تحلیل جنسیتی ادارک جوانان از اکوتوریسم (مطالعه موردی،دانش آموزان مقطع متوسطه شهرستان میاندورود)

رویکرد به اکوتوریسم به عنوان الگوی فضایی گردشگری در طبیعت، امروزه مورد توجه فراوانی قرار گرفته است. اکوتوریسم می رود تا در قرن بیست و یکم بسیاری از فضاهای جغرافیایی را تحت تاثیر قرار داده و الگوی فضایی جدیدی را در نواحی مختلف ایجاد نماید (جلال پور، 1388: 1). اکوتوریسم گرایشی نوین در گردشگری است. مناظر زیبای طبیعت از کانون های جذب گردشگر این نوع از گردشگری می باشند. لذا اهمیت دادن به نقش آن در حفاظت از محیط زیست به منظور دست یابی به توسعه پایدار ضروری است. اکوتوریست ها که با انگیزه های خاص خود به نواحی طبیعی و بکر کره زمین مسافرت می کنند، تجارب سودمندی به دست می آورند. آنان با کسب معرفت درباره ابعاد فرهنگی _زیست محیطی طبیعت هر منطقه و کشوری، به حافظان و دوستداران طبیعت می پیوندند(سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، 1385 :1). گردشگری طبیعت گرا شامل آن دسته از فعالیت های گردشگری می شود که مستقیما با منابع و جاذبه های طبیعی سرو کار دارد. بر این اساس گردشگری طبیعت گرا را به شش دسته طبقه بندی کرد. گردشگری ساحلی، ماجراجویانه، گردشگری مصرفی، گردشگری محصور، گردشگری سلامت و طبیعت گردی(زاهدی ،1392 :24- 28). انجمن بین المللی اکو توریسم در سال 1995 تعریف نوینی از این نوع گردشگری داده است که بر اساس آن اکوتوریسم سفر مسئولانه به نواحی طبیعی است که به حفظ محیط زیست و پایداری و رفاه مردم محلی می انجامد(رضوانی ،1390 :22). اکوتوریست کسی است که برای بهره گیری از طبیعت با چالشهای فیزیکی و فکری می پردازد و دارای ویژگی زیر است. در جستجوی تجربه و علاقمند به تعامل با مردم بومی است(زاهدی ،1392 :9 ). جامعه بین المللی اکوتوریسم (2006) بر این واقعیت است که پیاده سازی اکوتوریسم سبب ارتباط بین حفاظت محیط، مشارکت جوامع بومی و کسانی که درگردشگری مسئول فعالیت  دارند می شود و  شش اصل را  در پی دارد، (1) به حداقل رساندن اثرات، (2) آگاهی زیست محیطی  و احترام فرهنگی، (3) ارائه تجارب مثبت برای هر دو بازدید کننده و میزبان، (4) ارائه منافع مالی مستقیم برای حفاظت از محیط زیست، (5) ارائه مزایای مالی و توانمند سازی برای مردم محلی (6) حساسیت به مسائل سیاسی کشور میزبان(ریورا^[1] ،2008: 12). درک نگرش ساکنین به توسعه ی گردشگری و عواملی که می تواند عکس العملهای آنهارا تحت تاثیر قرار دهد، در دستیابی به حمایت ساکنین برای توسعه ی گردشگری ضروری است. درک و حتی پیش بینی میزان حمایت ساکنین از توسعه ی گردشگری بسیار اهمیت دارد، زیرا موفقیت و پایداری هر برنامه ی توسعه ای به میزان بسیاری به حمایت فعال ساکنین بستگی دارد (خانی ،1390: 27). بر اساس آمار، از میان گروه های مختلف مردم، دو طبقه "جوانان" و " زنان " از گردشگری سود بیشتری می برند. جوانان بر اثر گردشگری، بسیار متحرک و پرجنب وجوش شده اند. همچنین، دست کم در برخی کشورها و بعضی مناطق گردشگری، زنان می توانند از تعصبات سنتی رها شوند، مشاغلی که بر اثر گردشگری به آنها عرضه می شود، ویژگی و اثر آزاد کنندگی دارد، از آنجا که گردشگری اثرات مهمی بر زندگی جوامع محلی و میزبان به خصوص زنان برجا می گذارد از این رو موضوع جنسیت و گردشگری از ابعاد متفاوت اجتماعی، اقتصادی و زیست قابل طرح است(خانی، 1388 :36). استان مازندران به عنوان قطب گردشگری طبیعی از حساسیت بیشتری در این زمینه برخودار هست. بنابراین جامعه محلی به ویژه جوانان با درک درست از آن می توانند در راستای دست یابی به گردشگری پایدار مشارک بیشتری داشته باشند. شهرستان میاندورود به دلیل برخورداری از مجموعه جاذبه های اکوتوریستی به عنوان عرصه مطالعاتی انتخاب شده است.  لذا در این مقاله به بررسی درک و برداشت توسعه اکوتوریسم از نگاه دختران و پسران که به عنوان بخشی از ساکنین میاندورود، که خود می توانند به عنوان اکوتوریست هم شناخته شوند پرداخته، تا میزان تفاوت برداشتها و تصورات این دو گروه از اکوتوریسم یا طبیعت گردی شناسایی شود. و یا به عبارتی هدف تحقیق حاضر پاسخ گویی به دو سوال اصلی زیر می باشد:

