سوره نصر در دیدگاه اندیشمندان علوم قرآنی به آخرین سوره‌ی قرآن مشهور است. روایات فراوان مبنی بر آخر مانزل بودن این سوره و نزول آن در آستانه‌ی رحلت پیامبر(ص) نیز مؤیدِ این دیدگاه مشهور است. از دیگرسو مورخان نزول سوره نصر را پس از فتح مکه گزارش کرده‌اند که این دیدگاه نیز با روایات فراوانی که از نزول سوره نصر در فتح مکه یا دو سال پیش از رحلت پیامبر(ص) خبر می‌دهند، تقویت می‌گردد. مؤیدات هریک از دو دیدگاه فوق نیز عدّه‌ای از مفسران را با خود همراه ساخته‌است. درنهایت با تکیه بر سیاق درونی سوره که ایمان گروهیِ مردم را پیامد فتح بزرگ در آینده‌ی نزدیک دانسته و انطباق آن با گزارش‌های تاریخی که از ورود وفود به مدینه پس از فتح مکه خبر داده، دیدگاه دوم برتری می‌یابد. ضمن آنکه تأمل در ارتباط تاریخی دو سوره‌ی نصر و حجرات نیز نشانگر نزول پشت سرهم آنهاست. بدین سان که سوره نصر در اندک زمانی پس از فتح مکه نازل شده و از آغاز وفدها خبر می‌دهد و سوره‌ی حجرات پس از ورود وفود نازل شده و به مشکلات جدید جامعه‌ی اسلامی در تعامل با انبوه تازه مسلمانان می‌پردازد. بنابراین روایاتی که صرفاً این سوره را آگاهی بخش رحلت پیامبر(ص) و پایان مأموریت او دانسته‌اند با نزول این سوره پس از فتح مکه همراه هستند؛ لیکن روایاتی که نزول این سوره را کمتر از یکسال به وفات پیامبر(ص) اعلام کرده یا آن را آخرمانزل خوانده‌اند، به سبب تعارض با سیاق درونی سوره و دیگر روایات مخالف، فاقد اعتبار شناخته می‌شوند.
1PhD Candidate in Quran and Hadith Sciences, Isfahan University, Iran
2Assistant Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Isfahan University, Iran.
چکیده [English]
From scholars’ point of views, Surah Al-Naṣr has been renowned as the last chapter of the Holy Quran. In addition, a great number of traditions also confirms that it was descended as the final chapter in the last days of the Prophet’s (pbuh) lifetime. On the other hand, the revelation of Al-Naṣr was attributed by historians to the event of Mecca victory, invigorated with many traditions reporting the descent of Al-Naṣr during the Mecca victory or even two years after Prophet’s (pbuh) death. Both ideas are approved by Quranic commentators. Relying on internal context of the chapter in which the total faith of believers has been considered as the consequence of a great imminent victory and its accommodation to epochal evidences reporting the arrival of delegations to Medina after the victory, the second idea is considered as more accurate and reasonable. Meanwhile, more reflection on chronological correspondence between Al-Naṣr and Al-Ḥujurāt proves descent of them respectively; the former revealed in a while after the Mecca victory, showing the commence of coming delegations, while the latter was revealed after some delegations had arrived and thereafter Muslim folk’s recent social difficulties had raised there. As a result, those traditions reporting the Prophet’s (pbuh) death and end of his mission confirm the descent of Al-Naṣr after Mecca victory, while some traditions stating its revelation even in less than one year to Prophet’s (pbuh) death or as the last chapter are invalid, for they are in contradiction to the internal context of the Surah and other opponent traditions.
کلیدواژه‌ها [English]
Key words:Holy Quran dating, The last Surah, The final descended Surah, Surah Al Nasr, Surah Al Hojoraat
مراجع
قرآن
ابن ابى حاتم، عبدالرحمن بن محمد، (1419)، تفسیر القرآن العظیم، محمد طیب اسعد، ریاض: مکتبة نزار مصطفی الباز، سوم
ابن اثیر، عز الدین ابوالحسن، (1385ق)، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر
ابن سعد، محمد، (1410)، الطبقات الکبرى، محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیة
ابن ضریس، ابوعبد الله محمد بن ایوب، (1408)، فضائل القرآن و ما أنزل من القرآن بمکة و ما أنزل بالمدینة، دمشق -سوریه: غزوه بدیر، دار الفکر
ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، (1412)، الاستیعاب فى معرفة الأصحاب، على محمد البجاوى، بیروت: دارالجیل
ابن عاشور محمد بن طاهر، (بی تا)، التحریر و التنویر، بیروت: موسسه التاریخ
ابن عطیه، عبدالحق بن غالب، (1422)، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت، دارالکتب العلمیه
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، (1407)، البدایة و النهایة، بیروت: دارالفکر
ابن کثیر، اسماعیل بن عمرو، (1419)، تفسیر القرآن العظیم، محمدحسین شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة
ابوالفتوح، حسین بن على، (1408)، روض الجنان و روح الجنان فى تفسیر القرآن، محمدجعفریاحقى و محمدمهدى ناصح، مشهد: آستان قدس رضوى
ابوحیان، محمد بن یوسف اندلسی، (1420)، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دارالفکر
احمدی، حبیب الله، (1381)، پژوهشى در علوم قرآن، قم: فاطیما، چهارم
