پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 25 |
| تعداد شماره‌ها | 916 |
| تعداد مقالات | 7,522 |
| تعداد مشاهده مقاله | 12,233,564 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 8,652,544 |
نسبت‌سنجی میان زمان نگارش و موضوعات ردیه‌نگاری‌های شیعیان (تا نیمۀ اول قرن پنجم هجری) | ||
| تاریخ نگری و تاریخ نگاری | ||
| مقاله 2، دوره 30، شماره 26، دی 1399، صفحه 39-68 اصل مقاله (571.43 K) | ||
| نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22051/hph.2020.29445.1407 | ||
| نویسندگان | ||
| مهدیه پاکروان* 1؛ علیمحمد ولوی2؛ سعید طاوسی مسرور3 | ||
| 1دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه الزهراء(س)، تهران، ایران | ||
| 2استاد گروه تاریخ، دانشگاه الزهراء(س)، تهران، ایران | ||
| 3استادیار گروه فلسفه، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| اگرچه عموم ردیه‌نویسی‌های متقدم ازمیان‌رفته‌اند، بررسی نام‌های این نگاشته‌ها مسیر جدیدی در اختیار محقق قرار می‌دهد تا به کشف و خوانش تاریخ فکری و جریان‌شناسی جامعۀ اسلامی بپردازد. جریان‌هایی که برخی تا به امروز نیز تعیین‌کنندۀ بنیان‌های اعتقادی مذاهب اسلامی‌اند و لذا شناخت آن ها از زوایای مختلف حائز اهمیت است. این پژوهش متکی بر منابع مکتوب و متمرکز بر ردیه‌نگاری کلامی فرق شیعی بر اساس فهارس متقدم یعنی رجال نجاشی، طوسی و فهرست ندیم است. کمیت‌سنجی اطلاعات ردیه‌ها، سنخ‌شناسی سه‌گانۀ برون‌دینی، برون‌مذهبی و درون‌مذهبی و فراوانی‌سنجی آن ها از ابزار کارآمد این تحقیق‌اند که می‌توان به کمک آن ها نوع منازعات حاکم بر جامعۀ اسلامی را سنجید. حاصل امر نشان می‌دهد که اکثر ردیه‌نگاران امامی‌اند و ردیه‌نگاری در حوزۀ برون‌دینی چندان مدنظر متکلمان نبوده است. در ردیه‌های برون‌مذهبی بیش از همه معتزلیان محل نقد و رد بوده‌اند و در ردیه‌های درون‌مذهبی، جریان غلات و با درصدی اختلاف، واقفی‌ها و جریان‌های مختلف امامی. تولید ردیه در قرن سوم در همۀ سنخ‌ها بیش از سایر قرون است که نشان‌دهندۀ بستر سیاسی‌اجتماعی مستعد در مناظرات فکری میان فرقه‌ها و شکل‌گیری ادبیات انتقادی بین آن هاست. در قرن چهارم علی‌رغم کاهش ردیه‌نگاری، ردیه‌های برون‌مذهبی تغییری نکرده است و ردیه بر معتزلیان بیشتر نیز شده است. این نشان می‌دهد که افول دوران طلایی معتزله، بازتاب افکار و عقاید آن ها را تا مدت‌ها بعد در جامعۀ اسلامی کم نکرد و متکلمین عقل‌گرای امامی همچنان به رد و نقد آرا آن ها مشغول بوده‌اند. موضوع امامت در محوریت این ردیه‌ها قرار گرفته است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| ردیه‌نگاری؛ فرق شیعه؛ منازعات کلامی؛ معتزله؛ غلات | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| A Study of the Relationship Between the Reporting Dates and the Subjects of Shiite Rebuttal Writings (Prior to the Second Half of the Fifth Century) | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mahdiyeh Pakravan1؛ Alimohamad Valavi2؛ Saeed Tavoosi Masroor3 | ||
| 1PhD Candidate in Islamic History, AlZahra University, Tehran, Iran. | ||
| 2Professor in History, AlZahra University, Tehran, Iran | ||
| 3Assistant Professor, Philosophy and Theology department, Faculty of Theology, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| Although most of the earlier rebuttal writings have been lost, the study of the names of these writings provides a new path for the researcher to read and explore the intellectual history and different movements in Islamic society, some of which, even to date determine the belief foundations of Islamic denominations and therefore it is important to recognize them from different aspects. This research relies on written resources focused on theological rebuttal writings of Shi’a sects based on the earlier lists i.e. Rijal al-Najashi, Tusi, and Kitāb al-Fihrist of Nadim. Quantification of the