1-    دانش آموزان مقطع متوسطه درک بالایی ازمولفه های اقتصادی، اجتماعی فرهنگی و  تنوع زیستی اکوتوریسم دارند؟

2-    آیا بین ادراک دختران و پسران در راستای درک مولفه های اکوتوریسم تفاوت معناداری وجود دارد؟

مبانی نظری

ادراک یک فرایند آگاهی است که در نتیجه ی اطلاعات دریافت شده از دنیای و اقعی (محیط طبیعی و انسانی )به وسیله دریافت کننده های ادراکی در ذهن فرد ضبط می شود، سپس در رابطه با دخالت عوامل گروهی و فرهنگی و قومی اشخاص و همچنین دخالت و خصوصیات ساختار فردی آنها نظیر پایگاه اجتماعی اقتصادی، سن، جنس، تعلیم و تربیت، شغل، تجربه، عامل ترس و رنج و امید، مدت اقامت دریک محل، استعداد های ذهنی ،سیستم های شخصیتی و انگیزه و احساسات  نقشه های ذهنی فرد را سامان دهی می کند(بهفروز،1374: 54). جنسیت نیز در ادراک محیط، نقش غیرقابل انکاری دارد. کلیت و اجزاء محیط توسط مردان و زنان به اشکال متفاوت درک می شود. تجربیات جهانی نشان داده است که اولویت های زنان و مردان نیز در مورد شناخت و درک محیط زیست متفاوت است. مثلاً وجود امنیت از معیارهای بسیار مهم زنان در ارزیابی محیط است و فرایند ادراک و شناخت آنان را تحت تأثیر قرار می دهد (براتی،1389: 34 ). تحلیل جنسیتی و توجه به جنسیت در امر برنامه ریزی از ابزار های اصلی توسعه یافتگی در جهان کنونی است. جنس به خصوصیات بیولوژیک فرد اشاره دارد .درحالی که جنسیت به نقش هایی اشاره دارد که توسط اجتماع و مردان تعیین می شود. جنس افراد با گذشت زمان تغییر نمی کند ،درحالیکه نقش های جنسیتی با گذشت زمان تحت تاثیر تغییرات اجتماعی قرار می گیرند و تغییر می کنند( غنیان، 1389: 99). سابلا و گراتی^[2]معتقدند، جنسیت مجموعه ی عقایدی است که تصورات نهادینه شده ی اجتماعی درباره ی زنان و مردان شکل گرفته است. برای تثبیت این کلیشه های ذهنی ،اشخاص باید فرایندهای اجتماعی –اقتصادی پیچیده ای را که به طبقه و فرهنگ مربوط است را،طی کنند (خانی، 1388: 37). جنسیت و توسعه تنها به زنان تکیه نمی کند، بلکه به ارتباط زنان و مردان متمرکز بوده و در مطالعات مربوط به گردشگری نیز اهمیت ویژه ای برخوردار شده است(غنیان، 1389: 98). شارپلی^[3]معتقد است که توسعه گردشگری، افزایش نقش زنان در جوامع سنتی و دور افتاده را موجب می شود. باتلر^[4] نیز بر این باور است که در مورد زنان، توسعه گردشگری به افزایش فرصت های شغلی، ارتقای پایگاه اجتماعی، ایجاد اشتغال و خودکفایی، ایجاد فرصتهای دستیابی به موقعیت و جایگاه مدیریت و رهبری، و افزایش فرصت های آنها برای فعالیت و موقعیت های جانبی می انجامد. به عبارت دیگر، توسعه گردشگری باعث افزایش نقش زنان و جوانان در جوامع سنتی و دور افتاده می شود همچنین، توسعه گردشگری باعث افزایش فرصت های شغلی و ارتقای پایگاه اجتماعی و اقتصادی زنان می شود (مهدوی ،1381: 73). ﻳﻜﻲ ﺍﺯ ﺻﻨﺎﻳﻌﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺩﺭ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﺍﺷــﺘﻐﺎﻝ ﺯﻧﺎﻥ ﻧﻘﺶ ﺟﺪﻱ ﺍﻳﻔﺎ ﻛﻨﺪ، ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﮔﺮﺩﺷﮕﺮﻱ ﺍﺳﺖ. ﺍﻳﻦ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺍﺯ دو ﻃﺮﻳﻖ ﺩﺭ ﺑﻬﺒﻮﺩ ﻭﺿﻌﻴﺖ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﺯﻧﺎﻥ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﺬﺍﺭﻧﺪ.

 1)ﺍﺷﺘﻐﺎﻝ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺯﻧﺎﻥ، ﺑﺮﺍﺳــﺎﺱ ﺁﻣﺎﺭ ﻣﻮﺟﻮﺩ، ﺑﻴﺶ ﺍﺯ 90ﺩﺭﺻﺪ ﻛﺎﺭﻛﻨﺎﻥ ﺗﺪﺍﺭﻛﺎﺕ ﮔﺮﺩﺷﮕﺮﻱ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻬﻤﺎﻧﺪﺍﺭﺍﻥ، ﭘﻴﺸﺨﺪﻣﺖ ﻫﺎ ﻭ... ﺯﻧﺎﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ.

