گذار فرساینده: تفسیر زوجین درخواست‌دهنده طلاق از دخالت خانواده

با نگاهی به مفاهیم و مقوله­ها، می­توان از شکل­گیری دام اجتماعی در فرایند دخالت خانواده در زندگی زوجین جوان صحبت کرد. دام در واقع شرایطی است که افراد در آن گرفتار می­شوند و هر اقدامی، موجب گرفتاری بیشتر در دام و دردسرهای بعدی می­شود. در شرایط دام، حل مسئله دشوار می شود. کنشگران دست­پاچگی می­کنند و عرصه زندگی بر آنها تنگ­تر می­شود. این فشارها در فرایند تعاملات اجتماعی بین زوجین، خانواده و روابط متقابل فعال می­شود و استمرار می­یابد. به­نظرمی­رسد زوجین جوان و خانواده آن­ها در جریان مواجه با مسائل، به دلیل وابستگی در این دام پا می­نهند. خانواده­ها نیز با آن­ها همراه می­شوند و در نهایت امر به طور کلی هر چه بیشتر در این دام خود را گرفتار می­گردند. زدن کلید دخالت می­تواند فرایند شکل­گیری یک دام اجتماعی را فعال کند.

زوجین جوان به علت ناآگاهی و عدم توجه کافی در خصوص نظرات والدین ناگهان با سیلی از افکار ناشی از تأثیرپذیری از دیگران  مواجه می­شوند. زوجین در مرحله‌ یک به انکار آن می‌پردازند و حتی زمانی هم که این موضوع را دریافته‌اند باز هم در قبال همسران به انکار آن پرداخته و وجود آن را  نادیده می­گیرند. در برخی زوجین ابعاد دخالت اقتصادی پررنگ­تر از سایر ابعاد‌ است. بوهانون[1] (1970) در نظریه 6 مرحله طلاق نیز به مرحله طلاق اقتصادی نیز اشاره کرده­است. به­گونه­ای که همسران در آن شروع به جداسازی واحدهای اقتصادی موجود بین خود کرده و آن را تبدیل به یک موضوع چالش­برانگیز می­کنند.

 در برخی موارد زمینه‌های فرهنگی-اجتماعی اصل  بوده­است. بدین معنا که خانواده‌ها به دلیل تفاوت‌های فرهنگی اجتماعی که بین خود و خانواده عروس یا داماد احساس می‌کردند این را به  زمینه‌ای برای دخالت در زندگی فرزندان خود تبدیل کردند. در برخی موارد زمینه دخالت خانواده‌ها به زمینه‌های مذهبی مربوط است، به این معنا که به علت تفاوت‌هایی که از نظر مذهبی و اعتقادی در بین خود و فرد تازه وارد شده به کانون خانواده احساس می‌کردند، همین زمینه‌ را به امری برای دخالت در زندگی فرزندان و حتی بیشتر از همه تأثیرگذاری بر فرزندان خود کردند و این دخالت‌ها اغلب تا زمینه‌های دیگر و حتی خصوصی‌تر درز پیدا کرده­است.

اما سؤال این‌جاست که واکنش خود زوجین نسبت به این دخالت‌ها چه بوده است. زوجین به علت وابستگی بالا نظرات خانواده‌ها را اغلب مفید تلقی کرده و ابعاد نادرست این دخالت‌ها در نظر آن‌ها جلوه چندانی نداشته­است. این در حالی است که در بین برخی از زوجین زمانی که به اثرات و ابعاد این دخالت­ها در زندگی دست­یافته­اند اغلب اظهار بی­اطلاعی کردند. در ابعادی دیگر تعدادی از زوجین به علت سنتی بودن ساختار خانواده، حتی زمانی که متوجه دخالت خانواده‌ها بوده‌اند و به این موضوع که نظرات والدین موجب تنش و اختلاف  در زندگی زناشویی‌ می­شود، آگاهی داشتند  به­خاطر وجود سلسله مراتب قدرت، توانایی مقابله با این نظرات و دخالت‌ها را نداشته و قادر به اظهار نظر یا نشان­دادن نظرات خود نبودند. بنابراین توانایی لازم جهت واکنش درست را نداشتند. بوئن^[2](1993) اظهار می­کرد که تا زمانی که افراد الگوهایی را که از نسل­های گذشته منتقل شده­اند، بررسی و اصلاح نکنند، احتمال دارد که این رفتارها را در خانواده خودشان تکرار کنند. چنانچه رفتارهای بین اشخاص، بالاخص بین نسل­ها، به­ویژه یا به لحاظ عاطفی فزون آمیخته (برای نمونه، همجوشی) یا به لحاظ عاطفی بریده باشند (برای مثال، از نظر الگوی اجتناب از دیگران به لحاظ عاطفی یا روان­شناختی متمایز از هم هستند)، احتمال بروز این گونه الگوی تکرار شونده بالاخص وجود دارد.

