1دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات دانشگاه تهران، تهران، ایران.
2کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات دانشگاه تهران، تهران، ایران.
چکیده
پیامبر اکرم (ص) پس از دوران فترت در اجتماعی جاهلی و فرورفته در عصبیت‌های قومی و تفاخرهای نژادی مبعوث شد؛ پیامبری «اُمّی» که هم خاتم پیامبران بود و هم مأمور پایان دادن به جاهلیت و اُمّیّت با معجزه‌ای از جنس کتاب و بیان و زبان. خاتمیت نبیّ و به تبع آن، وصف خاص و انحصاری «اُمّی» برای او، نظرگاه انبوهی از محققان بوده و نتایج گوناگونی را دربرداشته است. در این میان «بیسواد»، «غیر یهودی»، «منسوب به اُمّ‌القری» و «منسوب به اُمّ» وجوه معنایی غالب‌تری برای واژه اُمّی بوده‌اند.اما در نگاه به این مفهوم اگر به «سیاق» آیات قرآن (به عنوان منبع و مرجع این تعبیر) توجه شود؛ اگر «روح معنا»ی واژگان و «نظام مراتب» در کلمات و بستر بکارگیری آن‌ها درآیات و سور قرآن پررنگ‌تر دیده شوند؛ و در نهایت اگر نقش و تأثیر «زبان قرآن» نیز در نظر گرفته شود، تصویر روشن‌تری از آن به دست خواهد آمد. تصویر حاصل شده از این مفهوم در کنار جایگاه خاتمیت پیامبر (ص)، نشان از این دارد که اُمّیّت نبیّ متفاوت و فراتر از اُمّیّت سایر بشر است و مفهومی وحدت بخش و هم‌افزا و به گستره انسانیت و در واقع ناظر به بازیابی اصول فطری و مشترکات وجود بشر می‌باشد.
1Associate Professor, Department of Qur’anic and Hadith Sciences, Faculty of Theology, University of Tehran, Iran
2. MA of Qur’anic and Hadith Sciences, Faculty of Theology, University of Tehran, Iran
چکیده [English]
After the pause period (fatra), the Holy Prophet (PBUH) was sent to an ignorant and depraved society due to ethnic and racial prejudices. An “Ummī” prophet who was both the seal of the prophets and the agent of ending ignorance and Ummīyat, with a miracle of the kind of book, expression and language. The prophecy of the Prophet and, consequently, his special and exclusive description of “Ummī,” have been discussed by a large number of scholars and have yielded various results. “Illiterate,” “non-Jewish” and attributed to “Umm al-Qurā” or “Umm” have been more dominant semantic aspects for the word “Ummī.” Looking at this concept, if the context of the verses of the Qur’an (as the source and reference of this interpretation), the “spirit of meaning” of the words and the “system of levels” in the words, as well as the role and influence of the “language of the Qur’an” are considered, a clearer picture will be obtained that upon which and due to the position of the Prophet’s finality, the ummīyyat of the Prophet is different and beyond the ummīyyat of other human beings and has a unifying and all-encompassing concept, extending to the restoration of human innate principles.
حویزی، عبدعلی بن جمعه، (1415ق)، تفسیر نورالثقلین، قم: اسماعیلیان.
حیدری، حسین، (1393ش)، «بررسی دگرگونی مفهوم اُمّی و امت‌ها در عهد عتیق، عهد جدید و قرآن کریم»، مطالعات اسلامی علوم قرآن و حدیث، سال 48، شماره93، صص91-116.
خوش‌منش، ابوالفضل، (1393ش)، «اُم‌القری، پایگاه جهانی امت وسط»، پژوهشهای قرآن و حدیث، سال48، شماره1، صص53-72.
خوش‌منش، ابوالفضل، (1393ش)، درآمدی به ظرفیت‌های فرهنگی و هنری زبان قرآن، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
خوش‌منش، ابوالفضل، (1395ش)، موسیقی زبان قرآن، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412ق)،مفردات الفاظ قرآن، بیروت: دارالقلم.