2)ﺍﺷﺘﻐﺎﻝ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺯﻧﺎﻥ، مانند ﻛﺎﺭﮔﺎﻩ ﻫﺎﻱ ﻗﺎﻟﻲ ﺑﺎﻓﻲ، ﮔﻠﻴﻢ ﺑﺎﻓﻲ، ﺳﻮﺯﻥ ﺩﻭﺯﻱ ﻭ دیگر ﺻﻨﺎﻳﻊ دستی ﻣﺮﺗﺒﻂ، زیرا ﮔﺮﺩﺷــﮕﺮﻱ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺍﺳــﺖ ﻛﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﺎﻻﺩﺳــﺘﻲ ﻭ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺩﺳــﺘﻲ ﺯﻳﺎﺩﻱ ﺭﺍ ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷــﺶ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﻲ ﺩﻫﺪ. ﺑﺎ ﺗﻮﺳــﻌﻪ ﻭ ﺭﻭﻧﻖ ﺻﻨﻌﺖ ﮔﺮﺩﺷــﮕﺮﻱ ﺍﻧﺘﻈﺎﺭ ﻣﻲ ﺭﻭﺩ ﻛﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎﻱ ﺑﻴﺸﺘﺮﻱ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﺷﺘﻐﺎﻝ ﺯﻧﺎﻥ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﺷــﻮﺩ. ﻫﻢ ﺍﻛﻨﻮﻥ ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ ﺍﺯ ﺷﺎﻏﻠﻴﻦ ﺑﺎ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺯﻧﺎﻥ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺩﻫﻨﺪ ﻭ ﺻﻨﻌﺖ ﮔﺮﺩﺷﮕﺮﻱ ﻣﻲﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮﺩ ﺷﺮﺍﻳﻂ ﺯﻧﺎﻥ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺣﻮﺯﻩ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ(روزنامه جام جم،1390: 2). رشد اکوتوریسم یکی از سریع ترین انواع گردشگری در دهه گذشته بوده که محققان معتقدند اکوتوریسم یک ابزار مناسب برای رسیدن به توسعه گردشگری پایدار است( ویور^[5] 2007، 2). بخش بزرگی از سرمایه گذاری گردشگری در ﮔﺮﺩﺷــﮕﺮﻱ ﺭﻭﺳــﺘﺎﻳﻲ ﻭ ﮔﺮﺩﺷﮕﺮﻱ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺷــﻜﻞ ﻣﻲ ﮔﻴــﺮﺩ، ﺩﺭ ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺴــﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﻣﺮﺩﺍﻥ ﺩﺭ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺭﻭﺳــﺘﺎﻳﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺷﻐﻞ ﻣﻨﺎﺳﺐ، ﻣﺠﺒﻮﺭ ﺑﻪ ﺗﺮﻙ ﺳــﺮﺯﻣﻴﻦ ﺧﻮﺩ ﻣﻲ ﺷــﻮﻧﺪ. ﺯﻧﺎﻥ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎﻱ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﺷﺪﻩ ﺑﻬﺮﻩ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﺑﺎ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻣﺸــﺎﻏﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﮔﺮﺩﺷﮕﺮﻱ ﺗﺎ ﺣﺪ ﺯﻳﺎﺩﻱ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺍﺯ ﻣﻬﺎﺟﺮﺕ ﻫﺎﻱ ﺑﻲ ﺭﻭﻳﻪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﻱ ﻛﺮﺩ ﻭ ﺑﻪ ﻓﺮﺁﻳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺩﺭﻭن زﺍﻱ ﺟﻮﺍﻣﻊ ﻭ ﺑﻮﻳﮋﻩ ﺟﻮﺍﻣﻊ ﺭﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﻛﻤﻚ ﻛﺮﺩ. ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﻧﮕﺎﻩ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺳــﻬﻢ ﺯﻧﺎﻥ ﺍﺯ ﻣﺸــﺎﻏﻞ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺯﻳﺎﺩﻱ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ زنان در بیشتر جوامع و فرهنگ ها نقش بسیارمهمی در حفاظت ار تحولات زیستی دارند، تفاوت های جنسیتی در داشتن بهره برداری از محیط موجب می شود که زنان حساسیت بیشتری نسبت به حفظ محیط از خود نشان دهند (خانی 1390 :27). از سوی دیگر به لحاظ درگیری و ارتباط بیشتر زنان با محیط، تخریب منابع بیشترین آسیب را به کسب و کار زنان وارد می سازد. از آنجا که اکوتوریسم یا گردشگری طبیعی ارتباط تنگاتنگی با محیط دارد. زنان می توانند در این حوزه نقش فعالی را برعهده بگیرند(خانی ،1388: 38). محیط به عنوان رکن اصلی جریان گردشگری، از تبلور فضایی برای جذب گردشگران نقش مهمی ایفا می کند و ابزارهای متنوعی در اختیار می نهد و فعالیتهای اکوتوریستی درجامعه میزبان منجر به آثار مثبت و منفی زیست- محیطی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می شود. گردشگری پیش از آنکه یک فعالیت اقتصادی باشدگویای یک ارتباط فرهنگی متشکل از عناصر، گردشگر، جامعه میزبان یا مواجهه شوندگان و بستر می باشد (زنگی آبادی و همکاران ،1388، 72)

