» و مقایسه آن با برساخت‌های معنایی واژه. مجموعه مقالات اولین همایش ملی کاربرد رویکرد تاریخ انگاره در مطالعات قرآنی. چاپ اول. چاپ اول. گرگان: دانشگاه آزاد اسلامی (پژوهشکده قرآن و عترت).
  42. نسائی، ابوعبدالرحمن احمدبن‌شعیب(1421ق). السنن الکبری. تحقیق: حسن عبدالمنعم شبلی. چاپ اول. بیروت: مؤسسة الرسالة.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 289
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 171


سامانه مدیریت نشریات علمی. طراحی و پیاده سازی از سیناوب