پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 25 |
| تعداد شماره‌ها | 939 |
| تعداد مقالات | 7,734 |
| تعداد مشاهده مقاله | 12,721,628 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 9,063,865 |
پیامبری در جامۀ زندیقان (تأملی در خوانش های چندگانه از جنبش مانی در تاریخ‌نگاری قرون نخستین) | ||
| تاریخ اسلام و ایران | ||
| مقاله 4، دوره 30، شماره 47 - شماره پیاپی 137، آبان 1399، صفحه 87-108 اصل مقاله (469.87 K) | ||
| نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22051/hii.2020.31762.2263 | ||
| نویسندگان | ||
| شهناز حجتی نجف ابادی* ؛ جعفر نوری | ||
| استادیار گروه تاریخ و ایران‌شناسی، دانشگاه میبد، میبد، ایران | ||
| چکیده | ||
| در بازنمایی و روایت مجدد نهضت دینی مانی در تاریخ‌نگاری قرون نخستین، سه رویکرد عمده قابل شناسایی است که جز در برخی روایتهای معدود، این بازنمایی (دست‌کم در دو رویکرد) با مفهومی کانونی، یعنی مفهوم «زندیق» صورتبندی شده است. این سه رویکرد عبارت است از: نخست رویکرد گذار آگاهانه و مختصرگویی، مبتنی بر نگرشها و روایت‌هایی با محتوای ضد زندیقیگری، با نمایندگان برجستهای چون طبری، ابوحنیفه دینوری، مسکویه و ابن‌اثیر؛ دوم رویکردی تاریخی- کلامیو مبتنی بر خوانشی بدعتگرایانه از جنبش مانیبا عالم-مورخان تأثیرگذاری چون ابوریحان بیرونی، مقدسی، ثعالبی، یعقوبی و خواجه نظامالملک طوسی؛ سوم رویکردی نسبتاً توصیفی-تاریخی با میزان به نسبت کمتری از ارزش‌داوریها با مورخانی چون مسعودی و گردیزی. این سه رویکرد، در یک درهمتنیدگی عمیق با فضای گفتمانی این عصر، مجموعهای از گزارهها و روایتها را حول محور مسئلۀ مانی میآفرینند که این شخصیت و جنبش دینی او، نقطۀ کانونی آنها به شمار میرود. مسئلۀ این پژوهش تبیین چرایی و چگونگی بازنمایی جنبش دینی مانی در تاریخ‌نگاری قرون نخستین است؛ با این فرضیه که وجوه مختلف این بازخوانی، محصول فضای سیاسی، کلامی و فرهنگی این دوره و همچنین انگارهها، روشها و بینشهای مورخان این دوره بوده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| مانی؛ تاریخ‌نگاری؛ قرون نخستین؛ روایت؛ بازخوانی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Reflections on Multiple Readings of the Mani Movement in the Historiography of the First Centuries | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Shahnaz Hojati najafabadi؛ Jafar Nouri | ||
| Assistant Professor, Department of History and Iranology, Meybod University, Meybod, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| In the representation and retelling of the Mani religious movement in the first centuries' historiography, three main approaches can be identified except in a few narrations. These representations (at least in two approaches) are formulated with the central concept of "Zandiq." These three approaches are: First, the approach of conscious transition and conciseness, based on attitudes and narrations with anti- Zandiq content, with prominent representatives such as Tabari, Abu Hanifa Dinevari, Muskawiyyah, and Ibn Athir; Second, a historical-theological approach based on a heretical reading of the Mani movement with the world - influential historians such as Abu Rihan al-Biruni, al-Maqdisi, Tha'labi, Ya'qubi, and