جدول 1: اثرات مثبت و منفی اکو توریسم

                                                   منبع: سپهر و همکاران ،1391

ماریا دل مار[6] و همکار (2013) در پژوهشی با عنوان "تجزیه و تحلیل ادراک در میان دانشجویان دانشگاه در رشته گردشگری" به بررسی رابطه بخش گردشگری و زیست محیطی از منظر جنسیت پرداختند. پژوهش آنان 197 دانش آموزان گردشگری و مدیران رستوران ها مورد مطالعه قرار گرفت. یافته ها نشان داد که هر دو گروه از دانش آموزان و مدیران، زنان در بعد زیست محیطی زنان از مردان نگرانی بیشتری داشته اند. نتایج شواهد جدید مربوط به آموزش و پرورش نشان می دهد، نظریه های فمینیسم سازگاری بیشتری با محیط زیست دارند. عبد مطلب[7] در سال( 2013) در  مطالعه  خود به بررسی" سطح آگاهی از زندگی  لاک پشت های سبز"بر اساس سن و جنس از ساکنان محلی ترنگانو در مالزی انجام داده است. یافته های پژوهش نشان می دهد پاسخ دهندگان مرد یک سطح قابل توجهی بالاتر از آگاهی نسبت به زن قراردارند. خانی(1390) در پژوهش خود با عنوان " تحلیل از درک آثار گردشگری روستایی" تلاش نمود با تکیه بر تحلیل جنسیتی نحوه درک آثار گردشگری را دربین زنان و مردان بررسی کند. نتایج پژوهش نشان داد در ابعاد اقتصادی، فرهنگی اجتماعی بین  زنان و مردان همگرایی و در آثار زیست محیطی وا گرایی وجود دارد. همچنین گردشگری بدلیل ماهیت ارتباطی که دارد، موجب کسب آگاهی بیشتر زنان و افزایش ارتباطات اجتماعی آنان شده است. نتایج مطالعات غنیان(1390) از 134 نفر از زنان و مردان روستای اورامان، شهرستان سروآباد در استان کردستان نشان داد که بین زنان و مردان در خصوص دلایل موافقت با حضور گردشگران، انگیزه های مشارکت و تغییر نقش های اجتماعی زنان در اثر توسعه ی فعالیت های مرتبط با گردشگری در سطح منطقه تفاوت معناداری وجود دارد. شبیری و همکاران (1392) در پژوهش خود " تأثیر اجرای برنامه های آموزش زیست محیطی" را در رفتار و پیوند با طبیعت دانش آموزان شهر لنگرود استان گیلان بررسی کرده اند. نتایج این پژوهش نشان داد که نه تنها آموزش تأثیر به سزایی در تغییر رفتار زیست محیطی دانش آموزان دارد بلکه این تغییر در بین دختران بیشتر محسوس است.

روش  پژوهش

این پژوهش از نوع هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت توصیفی-تحلیلی است. شیوه جمع اوری اطلاعات اسنادی و میدانی بوده که در روش اسنادی مبانی نظری و تجربی مورد واکاوی قرار گرفته و در روش میدانی بر اساس مبانی مطالعه شده از ابزار پرسشنامه استفاده شده است. برای طراحی پرسشنامه مطالعات تجربی و مبانی نظری مرتبط متغیر ها استخراج و بر اساس آن سوالات مرتبط با هر گویه بر اساس طیف لیکرت با پنج گزینه، از خیلی زیاد تا خیلی کم تنظیم شده است. سوالات پرسشنامه بر اساس اهداف تحقیق در دو بخش ویژگی های فردی پاسخ گویان و گویه های مرتبط با هر یک از مولفه های زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی تدوین شده است. روایی سوالات پرسشنامه توسط متخصصان مرتبط انجام و به منظور پایایی و اعتبار سنجی سوالات پرسشنامه٬ در مرحله­ی پیش آزمون تعداد 40 پرسشنامه بین دانش اموزان شهرستان توزیع شد و با استفاده از نرم افزار SPSS سطح پایایی (آلفای کرونباخ) سوالات محاسبه گردید (جدول2).

جدول 2: ضریب پایایی پرسشنامه بر اساس ضریب آلفای کرونباخ

جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان شاغل به تحصیل در مقاطع متوسطه مدارس دولتی ،غیر دولتی (دختر و پسر ) می باشند که برابر با  1857 نفر بوده و بر اساس فرمول کوکران نمونه آماری  275 نفر تعیین گردید.

داده های جمع آوری شده در دو سطح یافته های توصیفی و استنباطی طبقه بندی و تجزیه و تحلیل شده اند. آزمون های مورد استفاده در تحلیل داده ها با توجه به هدف تحقیق و ماهیت داده ها، آماره های تفاوت مانند آزمون تی مستقل برای داده های فاصله ای و من ویتنی برای داده های ترتیبی بوده است. همچنین برای درک رابطه بین دو متغیر جنسیت و ادراک با توجه به اسمی بودن داده از آزمون ضریب همبستگی فی استفاده شده است.