information in rebuttal writings, extra-religious, extra-sectious, and intra-sectious typology, and their frequency measurement are the effective tools of this research, which can be used to measure the types of conflicts governing Islamic society. The results show that most of the rebuttal writers are Imami and rebuttal writings in the extra-religious field have not been considered by theologians. In extra-religious rebuttal writings, the Mu’tazilis have been subject to criticism the most and in intra-religious ones the Ghulāt, and then the W’aqifis and different Imami movements. The number of rebuttal writings of all types have been the most in the third century, indicating a susceptible sociopolitical context in the intellectual debates between different sects and the formation of critical literature among them. In the 4th century, despite the decline of production of rebuttal writings, the number of extra-religious ones has not changed and there is even a rise in the number of rebuttal writings on Mu’tazilis. This shows that the decline of the Golden Age of the Mu’tazila did not diminish the reflection of their thoughts and beliefs in Islamic society until a long time later, and Imami regional theologians continued to reject and critique their faith. The issue of Imamate is central to these rebuttal writings. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Rebuttal writing, Shia sects, Theological conflicts, Mu’tazlilis, Ghulāt | ||
| مراجع | ||
|
کتاب‌شناخت
ابن‌عساکر، على‌بن‌حسن(1415 ق.) تاریخ مدینه دمشق، به‌کوشش علی شیری، بیروت: دارالفکر.
ابن‌عماد، عبدالحى‌بن‌احمد (1406 ق.) شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، به‌کوشش محمود و عبدالقادر ارناووط، دمشق: دار‌بن‌کثیر.
ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم(1414 ق.) لسان العرب، چاپ 3، بیروت: مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان.
آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن(1403 ق.) الذریعه الی تصانیف الشیعه، به‌کوشش علینقی منزوی و احمد منزوی، بیروت: دارالاضواء.
اقبال آشتیانی، عباس(1383) آل نوبخت، مشهد: آستان قدس رضوى، بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى.
انصاری، حسن(1372) «ابن ندیم»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج 5، زیرنظر سید محمد کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
انواری، محمدجواد(1393) «ردیه‌نویسی»، دانشنامۀ جهان اسلام،ج 19.
تستری، محمدتقی(1410 ق) قاموس الرجال، چاپ2، قم: مؤسسۀ النشرالاسلامی.
جان احمدی، فاطمه(1395) تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، چاپ 41 ، قم: نشر معارف.
جبارى، محمدرضا(1382) سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه( علیهم‌السلام)، قم: مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام‌خمینى( ره).
چلونگر، محمدعلی و دیگران(1397) بوم‌شناسی تاریخی جریان‌های تاریخی اصحاب ائمه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
حسینیان مقدم، حسین و دیگران(1393) تاریخ تشیع 2، زیرنظر سیداحمدرضا خضری، چاپ9، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
حنین‌بن‌اسحاق(1379) رساله حنین‌بن‌اسحاق الی علی‌بن‌یحیی فی ذکر ما ترجم من کتب جالینوس؛ کهن‌ترین فهرست جهان اسلام، به‌کوشش مهدی محقق، تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه تهران – دانشگاه مکگیل.
خویی، سیدابوالقاسم(1413 ق) معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، چاپ5، قم: مرکز نشر الثقافه الاسلامیه فی العالم.
دینورى، احمدبن‌داود(1368) الاخبار الطوال، به‌کوشش عبدالمنعم عامر و جمال‌الدین شیال، قم: منشورات الرضى.
راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد(1412 ق) مفردات الفاظ القرآن، به‌کوشش صفوان عدنان داوودی، بیروت: دارالقلم.
