طاهریان قادی, معصومه, موسوی, سید محسن. (1400). چگونگی تأثیرپذیری شیخ صدوق از مشایخ حدیثی و تأثیرات آن در انتقال احادیث منتقله. جلوه هنر, 18(4), 123-154. doi: 10.22051/tqh.2021.35437.3150
معصومه طاهریان قادی; سید محسن موسوی. "چگونگی تأثیرپذیری شیخ صدوق از مشایخ حدیثی و تأثیرات آن در انتقال احادیث منتقله". جلوه هنر, 18, 4, 1400, 123-154. doi: 10.22051/tqh.2021.35437.3150
طاهریان قادی, معصومه, موسوی, سید محسن. (1400). 'چگونگی تأثیرپذیری شیخ صدوق از مشایخ حدیثی و تأثیرات آن در انتقال احادیث منتقله', جلوه هنر, 18(4), pp. 123-154. doi: 10.22051/tqh.2021.35437.3150
طاهریان قادی, معصومه, موسوی, سید محسن. چگونگی تأثیرپذیری شیخ صدوق از مشایخ حدیثی و تأثیرات آن در انتقال احادیث منتقله. جلوه هنر, 1400; 18(4): 123-154. doi: 10.22051/tqh.2021.35437.3150
چگونگی تأثیرپذیری شیخ صدوق از مشایخ حدیثی و تأثیرات آن در انتقال احادیث منتقله
1دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث از دانشگاه مازندران
2استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران
چکیده
یکی از اتهاماتی وارده بر شیخ صدوق، اثرپذیری بی‌ضابطه او از مشایخ شیعی عنوان شده است. از سویی دیگر برخی در ذیل روایات منتقله، بهره‌گیری وی از مشایخ عامه را نیز دلیل ورود روایات ناصحیح عامه به منابع حدیثی شیعه دانسته‌اند. از این‌رو پژوهش حاضر بر آن است تا با روش توصیفی-تحلیلی به چگونگی بهره‌گیری شیخ صدوق از نظرات مشایخش بپردازد تا چارچوب‌های وی در میزان و حوزههای اثرپذیری از مشایخش را تبیین کند. اثرپذیری شیخ صدوق از مشایخ شیعی در موضوعات رجالی، اعتقادی، تفسیری، لغوی، فقه الحدیثی، نقد الحدیثی و تاریخی بوده است. اما صدوق در این اثرپذیری ضابطه‌مند بوده و دیدی نقادانه به این نظرات داشته است. هم‌چنین او در اخذ روایات از مشایخ عامه از پذیرش هر روایتی اجتناب نموده و با اهدافی هم‌چون اثبات حقانیت شیعه، اقرار آنها در فضایل اهل بیت (ع)، وحدت بین شیعه و سنی به نقل روایات آنها پرداخته است اما دید نقادانه خود را نیز در این بین انعکاس داده است. شناخت کافی صدوق بر فقه عامه سبب شده است تا فتاوای صدوق از اثرپذیری از مشایخ عامه مصون بماند. در مباحث غیرفقهی نیز نقل روایات عامه یا در تأیید روایات و عقاید شیعه بوده یا در موضوعات کم اهمیت بوده است. مشایخ عامه صدوق در انتقال روایاتی هم‌چون سهوالنبی، تحریف قرآن و سبعة احرف نیز نقشی نداشته‌اند.
تازه های تحقیق
نتایج تحقیق
اثرپذیری شیخ صدوق از علی بن بابویه در حوزههای نقل روایات و فتوا و از ابن الولید در رجال، فقه و اعتقادات مشهود است. وی از سایر مشایخ شیعی خود نیز در حوزههای فقهی، لغوی، فقه الحدیثی، تفسیری، نقد الحدیث، کلام و تاریخ تأثیرپذیرفته است.
شیخ صدوق در صورتی به پذیرش نظرات مشایخش مبادرت کرده که نظر فقهی معارض و مخالف قویتری با آن وجود نداشته یا شیخ مستندات و دلایل مشایخش را پذیرفته است. در مواقعی که آرای مشایخش مخالف با یک قاعده فقهی یا روایات صحیحه بوده، از آنها اعراض نموده است.