معرفی عرصه پژوهش

شهرستان میاندرود از شمال به دریای مازندران واز شرق به شهرستان نکا واز غرب و جنوب به شهرستان ساری محدود است (سالنامه اماری مازندران ،1390 : 5). مساحت میاندرود 9/436کیلومتر مربع است که دارای دو بخش و یک شهر  و  5دهستان است. که دارای جاذبه های فراوانی است که مهم ترین آن محدوده ی ساحل گهر باران از دهانه ی رودخانه  تجن تا دهانه ی نکارود در طول 9.200کیلومتر و به عرض 60 متر بخشداری گهر باران ،1393). و نیز دارای سکونتگاه های واقع در محدوده جنگلی، چشمه، آبشار و جاذبه های میراث است.

شکل1: نقشه موقعیت جغرافیایی شهرستان میاندورود در استان مازندران

یافته های توصیفی

خروجی های اولیه نشان می دهد که 65.5 درصد پاسخ گویان را دختران و در مقابل 35.5درصد را پسران به خود اختصاص می دهند  و نیز میانگین سن آنان برابر با 17سال است اما 63 درصد از سرپرست دانش آموزان دارای مدرک ابتدایی، 34 درصد متوسطه و تنها 3 درصد آموزش عالی  می باشند(جدول3).

جدول3: توزیع ویژگی های فردی جامعه نمونه

منبع: یافته های میدانی، 1393

ادراک زیست محیطی

منابع طبیعی یک منطقه باید برحسب میزان حساسیت و اهمیت زیست محیطی آن تعریف شود هانتر و گرین[8] (1995)ترازنامه اثرات زیست محیطی گردشگری را در 5 حوزه ی اثر تنوع زیستی ،آلودگی، اساس منابع محلی ،تغیرات ساختاری و فیزیکی تقسیم نمودند(میسون[9] ، 1985 :96).

از بین گویه های مرتبط با مولفه تنوع زیستی، ادراک و تصور دانش اموزان از متغیر مزاحمت برای حیات وحش، با میانگین (3.3 ) و نیز تغییر عادات غذایی جانوران با میانگین3.2 با توجه به این که از میانه نظری بالاتر هستند خوب ارزیابی می گردد. اما در مولفه ی آلودگی، انباشت زباله با میانگین 1.5 و آلودگی منابع آب با میانگین 2.5 در وضعیت نامطلوبی قرار می گیرد. همچنین وضعیت منابع معیشتی مانند تغییر کاربری زمین های کشاورزی و کاهش منابع دریایی به ترتیب با میانگین 2.5 و 2.3 وضعیت مشابهی دارند.

جدول 4: توزیع درصد پاسخگویان با درک زیست - محیطی اکو توریسم

                                                    منبع: یافته های میدانی، 1393

ادراک اقتصادی

آثار اقتصادی گردشگری، چندگانه است. مهمترین اثر توسعه ی این صنعت، ایجاد اشتغال و درآمد است. اکوتوریسم صنایع سودآور محلی را توسعه می بخشد و در سطح محلی از طریق احداث هتل ها، رستوران ها، سیستم های حمل و نقل، صنایع دستی و سوغاتی محلی و خدمات راهنما به منطقه رونق می دهد اکوتوریسم به اقتصاد محلی از طریق ایجاد تقاضا، به تولیدات کشاورزی مساعدت می کند(کریم پناه ،1387: 55).

گویه های مرتبط با اشتغال در وضعیت مطلوبی قرار دارد بطوریکه میانگین های محاسبه شده بیش از میانه نظری(3) است. مقایسه میانگین های بدست آمده بیانگر آن است که گردشگری سبب بازار فروش بیشتر برای صنایع دستی با 4.1 در وضعیت وضعیت مطلوب تری نسبت به بقیه قرار دارد. به تبع اشتغال ادراک از وضعیت درآمد نیز  بر اساس میانگین های بدست امده بالا است. اما دو متغیر خرید سوغاتی توسط گردشگران و ورودی برای دیدار از حیات وحش در وضعیت بهتری قرار دارد(جدول5).

جدول5: توزیع درصد پاسخگویان با میزان ادراک از متغیر اقتصادی

منبع: یافته های میدانی، 1393

ادراک فرهنگی و اجتماعی

چنانچه سیاست های توسعه گردشگری بخوبی برنامه ریزی و ساماندهی شود، می توانند راهی برای آشنا شدن مردم کشور ها با نحوه زندگی سایر ملل، عقاید، آداب و رسوم ،و فرهنگ ها می شود با ایجاد مبادلات اجتماعی و تعامل اجتماعی تجارب فرهنگی مردم کشور غنی تر می شود(زاهدی ،1392، 45).

 البته آثار منفی اجتماعی و فرهنگی در نتیجه رشد نسنجیده توریسم مانند گرش الودگی رفتاری ،اثرات نامطلوب نمایشی (تمایل مردم به تقلید از گردشگران) شلوغی، ترافیک، افزایش جرم و جنایت و تجاوز به حریم خصوصی و ... می شود.

انتظار می رود گردشگری از بعد اجتماعی موجب اعتماد متقابل، آشنایی با زبان بومی، هنر و موسیقی محلی را به همراه داشته باشد. نتایج این تحقیق نیز این نظر را تایید می کند زیرا میانگین هر یک از گویه ها بالاتر از 3.5 ارزیابی شده است حتی در زمینه هنر و موسیقی محلی بیش از 4.5 بوده است. در بعد اجتماعی با افزایش مشارکت با کاهش فقر مواجه می باشیم در این زمینه نیز میانگین هر یک از حوزه ها بالاتر از 3.5 بوده است(جدول6).