زرکلى، خیرالدین(1989 م.) الاعلام ( قاموس تراجم لاشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین)، چاپ8، بیروت: دارالعلم للملایین.
زریاب خویی، عباس(1372) «ابن‌راوندی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج 5، زیرنظر سیدمحمد کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
ساکت، محمدحسین(1368) پایگاه محمد الندیم در کتاب‌شناسی، مشهد: انتشارات جاوید.
سزگین، فؤاد(1412 ق) تاریخ التراث العربی، ترجمۀ محمود فهمی حجازی، به‌کوشش عرفه مصطفی و سعید عبدالرحیم، قم: کتابخانۀ عمومی آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی.
سیدمرتضى، على‌بن‌حسین(1410 ق) الشافی فی الامامه، به‌کوشش سیدعبدالزهرا حسینى، چاپ2، تهران: مؤسسۀ الصادق(ع).
شبیری، سید محمدجواد(1393) «رجال نجاشی»، دانشنامۀ جهان اسلام، ج 19، زیرنظر غلامعلی حداد عادل، تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی.
شهرستانی، محمدبن‌عبدالکریم(1415 ق) الملل و النحل، به‌کوشش امیرعلی مهنا و علی‌حسن فاعور، چاپ4، بیروت: دارالمعرفه.
صفدی، خلیل‌بن‌ایبک(1401 ق) الوافی بالوفیات، به‌کوشش هلموت ریتر، چاپ2، بیروت: دارالنشر فرانز شتاینر.
صفری فروشانی، نعمت‌الله(1391ق) غالیان، چاپ3، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
طوسی، ابوجعفر محمدبن‌حسن(1420 ق) فهرست کتب الشیعه و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، به‌کوشش سیدعبدالعزیز طباطبایی، قم: مکتبه‌المحقق الطباطبایی.
_________________(1425 ق) کتاب الغیبه، به‌کوشش عبادالله تهرانی و علی‌احمد ناصح، قم: مؤسسۀ المعارف الاسلامیه، چاپ3، طوسی.
_________________(1427 ق) رجال، به‌کوشش جواد قیومی اصفهانی، چاپ سوم، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
فان اس، یوزف(1397) کلام و جامعه در سدۀ دوم و سوم هجری، ترجمۀ فرزین بابکی و احمدعلی حیدری، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
کشی، محمدبن‌عمر(1404 ق) اختیار معرفه‌الرجال، تلخیص محمدبن‌حسن طوسی، به‌کوشش محمدباقر میرداماد و مهدی رجایی، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (علیهم السلام) الاحیاء‌التراث.
کلینی، محمدبن‌یعقوب(1407 ق) الکافی، به‌کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیه .
گرامی، سید محمدهادی(1391) «بازشناسی جریان هشا‌م‌بن‌حکم در تاریخ متقدم امامیه»، مطالعات تاریخ اسلام، سال4، شمارۀ 12 ، صص 137-168
______________(1396) نخستین اندیشه‌های حدیثی شیعه (رویکردها، گفتمان‌ها، انگاره‌ها و جریان‌ها)، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
مفید، محمدبن‌محمدبن‌نعمان (1413 ق) الحکایات فی مخالفات المعتزلیه من العدلیه، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
منتظرالقائم، اصغر و سعیدی، وحید (1393) تبیین نقش هشام کلبی در فرهنگ و تمدن اسلامی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
موحد، صمد(1372) «ابوزید بلخی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج 5، زیرنظر سیدمحمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
نجاشى، احمدبن‌على(1365) رجال النجاشی، به‌کوشش موسى شبیرى زنجانى، چاپ 6، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
ندیم، محمد‌بن‌اسحاق(1430 ق) الفهرست، به‌کوشش ایمن فؤاد سید، لندن: مؤسسۀ الفرقان للتراث الاسلامی.
_____________ (بی‌تا) الفهرست، بیروت: دارالمعرفه.
نعمه، عبدالله(1367) فلاسفۀ شیعه، ترجمۀ جعفر غضبان، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى.
نوبختى، حسن‌بن‌موسى(1404 ق) فرق الشیعه، چاپ 2، بیروت: دارالاضواء.