شیخ صدوق با آگاهی از تفاوتهای روایات شیعه و سنی مبادرت به نقل از مشایخ عامه کرده است. در مواضعی به بیان ضعفهای روایات عامه پرداخته، تعدادی از این نقلها را با دلایل جدلی و برای اثبات عقاید شیعه نقل کرده و برخی از روایات نیز برای ایجاد وحدت در بین شیعه و سنی نقل شده است.
روایات سهوالنبی، تحریف قرآن، نزول قرآن بر هفت حرف، علل زلزله در آثار صدوق با اسناد شیعی و از مشایخ مهم امامیه اخذ شده است، بنابراین در اصل منتقله بودن آنها باید تردید کرد. حتی اگر با دلایل متقن منتقله بودن آنها پذیرفته شود، تأثیرپذیری صدوق از مشایخ عامه در انتقال این روایات به آثار شیعی را نمیتوان پذیرفت.
How Sheikh Sadūq was influenced by hadith sheikhs
And its effects on the transmission of transmitted hadiths
نویسندگان [English]
masumeh taherian ghadi1؛ Seyyed Mohsen Musavi2
1Iran
2Assistant Professor of Department of Quran and Hadith Studies, University of Mazandaran
چکیده [English]
Sheikh Sadūq is accused of his in-disciplined influence from Shiite masters, so that some mention his use of Sunni masters as the reason for entering incorrect narrations into Shiite hadith sources. Based on a descriptive-analytical method, this research intends to show how Sheikh Sadūq uses his masters’ views, explaining his criterion in the extent and areas of influencing from his masters. Finding show that Sheikh Sadūq was influenced by Shiite masters in rijāl, belief, interpretation, lexicography, comprehending hadith, hadith criticism, and history. However, he used to be disciplined in his influence and was critical to their views. He also refrained of accepting any narration from Sunni masters, quoting them in order to prove the legitimacy of Shiite thought, the confession of the virtues of Ahl al-Bayt (AS), and the unity between Shi'as and Sunnis, while reflecting his critical views. Sadūq’s enough knowledge of Sunni jurisprudence caused him not to issue fatwas affected by Sunni masters. In non-jurisprudential issues, his reference to Sunni narrations was either in confirmation of Shiite narrations and beliefs or only in less important issues. Moreover, his Sunni masters did not play a role in transmitting narrations such as Sahw al-Nabī (prophet’s errors), distorting the Qur’an, and the seven letters.
ابن بابویه، محمد بن علی بن الحسین، (١٣٦٢ش)، الخصال، تحقیق علی اکبر غفاری، قم: النشر الاسلامی
ابن بابویه، محمد بن علی بن الحسین، (١٣٧٦ش)، الامالی، تهران: کتابچی.
ابن بابویه، محمد بن علی بن الحسین، (١٣٧٨ق)، عیون أخبار الرضا (ع)، تحقیق مهدی لاجوردی، تهران: نشر جهان.
ابن بابویه، محمد بن علی بن الحسین، (١٣٨٥ش)، علل الشرائع، قم: کتابفروشی داوری.
ابن بابویه، محمد بن علی بن الحسین، (١٣٩٥ق)، کمال الدین و تمام النعمه، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران: اسلامیه.
ابن بابویه، محمد بن علی بن الحسین، (١٣٩٦ق)، فضائل الأشهر الثلاثة، تحقیق غلام رضا عرفانیان یزدی، قم: کتابفروشی داوری.
ابن بابویه، محمد بن علی بن الحسین، (١٣٩٨ق)،التوحید، تحقیق هاشم حسینی، قم: النشر الاسلامی.
ابن بابویه، محمد بن علی بن الحسین، (١٤٠٣ق)، معانی الأخبار، تحقیق علی اکبر غفاری، قم: النشر الاسلامی.
ابن بابویه، محمد بن علی بن الحسین، (١٤٠٦ق)، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم: دار الشریف الرضی.
ابن بابویه، محمد بن علی بن الحسین، (١٤١٣ق)، کتاب من لا یحضره الفقیه، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: النشر الاسلامی.
ابن بابویه، محمد بن علی بن الحسین، (١٤١٤ق)، اعتقادات الإمامیة، قم: کنگره شیخ مفید.