جدول6: توزیع درصد نظرات پاسخگویان در ارتباط با میزان ادراک از متغیر فرهنگی و اجتماعی

منبع: یافته های میدانی، 1393

یافته های تحلیلی 

برای تحلیل و رسیدن به نتایج آمار استنبلطی از آزمون های پارامتری و تی مستقل و همچنین از آزمون های ناپارامتری من ویتنی برای درک شکاف بین دیدگاه های دو گروه و نیز برای اثیات فرضیه از آزمون ضریب همبستگی استفاده شده است.   

در صورتبندی فرضیه مرتبط با درک تنوع زیستی دو فرض H0 و H1 به صورت زیر طراحی شده است.

H0، دانش آموزان مقطع متوسطه درک بالایی از تنوع زیستی اکوتوریسم ندارند.

H1، دانش آموزان مقطع متوسطه درک بالایی از تنوع زیستی اکوتوریسم دارند.

نتایج آزمون تی بیانگر این است که میانگین محاسبه شده برابر  16.4 می باشد که در مقایسه با میانه مطلوب (15)میزان بالاتری را نشان می دهد. و نیز سطح معناداری محاسبه شده (000.)در ناحیه ی آلفای (0.05)، بیانگر توافق معنادار بین نگرش های ذهنی و یا برداشت و تصورات پاسخگویان در این زمینه است. بنابراین فرضیه H1 مبنی بر  این که "دانش آموزان مقطع متوسطه درک بالایی از تنوع زیستی اکوتوریسم دارند." تایید می شود.

در صورتبندی فرضیه مرتبط با ادراک اقتصادی اکو توریسم دانش آموزان دو فرض H0 و H1 به صورت زیر طراحی شده است

H0، دانش آموزان مقطع متوسطه درک بالایی از مولفه­ ی اقتصادی اکوتوریسم ندارند.

H1، دانش آموزان مقطع متوسطه درک بالایی از مولفه ی اقتصادی اکوتوریسم دارند.

 نتایج آزمون تی بیانگر این است که میانگین محاسبه شده برابر ( 58.8 )است. در مقایسه با میانه مطلوب (45)میزان بیشتری را نشان می دهد. و نیز سطح معناداری محاسبه شده در ناحیه ی آلفا (0.05) بیانگر توافق معنادار بین نگرش های ذهنی و یا برداشت و تصورات پاسخگویان در این زمینه است. بنابراین فرضیه H1 مبنی بر  این که "دانش آموزان مقطع متوسطه درک بالایی از مولفه اقتصادی اکوتوریسم دارند." تایید می شود.

در صورتبندی فرضیه مرتبط با درک اجتماعی و فرهنگی اکوتوریسم دانش آموزان دو فرض H0 و H1 به صورت زیر طراحی شده است،

H0، دانش آموزان مقطع متوسطه درک بالایی از مولفه ی اجتماعی و فرهنگی اکوتوریسم ندارند.

H1، دانش آموزان مقطع متوسطه درک بالایی ازمولفه ی اجتماعی و فرهنگی اکوتوریسم دارند.

نتایج آزمون تی بیانگر این است که میانگین محاسبه شده برابر  47.5می باشد. که در مقایسه با میانه مطلوب (42)میزان بیشتری را نشان می دهد و نیز سطح معناداری محاسبه شده در ناحیه ی آلفا (0.05) بیانگر توافق معنادار بین نگرش های ذهنی و یا برداشت وتصورات پاسخگویان در این زمینه است. بنابراین فرضیه H1 مبنی بر  این که "دانش آموزان مقطع متوسطه درک بالایی از مولفه اجتماعی و فرهنگی اکوتوریسم دارند." تایید می شود.

جدول7: نتایج ازمون تی برای درک وضعیت زیست محیطی

منبع: یافته های میدانی، 1393

درک جنسیتی از مولفه های زیست محیطی

نتایج مستحرج از آزمون من ویتنی در ارتباط با درک تفاوت بین دو گروه از متغیر های زیست محیطی بیانگر آن است که در گویه های مزاحمت برای جانوران (0.001)، آتش سوزی (0.002)، تغییر کاربری زمین(0.002) و کاهش منابع دریایی (0.000) تفاوت معناداری وجود دارد و در مقابل تغییر عادت غذایی(0.179) و آلودگی منابع آب رودخانه و ساحل دریا (0.752) تفاوت معناداری وجود ندارد. اما مشاهده میانگین رتبه ها نشان می دهد که در مجموع زنان درک بیشتری دارند لیکن مردان به دلیل نوع معیشت و وابستگی سرپرست خانوار و  مردانه بودن این گونه مشاغل، تغییر کاربری زمین بیشتر از  سایر گویه ها می باشد(جدول 8).