سؤال دیگری که در ذهن مخاطب شکل می‌گیرد این است که فرآیند شروع و شکل­گیری این دخالت‌ها به چه گونه‌ای است. در  ابتدا خانواده‌ها به دلیل مسئول دانستن خود در برابر زندگی فرزندان و با این محوریت که اگر من تجارب و نحوه مدیریت زندگی خودرا در اختیار فرزندم قرار ندهم، زندگی‌اش از هم خواهد پاشید، توانایی برای کنار کشیدن خود از زندگی فرزندان را ندارد. این موضوع تنها در بین خانواده‌ها با تجارب موفق وجود ندارد، بلکه در بین خانواده‌هایی که تجارب ناموفق‌تری در زندگی زناشویی خود تجربه کرده‌اند نیز پررنگ است. اغلب دوست ندارند فرزندانشان با چالش‌هایی که آنان در زندگی تجربه کرده‌اند مواجه شود. بنابراین، شروع به مدیریت زندگی فرزندان خود کرده تا نقص‌هایی را که خود در زندگی تجربه کرده‌اند بپوشانند. البته در بسیاری از موارد نیز خود زوجین غافل از اثرات و ابعاد این حضور خانواده‌ها را وارد زندگی خود کرده و انتظار کمک دارند، اما غافل از اینکه هر شخصی به­طورکامل توانایی نجات زندگی خود را در اختیار دارد.

اگر بخواهیم زندگی زوجین از ابتدا تا زمان بروز دخالت را به چندگام تقسیم کنیم:

گام یک، وابستگی بیش از حد به والدین و اطرافیان است و همچنین حس تأثیر پذیری شدیدی که از   اطرافیان   روی خلق و خوی دو فرد تازه ازدواج کرده وجود دارد، به­طوری­که طبق بستر رشد و همان آموخته‌های قبلی خود شروع به پیش بردن زندگی می‌کنند.

گام دوم در زندگی مشترک نمایان شدن تفاوت‌هایی است که بین زوجین وجود دارد. این تفاوت‌ها در تمامی زوجین با شدت و ضعف کمتر یا بیشتری وجود دارد و بر زندگی آن‌ها اثرگذار است. هر فرد با  ساختار خانوادگی و تربیتی خاص خود ازدواج می­کند، اما به­تدریج پس از گذشت مدت کوتاهی تفاوت‌های بین زوجین در نظر یکدیگر نمایان می‌شود و هر فرد تصمیم می‌گیرد تفاوت­ها را به حداقل رسانده و فرد را مطابق با آرمان­های ذهنی خود بسازد.

در گام سوم که زوجین هرکدام در برابر این تغییرات مقاومت می‌کنند و سعی بر این دارند که آموخته‌های خود را حفظ کنند و  دچار اختلافات با یکدیگر می‌شوند، این جایی است که نقش خانواده‌ها آشکار می‌شود. خانواده نیز که فرزند را طبق دانسته‌های خود تربیت کرده و تحویل عروس یا داماد خود داده‌ است. همچنین  به این علت که این موارد و تفکرات را درست تلقی می‌کرده، وارد زندگی فرزندان شده و با نیت خیرخواهی سعی در آرام کردن اوضاع و تحمیل بیشتر عقاید خود از طریق چارچوب خانواده همسری دارد. اگر در این میان خانواده طرف مقابل نیز وارد شود، فضا متشنج شده و دیگر خود زوجین نیستند که برای زندگی‌شان تصمیم می‌گیرند بلکه این خانواده‌های دو طرف هستند که زمام زندگی فرزندان خود را   دست می‌گیرند. این سخت­ترین چرخه‌ای است که می‌تواند رخ دهد. به این علت که اغلب همین عامل موجب بروز تشدید تنش هرچه بیشتر در بین زوجین و بروز اختلافات بیشتر آن‌ها می‌شود.

 نظریه مثلث سازی بوئن (1993) به این نکته اشاره دارد که تجزیه و تحلیل ارتباطات بسیار با اهمیت است و فقط نمی­شود به فرستنده و گیرنده پیام اکتفا کرد بلکه همیشه شخص یا شیء سومی وجود دارد که می­تواند در روابط عاطفی بین زوجین تأثیرگذار باشد و حتی   تأکید می کند که حتماً نباید یک شخص باشد بلکه می تواند این برهم زننده عاطفی یک شیء یا یک حیوان خانگی باشد.

محدودیت­ها: این پژوهش همزمان با همه­گیری ویروس کرونا اجرا شد. محدودیت­های این دوره پژوهشگران را با محدودیت برای یافتن مشارکت کنندگان و مصاحبه با آنها مواجه­کرد.

پیشنهادها: وابستگی اقتصادی و عاطفی از مهمترین زمینه های دخالت پذیری زوجین جوان است. پیشنهاد می­شود سازوکارهای حمایت مالی لازم برای زوجین جوان دیده شود. استقلال مالی زوجین می‌تواند زمینه بسیاری از دخالت­ها کاهش دهد. لازم است زوجین جوان درمورد نحوه مدیریت وابستگی عاطفی به والدین و خانواده، آموزش ببینند. با توجه به یافته­های این مطالعه، پیشنهاد می­شود جوانان در آستانه ازدواج و والدین آنها در مورد نحوه تعامل والدین و فرزندان تازه ازدواج­کرده آموزش ببینند. تدارک ازدواج فرزندان از سوی والدین امروزه با چالش­های متعددی مواجه است. جداشدن از خانواده و تشکیل یک هسته خانوادگی جدید، مستلزم آگاهی از وابستگی­ها و نحوه مواجهه درست با آن است.

به­منظور فهم بهتر پدیده دخالت خانواده، پیشنهاد می­شود در پژوهش­های آتی، مطالعه­ای کیفی در میان والدین دارای فرزند تازه ازدواج کرده، انجام شود تا پدیده دخالت و فهم والدین از این پدیده نیز واکاوی شود.

[1].  Bohannon

[2] . Bowen