ابن بابویه، محمد بن علی بن الحسین، (١٤١٨ق)، الهدایة فی الاصول و الفروع، قم: مؤسسه امام هادی (ع).
ابن داوود، حسن بن علی، (1342ش)، الرجال ابن داوود، تحقیق محمد صادق بحرالعلوم، تهران: دانشگاه تهران.
ارجمند، محمد علی، (١٣٩١ش)، «میزان استفاده از روایات اهل سنت در کتاب من لایحضره الفقیه»، حدیث حوزه، سال 3، شماره 5، صص ٨٧-١٠٢.
اسماعیلیزاده، عباس، (١٣٨٢ش)، «توحید صدوق از نگاه تحلیل و نقد»، علوم حدیث، سال 5، شماره 28، صص١٨٨-٢١٦.
باقری، حمید و محمد کاظم رحمان ستایش، (1378ش)، «کارکردهای نقل روایات اهل سنت در منابع شیعی با تکیه بر روایات تفسیری»، علوم حدیث، سال 13، شماره 3ـ4، صص111ـ152.
حر عاملی، محمد بن حسن، (١٤٠٩ق)، وسائل الشیعة، تحقیق مؤسسة آل البیت (ع)، قم: مؤسسة آل البیت (ع).
رحمتی، محمد کاظم، (١٣٨٥ش)، «بازیابی متون کهن امامی در آثار شیخ صدوق»، حدیث و اندیشه، شماره 1، صص ٥-٣٥.
ستار، حسین و عاطفه حاتمی، (1397ش)، «بررسی و مقایسه میزان تأثیرگذاری ابن بابویه و ابن الولید بر شیخ صدوق»، حدیث پژوهی، سال10، شماره20، صص311-340.
ستار، حسین، (1393ش)، رساله دکتری: «بررسی و تحلیل دلایل و پیامدهای روایات منتقله در آثار شیخ صدوق»، دانشگاه قم: دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
صادقی بهمنی، سهند، (١٣٩٤ش)، رساله دکتری «واکاوی آرای فقهی نادر و خلاف مشهور شیخ صدوق»، دانشگاه فردوسی مشهد: دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
صفار، محمد بن حسن، (1404ق)، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد (ص)، تحقیق محسن کوچه باغی، قم: مکتبه آیة الله مرعشی نجفی.
طوسی، محمد بن حسن، (١٣73ش)،الرجال، تصحیح جواد قیومی اصفهانی، قم: انتشارات الاسلامیة.
طوسی، محمد بن حسن، (1417ق)، عدة الاصول، تحقیق محمد رضا انصاری قمی، قم: ستاره.
طوسی، محمد بن حسن، (بیتا)، الفهرست، نجف: المکتبة المرتضویة.
علامه حلی، حسن بن یوسف، (1411ق)، رجال العلامه الحلی، نجف: دارالذخائر.
قاسم احمد، مریم، (1392ش)، «نقد دلالی روایتهای فطرس ملک»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال 11، شماره 21، صص103ـ126.
کریمی، محمود و محسن دیمه کارگراب، (١٣٩٢ش)، «مبانی و روش شیخ صدوق در تفسیر قرآن کریم»، پژوهشهای قرآن و حدیث، سال46، شماره2، صص١١٣-١٤٤.
کشى، محمد بن عمر بن عبد العزیز، (١٣٤٨ش)، رجال الکشی، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
مجلسی، محمد باقر، (١٤٠٣ق)، بحارالانوار الجامعة الدرر اخبار ائمة الاطهار (ع)، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
موسوی خرسان، حسن، (١٣٧٧ش)، فقیه ری (زندگینامه و آثار شیخ صدوق)، ترجمه علیرضا میرزا محمد، تهران: انتشارات اطلاعات.
مؤدب، سید رضا و حسین ستار، (1393ش)، «بررسی نقش روات مشترک در اخبار منتقله (مطالعه موردی؛ جعّابی از مشایخ صدوق)»، حدیث پژوهی، سال 6، شماره11، صص207-238.
نجاشی، احمد بن علی، (١٤٣٩ق)، رجال النجاشی (فهرست أسماء مصنفی الشیعة)، تحقیق موسی شبیری زنجانی، قم: النشر الاسلامی.
