1کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ایران
2دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ایران.
چکیده
ایمان اساس دینداری بوده و در طول تاریخ موضوع بسیاری از مجادلات علمی و سیاسی قرارگرفته است. خاستگاه گرایش به ایمان، از پرسش‌های اساسی در حوزه مطالعات دینی به شمار می‌رود و این مسئله ارتباط مستقیمی با چگونگی نگاه به سرشت ایمان دارد. به طور کلی تفاسیری که راجع به ایمان مطرح شده را به دو دسته کلی می توان تقسیم نمود: 1- گاهی ایمان به نوعی معرفت ترجمه می شود و راه دستیابی به آن؛ همان راهی است که ما را به شناخت اصول دین می‌رساند. 2- و گاهی ایمان و علم را از هم منفک می‌کنند و بدین ترتیب راه وصول به ایمان، نوعی مراقبه و تربیت نفس خواهد بود. بر اساس بررسی های صورت گرفته و ادله ارائه شده در این پژوهش به این نتیجه رسیدیم که نظریه دسته دوم یعنی نظریه آنها که ایمان و علم معرفت شناختی را از هم منفک می کنند به حقیقت ایمان نزدیک تر است. به این ترتیب نتیجه گرفتیم ایمان یک فعل ارادی است که امکان دارد بدون دانش لازم تحقق پیدا کند و مهم‌ترین وظیفه انسان در فرآیند هدایت پذیرفتن حق و التزام عملی به آن است. بر این اساس مهم‌ترین خاستگاه تحقق ایمان نیرویی است که این پذیرش را آسان می‌کند و سبب می‌شود انسان در برابر جاذبه‌ی کفر از خود مقاومت نشان دهد و آن نیرو چیزی جز تقوا نیست. نبودن تقوا انسان را در مقابل موانعی که در راه کسب ایمان وجود دارد بی دفاع می کند و پذیرش حق را دشوار می سازد.
تازه های تحقیق
مقصود ما از این تحقیق بررسی خاستگاه تحقق ایمان در انسان بر اساس آیات شریف قرآن کریم بود که برای شروع از تبیین مفهوم ایمان آغاز کردیم. معنای لفظی ایمان "تصدیق قلبی" ترجمه شده است به همین دلیل خواستیم مقصود از این تصدیق قلبی را بیابیم. در این رابطه دو نظریه وجود داشت که یکی تصدیق قلبی را مترادف با تصدیق منطقی ترجمه می کرد که این تصدیق نوعی شناخت محسوب می شد، و دیگری تصدیق قلبی را فعلی نفسانی می دانست که هیچ گاه با شناخت جمع نمی گردد. در این پژوهش با مناقشه در هر دو نظریه گفتیم ایمان و تصدیق قلبی یک فعل اختیاری است که بی نیاز از شناخت است و می تواند به واسطه ی یک اراده و تنها با تصور اجزاء گزاره ایمان حاصل شود. همچنین گفته شد ایمان ضرورتا باید با شناخت همراه باشد ولی این ضرورت نه به جهت تحقق وجود ایمان بلکه یک ضرورت عقلی و شرعی برای جلوگیری از انحراف در مسیر کسب ایمان و راه دینداری است.
همچنین پذیرش گزاره های دینی از لحاظ شناختی قابل فهم برای عموم میباشد اما به واسطه هوای نفس و تمایلات انسان کار پذیرش آنها دشوار می شود. بر این اساس برای پذیرش گزاره های دینی می بایست نیرویی در وجود انسان باشد که به کمک آن حقیقت را حتی اگر به منافع شخصی اش ضرر برساند قبول کند، که به این نیرو اصطلاحا تقوا گفته می شود. انسان در مسیر هدایت دو مرحله را طی می کند، در یک مرحله به تقوا اتصاف پیدا می کند و در مرحله بعد با تبعیت از دین به سوی کمالات انسانی حرکت می کند. همچنین از جایی که تقوا امری مشکک است، شدت و ضعف آن سبب قرب و بعد انسان نسبت به ایمان گردد.