نوری، محمد(1381) «اولین فهرستنگاریهای شیعه»، کتابهای اسلامی، شمارۀ 8.
ولوی، علیمحمد(1367) تاریخ علم کلام و مذاهب اسلامی، تهران، مؤسسۀ انتشارات بعثت.
List of sources with English handwriting: Ansārī, Hassan (1372), “Ebn Nadīm”, The Great Islamic Encyclopedia, Under the supervision of Sayyed Moḥammd Kāẓem mūsavī boǰnūrdī, Tehrān: The Center of The Great Islamic Encyclopedia, V 5. Anvārī, Moḥammd J̌avād (1393), “Raddīeh Nevīsī” Encyclopedia of the World of Islam. Āqā bozorg Ṭehrānī, Moḥammd Moḥsen (1403), Al-Dharīʿa ilā Tāṣānīf al-Shī՚ īte, Beirǔt: Dār al- Ażvā. Čelongar, Moḥammd Alī and others (1397), Historical ecology of the historical currents of the companions of the Imams, Qom: Research Institute of Ḥawzah and University. Dīnavarī, Aḥmad b. Dāwūd (1368), al-Aḵbār al-Ṭewāl, research: ʿAbd al-Monʿem ʿĀmer, Qom: mānšūrāt al-rażī. Ebn ‘Asākir, Alī b. Hassan (1415), Tārīḵ Mādīnā Dāmišq, Beirǔt: Dār al-Fikr. Ebn ʿImād, Abd al-Ḥayy b. Aḥmad (1406), šadhārāt al-dhahab fī aḵbār man dhahab, Damišq: Dār Ebn Kaṯīr. Ebn Manẓūr Moḥammd b. Mokarram (1414), Lisān al-‘Arab, Beirǔt: Moassisā Maṭbū‘āti ismāʿīlīs. Gerāmī, Seyyed Moḥammd Ḥadī (1391), “Recognition the school of Hishām ibn al-Ḥakam in early Imāmīyya history”, A Quarterly Journal of Historical Studies of Islam, I 12, P 137-168. Gerāmī, Sayyed Moḥammd Ḥadī (1396), The first Shiʻite hadith ideas, Tehrān: Imām Sādiq University. Hosseīnīān Moqaddm, Ḥosseīn and others (1393), The History of Shi`ism (2), Under the supervision of Sayyed Aḥmad Reżā Ḵeżrī, Qom: Research Institute of Ḥawzah and University. Ḥunayn b. Isḥāq (1379), Risālat Ḥunayn b. Isḥāq ila Alī ibn Yaḥyā treatise for Ali ibn Yaḥyā on works of Galen translated into Arabic, Tehrān: Institute of Islamic Studies, University of Tehrān- McGill University. Iqbāl Āštīānī, Abbās (1383), Āle Nobaḵt, Mašhad: Islamic Research Foundation of Āstān Quds Rażavī. J̌abbārī, Moḥammad Reżā (1382), The organization of advocacy and its role in the age of Imāms (sāzmāne vekālat), Qom: The Imām Khomeini Education and Research Institute. Jān Aḥmadī, Fātemeh (1395), The History of Islamic Culture and Civilization, Qom: Našr Ma‘ārif Kišī, Moḥammad b.ʻUmar (1404). Iḵtīyār Maʻrifa al-Riǰāl, Qom: Āl al-Beit. Kolaynī, Moḥammad b. Yaqūb (1407), Al-Kāfī, Tehrān: Dār al-Kotob al-Eslāmīyya Ḵūī, Sayyed Abulqāsīm (1379), Muʻǰam Riǰāl al-Ḥadīth tafżīl tābaqāt al-rovāt, Bīǰā: Bīnā. Montaẓer al- Qāem, Asḡar and Saʻidī, Vaḥīd (1393), Explaining the role of Ḥišām Kalbī in Islamic culture and civilization, Qom: Research Institute of Ḥawzah and University. Movaḥed, Ṣamad (1372), “Abū zeīd Balḵī”, The Great Islamic Encyclopedia, Under the supervision of