Khawaja Nizam al-Mulk al-Tusi; Third, a relatively descriptive-historical approach with a comparably lower value of judgments with historians such as Masoudi and Gardizi. In a deep entanglement with the discourse of this age, these three approaches create a set of propositions and narratives around the issue of Mani, of which this character and his religious movement are the focal points. The problem of this study is to explain why and how the Mani religious movement is represented in the historiography of the first centuries; With the hypothesis that the various aspects of this re-reading have been the product of the political, theological, and cultural space of this period as well as the ideas, methods, and insights of the historians of this period. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Mani, Historiography, First Centuries, Narrative, Reading | ||
| مراجع | ||
|
- ابن‌اثیر، علی‌بن محمد (1417ق)، الکامل فی التاریخ، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، ج1، 6، بیروت: دار الکتاب العربی. - ابن‌حجرعسقلانی، احمدبن علی (1415)، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج1، بیروت: دار الکتب العلمیه. - ابن‌منظور، محمدبن مکرم (1408ق/ 1988م)، لسان العرب، ج6، بیروت: دار احیاء التراث العربی. - ابنندیم، ابوالفرج محمدبن أبی‌یعقوب (1436ق)، الفهرست، ترجمه رضا تجدد، تهران: بانک بازرگانى ایران. - اوشیدری، جهانگیر (1371)، دانشنامه مزدیسنا، تهران: نشر مرکز. - بـارتولد. و. و. (1358)، خـلیفه و سـلطان، ترجمۀ سیروس ایزدی، تهران: امیرکبیر. - بدوی، عبدالرحمن (1980م)، من التاریخ الالحاد فی الاسلام، بیروت: الموسسة العربیة للدراسات و النشر. - بیرونی، ابوریحان (1380)، الآثار الباقیه عن القرون الخالیه، تحقیق پرویز اذکایی، تهران: مرکز پژوهش میراث مکتوب. - .............................. (1403ق)، تحقیق ماللهند من مقوله مقبوله فی العقل آو مرذوله، بیروت: عالم الکتب. - جهشیاری، محمدبن عبدوس (1408ق)، الوزراء و الکتاب، ج1، بیروت: دار الفکر الحدیث. - چینگ، جولیا (1383)، ادیان چین، ترجمه حمیدرضا ارشدی، تهران: انتشارات باز. - حضرتی، حسن (تابستان 1388)، «مشکله فرهنگی در تاریخ‌نگاری یعقوبی»، ماهنامه تاریخ اسلام، شمارۀ 6، صص83-118. - خوارزمی، محمدبن احمد [بی‌تا]، مفاتیح العلوم، تحقیق إبراهیم الأبیاری، بیروت: دار الکتاب العربی. - دینوری، ابوحنیفه (1960م)، الأخبار الطوال، قاهره: دار إحیاء الکتب العربی. - قزوینی رازی، عبدالجلیل (1357)، بعض مثالب النواصب فی نقض «بعض فضائخ الروافض»، به اهتمام سید جلال‌الدین محدث ارموی، ج2، تـهران: انجمن آثار ملی. - رستموندی، تقی (1388)، اندیشۀ ایرانشهری، تهران: امیرکبیر. - زرین‌کوب، عبدالحسین (1351)، «کشمکش ادیان در قلمرو اسلام: زنادقه»، مجله آموزش و پرورش، شمارۀ 65، صص300-311. - سـلطانی، علی‌اصغر (1384)، قدرت، گفتمان و زبان، تهران: نـشر نـی. - طباطبایی، جواد (1388)، درآمدی بر تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران، تهران: کویر، چاپ دهم. - طبری، محمدبن جریر (1387ق)، تاریخ الرسل و الملوک، ج2، بیروت: دار التراث. - طریحی، فخرالدین [بی‌تا]، مجمع البحرین، تحقیق سید احمد حسینی، ج5، [بی‌جا]: انتشارات مرتضوی. - غزالی، أبی‌حامد محمد [بی‌تا]، التبر المسبوک فی نصیحة