1Master of Philosophy and Islamic Theology, University of Tehran, Tehran, Iran
2Associate Professor, Faculty of Theology, Tehran University
چکیده [English]
Faith is the basis of religiosity and it has been the subject of discussion in many scientific and political controversies throughout the history. The origin of the tendency to faith is one of the fundamental questions in religious studies and it connects directly to the perspective on the nature of faith. In general, the interpretations that has been raised about faith can be divided into two main groups: 1. Sometimes faith means a kind of cognition and the way to achieve it, by which man is guided to the recognition of the principles of religion. 2. Sometimes faith and science are separated; therefore, to achieve faith man must meditate and control himself. Based on evidence and studies, the present research finds that the second theory distinguishing faith from epistemological science better captures the reality of faith. Faith is a voluntary act that might crystallize without knowledge. The most important duty of man in the guidance process is accepting and practically adhering to the truth. Thus, the most significant origin of faith is a force facilitating this acceptance, causing man to resist the allure of infidelity, namely the force of piety. Therefore, lack of piety leaves man vulnerable against the obstacles to acquiring faith, making accepting truth more challenging.
کلیدواژه‌ها [English]
Faith, Infidelity, Piety, The Holy Qur’an
مراجع
قرآن کریم.
آذربایجانی، مسعود (1383ش). «توجیه ایمـان از دیـدگاه ویلیـام جیمـز». پـژوهشهـای فلسفی ـ کلامی، شماره 19، صص3–
آل یاسین، جعفر. (۱۴۰۵ق). الفارابی فی حدوده و رسومه. بیروت: عالم الکتب.
آمدی، علی بن محمد. (۱۴۲۳ق). أبکار الأفکار فی أصول الدین. بیروت: دار الکتب و الوثائق القومیة.
اسفندیاری، سیمین. (۱۳۹۴ش). «رویکردی فلسفی کلامی به ایمان در فلسفه‌ی دکارت و ملاصدرا». اندیشه دینی، شماره 54، صص79-90.
اکبری، رضا (1389ش). «رویکردهای مختلف به مسئله وجود خداوند و نگاه ابن سینا به قرینه گروی»، آینه معرفت، شماره 25، صص105–
اکبریان، رضا؛ و گلستانه، فهیمه. (۱۳۹۱ش). «حقیقت ایمان از دیدگاه ملاصدرا و علامه طباطبایی». حکمت صدرایی، شماره 1، صص23-32.
بدخشان، نعمت الله، (1388ش)، «کاوشی در رابطه با ایمان و معرفت فلسفی»، اندیشه دینی، شماره 32، صص89-114.
بغدادی، عبد القاهر ابن طاهر. (۱۴۰۸ق). الفرق بین الفِرق. بیروت: دار الجیل.
جهانی، محسن. (۱۳۹۹ش). نسبت سنجی ایمان دینی و یقین معرفت‌شناختی نزد غزالی و سهروردی (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). استاد راهنما: مهدی عظیمی. تهران: دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران.
حسن بن علی (ع)، امام یازدهم. (۱۴۰۹ق). التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری(ع). تحقیق: مؤسسة آل البیت (ع) لاحیاء التراث و سید محمد باقر نجل المرتضی. بیروت: مدرسة الإمام المهدی (ع).
حسین زاده، محمد، (1384ش)، «معرفت لازم و کافی در دین»، معرفت فلسفی، شماره 7، صص43-84.
حسینی طهرانی، محمدحسین. (۱۴۲۷ق). معاد شناسی. قم: نور ملکوت قرآن.
خمینی، روح الله. (۲۰۰۶م). شرح چهل حدیث امام خمینی(ره). تهران: موسسه تنظیم و نشر عصر امام خمینی(ره).
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (۱۴۱۲ق). مفردات ألفاظ القرآن. بیروت: دارالشامیة.
رحمتی، انشـاءاالله (1385ش). «پاسـکال، ایمـان و عقلانیـت»، برهـان و عرفـان، شماره 9 و10، صص 9-38.
رضی بهابادی، بی بی سادات. (۱۳۸۶ش). «بررسی همسان انگاری علم و ایمان از دیدگاه قرآن». تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره 8، صص45-66.
زمخشری، محمود بن عمر، (۱۴۰۷ق). الکشاف. بیروت: دار الکتاب العربی.
سروش، عبدالکریم، (1379ش)، «ایمان و امید»، مجله کیان، شماره 52.
سهروردی، شهاب الدین، (۱۳۸۵ش). المشارع و المطارحات. تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
سهروردی، یحیی بن حبش. (۱۳۷۲ش). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
سویینبرن، ریچارد (1387ش). «اثبات وجود خدا»، ترجمه: مرتضی فتحیزاده. کتاب مـاه دین، شماره 135، صص40-47.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. (۱۳۶۳ش). المشاعر. تهران: طهوری.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. (۱۳۶۶ش). تفسیر القرآن الکریم. تهران: بیدار.