جدول 8: نتایج سطح معناداری متغیرهای زیستی اکوتوریسم با ادراک محیطی جوانان برحسب جنسیت

منبع: یافته های میدانی، 1393

درک جنسیتی از مولفه های اقتصادی اکوتوریسم

با توجه به جدول زیر در ارتباط با متغیرهای افزایش آژانس های با( 008.)،فروش غذاهای محلی با (002.)،وافزایش اغذیه فروشی با (000.)، وخرید محصولات کشاورزی با (000.)، ورودیه دریا با (002.)، سطح معناداری محاسبه شده در آلفای 95درصد تفاوت معنادار مشاهده شده است، در سایر متغیر بین دو گروه دختران وپسران تفاوت وجود دارد، اما  معناداری مشاهده نشده است. در نهایت برای درک کلی جنسیتی مولفه اقتصادی با استفاده از آزمون تی مستقل استفاده شده است که نتایج بیانگر آن است که پسران درک بیشتری از مولفه ی اقتصادی اکوتوریسم دارند. با توجه به این که مردان بیشتر عهده دار مخارج خانه هستند  به همان نسبت درک بیشتری نسبت به این گونه گویه ها از خود نشان داده اند. اما در پاسخ به دو سوال احداث رستوران های سنتی و فروش صنایع دستی تفاوت معناداری بین دو گروه وجود ندارد. در این زمینه مشاهدات میدانی نشان می دهد که این دو نوع فعالیت در منطقه چندان رونقی ندارد (جدول 9).

جدول 9: سطح معناداری متغیرهای اقتصادی اکو توریسم با ادراک جوانان برحسب جنسیت با استفاده آزمون یومن ویتنی و تی زوجی

منبع: یافته های میدانی، 1393

درک جنسیتی از مولفه های اجتماعی و فرهنگی

با توجه به جدول زیر در ارتباط با متغیرهای شناخت آداب رسوم با (003.)، افزایش دوستی و احترام (002.)، افزایش اعتماد (003)، شناخت زبان محلی (000.)، شناخت هنر و موسیقی محلی (000.)، افزایش امنیت (001.)، کاهش فقر (002)، افزایش مشارکت محلی (000.)، سطح معناداری محاسبه شده در آلفای 95درصد، تفاوت معنادار مشاهده شده است، ولی در سایر متغیر بین دو گروه دختران و پسران تفاوت وجود دارد، اما معناداری مشاهده نشده است. و در نهایت برای درک کلی جنسیتی مولفه اجتماعی و فرهنگی با استفاده از آزمون تی مستقل استفاده شده است که نتایج بیانگر آن است پسران درک بیشتری از مولفه ی اجتماعی و فرهنگی اکو توریسم دارند. از آنجاکه شهرستان میاندورود به لحاظ معیشتی عمدتا وا بسته به بخش کشاورزی است و

زنان بیشتر به کارهای منزل می پردازند این نتایج تا حدودی قابل توجیه هست و از این منظر در مورد متغیر شناخت هنر و موسیقی محلی دخنران درک بسیار بالاتری از پسران از خود نشان داده اند(جدول10) .

جدول10: سطح معناداری متغیر های اجتماعی و فرهنگی اکوتوریسم با ادراک جوانان برحسب جنسیت

منبع: یافته های میدانی، 1393

برای درک رابطه بین متغیر های وضیت جنسی از آزمون فرضیه فی استفاده شده است. که در صورتبندی فرضیه مرتبط با درک محیط شخصی دانش از اکو توریسم دو فرض H0 و H1 به صورت زیر طراحی شده است.

H0، بین جنسیت و ادراک محیطی جوانان از اکوتوریسم رابطه معناداری ندارد

H1،.  بین جنسیت و ادراک محیطی جوانان ازاکوتوریسم رابطه  معناداری وجود دارد.

در فرضیه متغیر جنسیت، به عنوان پیش بینی کننده با ادراک آنان از اکوتوریسم که با سوالات پرسشنامه براساس طیف لیکرت تعیین شده بود، با آزمون ضریب همبستگی فی مطابق با جدول(11) زیرمحاسبه شدند. متغیر "جنسیت "  برابر با 656. درجه فی با سطح معنادری 000. است.از انجا که خطای محاسبه شده از .01 کمتر است می توان اذعان نمود که بین دو متغیر در سطح 0.01 با 99 درصد اطمینان رابطه معنادار وجود دارد. بنابراین با توجه به نتایج بدست آمده می توان فرضیه H0 را به نفع H1رد و فرضیه H1‌مبنی بر اینکه" جنسیت با ادراک محیطی از جوانان از اکو توریسم رابطه دارد " را پذیرفت.این یافته ها با پژوهش های پترو لوسی وهمکاران(2007)عبد مطلب در سال( 2013 )ماریا دل مارس و همکار (2013 ) و(خانی ،1390)و (غنیان 1389) مطابقت دارد وتمام آنها به رابطه ی معناداری بین جنسیت ودرک گردشگری و از جمله طبیعت گردی اذعان کردند.

جدول 11: نتایج ازمون ضریب همبستگی ادراک جوانان از اکو توریسم برحسب جنسیت

منبع: یافته های میدانی، 1393

بحث و نتیجه گیری

درک نگرش ساکنین به توسعه ی گردشگری و عواملی که می تواند عکس العملهای آنهارا تحت تاثیر قرار دهد، در دستیابی به حمایت ساکنین برای توسعه ی گردشگری ضروری است. همچنین پیش بینی میزان حمایت ساکنین از توسعه ی گردشگری نیز حائز اهمیت است. زیرا موفقیت و پایداری هر برنامه ی توسعه ای به ویژه گردشگری به میزان بسیاری به حمایت فعال ساکنین بستگی دارد.