الملوک، بیروت: دار الکتب العلمیة. - فیرحی، داود (1378)، دانش، قدرت و مشروعیت در اسـلام، تـهران: نشر نی. - قادری، حاتم (1378)، اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران، تهران: سمت. - قانعیراد، محمدامین (1397)، اخلاقیات شعوبی و روحیه علمی، تهران: علمی و فرهنگی. - کریستن‌سن، آرتور (1371)، تاریخ ایران در دوره ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: علمی و فرهنگی. - گردیزی، ابوسعید عبدالحیّ (1366)، زین الاخبار، ترجمۀ عبدالحی حبیبی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. - ﻣﺘﺰ، آدام (1388)، ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ در ﻗﺮن چهارم ھﺠﺮی، ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻋﻠﯿﺮﺿـﺎ ذﮐـﺎوﺗﯽ ﻗﺮاﮔﺰﻟـﻮ، تهران: اﻣﯿـﺮﮐﺒﯿـﺮ. - محقق، مهدی (1355)، بیست گفتار در مباحث علمی و فلسفی و کلامی و فرق اسلامی، تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل. - مسعودی، علی‌بن حسین (1425ق)، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج1، 3، بیروت: مکتبة العصریه. - .......................................... [بی‌تا]، التنبیه و الإشراف، تصحیح عبد الله إسماعیل الصاوی، قاهره: دار الصاوی. - مسکویه رازی، ابوعلی (2000م)، تجارب الامم و تعاقب الهمم، ج1، طهران: سروش. - مصطفی، ابراهیم، احمد زیات، حامد عبدالقادر و محمد نجار (1410ق)، المعجم الوسیط، ج1، استانبول: [بی‌نا]. - مقدسی، مطهر‌بن طاهر [بی‌تا]، البدء و التاریخ، ج1، 3، 4، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة. - میلز، سارا (1382)، گفتمان، ترجمۀ فتاح محمدی، تهران: نشر هزاره سوم. - طوسی، خواجه نظامالملک (1347)، سیر الملوک (سیاست‌نامه)، به اهتمام هیوبرت دارک، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - یعقوبی، احمدبن أبی‌یعقوب [بی‌تا]، تاریخ الیعقوبی، ج1، بیروت: دار صادر. List of sources with English handwriting - Badvī, ‘Abdulraḥmān (1980), Min al-Tārīḵ al-Elḥād fi al-Eslām, Beirut: Al-Moasisa al-‘Arabīya lildirāsāt va al-Našr. - Bīrūnī, Aburiyḥān (1380 Š.), Al-Āṯār al-Bāqīā an Qorūn al-ḵālīā, edited by Parvīz Aẕkāīī, Tehran: Markaze Peĵuhiš-e Mīrāṯ-e Maktūb. [In Perisan] - Bīrūnī, Aburiyḥān (1403), Taḥqīq mālilhind min Maqūla Maqbūla fi al-‘Aqgl Āo Marẕūla, Beirut: ‘Alam al-Kitāb. - Dinavarī, Abū Ḥanīfa (1960), Al-Aḵbār hal-Ṭivāl, Cairo: Dār Eḥyā al-Kotob al-‘Arabī. - Feiraḥī, Dāvūd (1378 Š.), Dāniš, Qodrat va Mašrū‘īat dar Eslām, Tehran: Našr Nai. [In Perisan] - Gardīzī, Abu Sa‘īd ‘Abdulḥai (1366 Š.), Zain al-Aḵbār, translated by ‘Abdulḥaī Ḥabībī, Tehran: Bonyād-e Farhang-e Īrān. [In Perisan] - Ḡazālī, Abī Ḥāmid Moḥammad (n. d.), Al-Tabr al-Masbūk fi Naṣīḥat al-Molūk, Beirut: Dār al-Kotob al-‘Elmīya. - Ḥażratī, ḥasan (1388 Š.), “Maākala-e Farhangī dar Tārīḵnigārī-e Yaqūbī”, Māhnāma-ye Tārīḵ-e Eslām, No. 6, pp. 83-118. [In Perisan] - Ibn Aṯīr, ‘Aliī b. Moḥammad (1414), Al-Kāmil fi al-Tārīḵ, edited by ‘Omar ‘Abdulsalām Tadmorī, Vols. 1, 6, Beirut: Dār hgKotob al-‘Arabi. - Ib Ḥaĵar ‘Asqalānī, Aḥmad b. ‘Alī (1415), Al-Aṣāba fi Tamīīz al-Ṣaḥāba, Vol. 1, Beirut: Dār al-Kotob al-‘Elmīīa. - Ibn Manṭūr, Moḥammad b. Mokaram (1408.1988), Lisān al-‘Arab, Vol. 6, Beirut: Dār al-Eḥyā al-Torāṯ al-‘Arabī. - Ibn Nadīm, Abulfaraĵ Moḥammad b. Abi Ya‘qūb (1436), Al-Fihrist, translated by Reżā Taĵadod, Tehran: Bānk-e Bāzargānī-e Īrān. - Ĵahišyārī, Moḥammad b. ‘Abdūs (1408), Al-Vozarā va al-Kotāb, Vol. 1, Beirut: Dār al-Fikr al-Ḥadīṯ. - Ḵārazmī, Moḥammadb. Aḥmad (n. d.), Mafātīḥ al-‘Olūm, edited by Ebrāḥīm al-Abīārī, Beirut: Dār al-Kotāb al-‘Arabī. - Mas‘ūdī, ‘Alī b. Ḥossein (1425), Morūĵ al-Żahab va Ma‘ādin al-Ĵavāhir, Vol. 1, 3, Beirut: Maktaba al-‘Aṣrīīa. - Mas‘ūdī, ‘Alī b. Ḥossein (n. d.), Al-Tanbih va al-Ešrāf, edited by ‘Abdullah Esmāīl al-Ṣāvī, Cairto: Dār al-Ṣāvī. - Moḥaqiq, Mehdī (1355 Š.), Bīst Goftār dar Mabāḥiṯ-e ‘Elmī va Falsafī va Kalāmī va FiraQ-e Eslāmī, Tehran: Moasisa-e Moṭāli ‘āt-e Eslāmī-e Dānišgāh-e Macgil. [In Perisan] - Maqdasī, Moṭahir b. Ṭāhir (n. d.), Al-Bada‘a va al-Tārīḵ, Vols. 1, 3, 4, Cairo: Maktaba al-Ṯaqāfa al-Dīnīya. - Moskūya Rāzī, Abu ‘Alī (2000), Taĵārib al-Omam va Ta‘āqib al-Himam, Vol. 1, Tehran: Sorūš. - Moṣṭāfā, Ebrāhīm; Aḥmad Zīāt, Ḥāmid ‘Abdulqādir, Moḥammad Naĵār (1410), Al-Mo‘aĵam al-Vasīṭ, Vol. 1, Istanbul. - Qādirī, Ḥātam (1378 Š.), Andīšahā-ye Sīāsī dar Eslām va Īrān, Tehran: Samt. [In Perisan] - Qāni‘īrād, Moḥammad Amīn (1397 Š.), Aḵlāqīāt-e Šo‘ūbī va Rūḥīa-e ‘Elmī, Tehran: ‘Elmī va Farhangī. [In Perisan] - Qazvīnī Rāzī, ‘Abdulĵalīl (1357 Š.), Ba‘ż Miṯālib al-Navāṣib fi Naqż “Ba‘ż Fiżā‘iḥ al-Ravāfiż, edited by Sayyid Ĵalāl al-Dīn Moḥadiṯ Ormavī, Vol. 2, Tehran: Amĵoman-e Āṯār-e Milli. [In Perisan] - Rostamvandī, Tarī (1388 Š.), Andīša-ye Īrānšahrī, Tehran: Amīr Kabīr. [In Perisan] - Solṭānī, ‘Alī Aṣḡar (1384 Š.), Qodrat, Goftimān va Zabān, Tehran: Našr-e Nai. [In Perisan] - Ṭabarī, Moḥammad b. Ĵarīr (1387), Tārīḵ al-Rosol va al-Mlūk, Vol. 2, Beirut: Dār al-Torāṯ. [In Perisan] - Ṭabāṭabāīī, Ĵavād (1388 Š.), Darāmadī bar Tārīḵ-e Andīšaya Sīyāsī dar Īrān, Tehran: Kavīr. [In Perisan] - Ṭarīḥī, Farḵr al-Dīn (n. d.), Maĵma‘a al-Baḥrain, edited by Sayid Aḥmad Ḥosseinī, Vol. 5, Entīšārāt-e Mortażavī. - Ṭūsī, Ḵāĵa Niẓām al-Molk (1347Š.), Sīar al-Molūk (Sīāsatnāma), edited by Heubert Dārk, Tehran: Bongāh Tarĵoma va Našr-e Kitāb. [In Perisan] - Ušīdarī, Ĵahāngīr (1371 Š.), Dānišnāna-ye Mazdyasnā, Tehran: Našr-e Markaz. [In Perisan] - Yaqūbī, Aḥmad b. Vāżiḥ (n. d.), Tārīḵ-e Yaqūbī, Vol. 1, Beirut: Dāe Ṣādir. - Zarrinkūb, ‘Abdulḥossein (1351 Š.), “Kišmakiš-e Adyān dar Qalamru-e Eslām: Zanādiqa”; Maĵala-ye Āmūziš va Parvarīš, No. 65, pp. 300-311. [In Perisan]
References in English, French and Russian - Bartold, Vasilii Vladimirovich (1800), Halif I Sultan, Petersburg. - Ching, Julia (1993), Chinese Religions, Orbis Books. - Christensen, Arthur Emanuel (1971), L’Iran sous les Sassanides, Osnabruck: Otto Zeller. - Mez, Adam (1995), The Renaissance of Islam, New Dehli: Kitab Bhavan. - Mills, Sara (2004), Discourse, London: Routledge.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 543 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 350 |
||