Mohammad Kāẓem mūsavī boǰnūrdī, Tehrān: The Center of The Great Islamic Encyclopedia, V 5. Mūfīd, Moḥammad b. Moḥammad b. No‘mān (1413), Al-ḥikāyāt fī moḵālīfāt al-Mu‘tazilite mīn al-‘Adlī‘ite, Qom: The World Conference for šeiḵ Al-Mūfīd. Nadīm, Moḥammad b. Esḥāq (bītā), al-Fehrest, Beirūt: Dār al-maʿrefa. Nadīm, Moḥammad b. Esḥāq (bītā), al-Fehrest, London: Al-Furqān Islamic Heritage Foundation. Naǰāšī, Aḥmad b. ‘Alī (1365), Riǰāl Naǰāšī, edited by Mūsā Šobairī Zanǰānī, Qom: Moassisa al-Našr al-Eslāmī. Ni‘ma, Abdullāh (1367), Shī‘ite philosophers, translate by J̌a’far Ḡażbān, Tehrān: Islamic Revolution Publishing and Education Organization. Nowbaḵtī, Ḥasan b. Mūsā (1404), Feraq al-Shī‘ite, Beīrǔt: Dār al- Ażvā Nǔrī, Moḥammad (1381), “The first Shi‘ite catalogs”, Islamic books, I 8. Rāqib Esfahānī, Ḥossein b. Moḥammad (1412), Mofradāt alfāẓ al-Qurān, Beirūt: Dār al-Qalam. Safarī Foroušānī, Nematollāh (1391), Qālīān, Mašhad: Islamic Research Foundation. Ṣafdī, Ḵalīl b. Ībek (1401), Al-Wāfī Bi al-Wafīyāt, Beirǔt: Dār al- Našr, Franz Šteiner. Šahrestānī, Moḥammad b. ’Abd al-karīm (1415), Al-Milal va al-Niḥal, Beirūt: Dār al-maʿrefa Sāket, Moḥammad Ḥossein (1368), Moḥammad Al-Nadīm base in bibliography, Mašhad: J̌āvīd Publications. Sizgīn, Fu‘ād (1412), Tārīḵ al-Turāṯ al-Arabī, translate by Maḥmūd fahmī hiǰāzī, Qom: The Āyatollāh Mar’ašī Naǰafī Library. Šobeirī, Sayyed Moḥammad J̌avād (1393), “Riǰal Naǰašī” Encyclopedia of the World of Islam, Under the supervision of Qolām Alī Ḥaddād ‘Ādel, Tehrān: The EncyclopaediaIslamica Foundation, V 19. Sayyed mortazā, Alī b. Ḥossein (1410), Al-šāfī fī al-Imāma, Tehrān: Moassisa al-Sādiq (PBUH) Tostarī, Moḥammad Taqī (1410), Qāmūs al-riǰāl, Qom: Moassisa al- Našr al-Eslāmī Ṭūsī,Abu ǰafarMoḥammad b. Ḥasan (1425), Al-Ḡayba, Qom: Moassia al- Ma‘ārif al-Eslāmīyya. Ṭūsī, Abu ǰafarMoḥammad b. Ḥasan (1425), Qom: Maktaba al-Moḥaqiq al-Ṭabaṭabayī. Ṭūsī, Abu ǰafar Moḥammad b. Ḥasan (1427), Riĵāl, Qom: Moassisa al- Našr al-Eslāmī Valavī, Alī Moḥammad (1367), History of theology and Islamic religions, Tehrān: Be‘ṯat Publishing Institute. Van Ess, Josef (1397), Theology and Society in the Second and Third Centuries of the Hijra, translate by Fazrīn Bābakī and Aḥmad Alī Ḥeidarī, Qom: University of Religions and Denominations. Zaryāb Ḵūī, Abbās (1372), “Ibn Rāvandī”, The Great Islamic Encyclopedia, Under the supervision of Moḥammad Kāẓem mūsavī boǰnūrdī, Tehrān: The Center of The Great Islamic Encyclopedia, V 5. Ziriklī, Ḵair ad-Dīn (1989), Al-A’lām, Beirūt: Dār al-’elm Lilmalāyin | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 538 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 249 |
||