 از این منظر جوانان(دختر و پسر) به جهت سهم شان در جمعیت، همچنین نقشی که در آینده  به عنوان جامعه بومی و یا گردشگر خواهند داشت از اهمیت ویژه ای برخوردار خواهند بود.  از آنجا که تلقی هریک از دو جنس از اکوتوریسم متفاوت است  در این مقاله سعی شد ضمن بررسی ادراک جوانان در حال تحصیل در مقطع متوسطه از شهرستان میاندورود از اکوتوریسم یا طبیعت گردی، میزان تفاوت برداشتها و تصورات دو گروه از دانش آموزان نیز شناسایی شود.

یافته های پژوهش نشان می دهد دانش آموزان مقطع متوسطه درک بالایی از مولفه های اکوتوریسم دارند. دلایل  این امر متفاوت است لیکن بهبود شرایط اقتصادی مردم منجر به این شده است که گردشگری از یک کالای لوکس و از انحصار یک گروه خاص خارج شده و گروه ها و اقشار مختلفی را در برگفته است همچنین محسوس بودن تغییرات اقتصادی در مقایسه با تغییرات اجتماعی- فرهنگی و زیست محیطی موجب ادراک بیشتر از این مولفه شده است. علاوه بر بعد اقتصادی، به لحاظ فرهنگی نیز آموزش های رسمی و گنجاندن مباحث اکوتوریسم در کتب درسی در کنار  سایر رسانه ها که طی دو دهه اخیر(70 و 80) گردشگری را مورد توجه قرار داده اند نقش آفرین بوده است. با وجود آن، با توجه به میانگین های محاسبه شده برای هر یک از مولفه ها، تفاوت ادراک از مولفه های اکوتوریسم غیر قابل انکار است(جدول 7)، حتی این تفاوت در ادراک ، در گویه های هر یک از مولفه ها به چشم می خورد. به عنوان نمونه در مولفه تنوع زیستی، ادراک و تصور دانش آموزان از متغیر مزاحمت،  محدویت، این است که گردشگری سبب  مزاحمت نمی شود در مقابل در مولفه ی آلودگی، برداشت دانش آموزان این است گردشگری آلودگی منابع آب  و انباشت زباله می شود. در مولفه ی منابع محلی برداشت دانش آموزان در باره تغییر کاربری زمین و کاهش منابع دریایی این است که گردشگری سبب تغییر و کاهش این منابع می شود(جدول 8).

نتایج دیگر پژوهش نشان می دهد که بین ادراک و نگرش جنسیتی جوانان تفاوت معناداری وجود دارد(جدول 11). دلایل آن را می توان با معیشت غالب ساکنین منطقه مرتبط دانست بدین معنا که شهرستان میاندورود، علی رغم این که دارای یک نقطه شهری است اما معیشت غالب مردم آن کشاورزی به مفهوم عام آن زراعت، باغداری، دامداری صید و صیادی است. گرچه آداب و سنن منطقه به گونه ای است که زنان به موازات مردان در هر یک از فعالیت ها مشارکت دارند لیکن این فعالیت ها عمدتا مرد پسند هستند از این رو، این شیوه از معیشت و همچنین سبک زندگی سبب می شود درک پسران در مولفه های اقتصادی بیشتر از دختران باشد در مقابل در برخی از گویه ها درک دختران نسبت به پسران بیشتر است. البته گسترش آموزش های رسمی و حضور فراگیری دختران دراین گونه مراکز به گونه ای است که ادراک اختلافی[10]   یا  اختلاف جنسیتی[11]  در حال کاهش است(جدول 9 و 10) همان طور که شارپلی معتقد است که توسعه گردشگری افزایش نقش زنان در جوامع سنتی و دورافتاده را موجب می شود. باتلر نیز بر این باور است که در مورد زنان، توسعه گردشگری به افزایش فرصت های شغلی، ارتقای پایگاه اجتماعی، ایجاد اشتغال و خودکفایی، زنان می شود. لذا پیشنهاد می شود که برای آموزش گردشگری و اکو توریسم اهتمام شود. بعنوان مثال در کتب درسی مطالبی در باره آثار و پیامدهای طبیعت گردی گنجانده شود، شوراهای محلی و دهیاری آموزش هایی در این زمینه به مردم محلی ارائه دهند، توجه بیشتری به صنایع دستی محلی شود و دختران و زنان را به این سمت تشویق شوند. برگزاری جشنواره های محلی مانند غذاهای محلی، پوشش محلی ... در ایام سال برگزار شود. برای پسران آموزش های زیست محیطی بیشتری لحاظ شود. توسعه و ترویج بازی های محلی و برگزاری نمایشگاههای  فیلم و عکس با موضوع طبیعت می تواند جز راهکار ها باشد .شناساندن جاذبه های اکوتوریسمی منطقه ،ایجاد نهادهای طرفدار زیست محیطی و یا همراه محیط زیست و گردشگری بوسیله ی جوانان (دختر و پسر )هم پیشنهاد می شود.